Köşeyi, ışık sanatçıları kaptı.
Bir sevgili arkadaşım dedi ki, “Biz ampullerle uğraşıyoruz; oysa dünya Işık Yılı’na girdi, haberin var mı?” Gerçekten, kaçımız UNESCO’nun 2015’i Dünya Işık Yılı olarak adlandırdığının farkındayız?
Geçen yüzyıl boyunca insanın çevresini ve yaşamını elektrikten daha fazla değiştiren bir buluşun olmadığı öne sürülüyor: Odalardan şehirlere tüm yaşama alanlarının, yaşam biçimlerinin, çalışma koşullarının değişmesi; sanayide, tıpta, haberleşmedeki tüm gelişmeler elektrik ışığından kaynaklanıyor.
19. yüzyılda ampulün bulunmasıyla geceler gündüze dönüşmüştü. Ancak, ampulün çok fazla enerji tüketmesi büyük bir devrime yol açtı: Işık sayısallaştı- tıpkı fotoğraf gibi, müzik gibi… Artık ampul öldü: Avrupa Birliği’nden bütünüyle dışlandı. Onun yerini LED (ışık saçan iyodlar), şimdilerde ise OLED (organik ışık saçan diyodlar) aldı. Alışılagelinen ışığın yerine sayısal ışıklar hem değişime uğratılabiliyor, hem denetim altına alınabiliyor. Sayısal ışıkların kullanım alanları çok geniş: Örneğin, günümüzde ışık yapıların yüzeyleriyle bütünleşebiliyor; ışıklı kumaşlar dokunabiliyor: üstelik 40 derece ısıda yıkanabilen, ele alındığında bildiğimiz kumaşlardan hiç de farklı olmayan “geleceğin kumaşları” bunlar.
Işığın günümüze kadarki serüvenini, bugünkü kökten değişimini ve gelecekte sayısal ışığın kullanım alanlarını gösteren bir sergi düzenlendi: “Lightopia”… Neler yok ki bu sergide? 300’den fazla yapıt var. Örneğin, 1968 yılından bir diskotek, sergi için yeniden yapılmış. Günümüzdense, ışıkla tasarım olanaklarının sınırlarını irdeleyen çağdaş tasarımcılarla sanatçıların işleri var: fotoğraf makinesi kullanmadan bilgisayarla oluşturulan şaşırtıcı fotoğraflar; karanlıkta uzun saatler boyunca apertürün açık tutulmasıyla çekilen ve karanlıktaki ışığı yakalayan “ışık resimleri”; algı sınırlarımızı zorlayacak türlü türlü işler… Sergide yapıtı yer alanlar arasında, çağımızın en önemli ışık sanatçılarından, Berlin’de çalışan İzlandalı-Danimarkalı sanatçı Olafur Elliason; yeni teknolojilerle deneysel tasarımlar yapan genç Hollandalı tasarımcı Joris Laarman; “yepyeni bir doğanın eşiğindeyiz” diyen bir başka Hollandalı genç tasarımcı Daan Roosegaarde var.
Şu anda Belçika’da Gent’te görülebilen sergi, 2015 yılı boyunca dünyayı dolaşacak. Sergide yalnızca ışık tasarımının çeşitli yönleri üzerinde durulmuyor; şu gibi sorulara da yanıtlar aranıyor: “Tasarımcılar, sanatçılar, mimarlar, ışığı doğal kaynakları koruyacak biçimde nasıl kullanabilirler?”, “Aşırı yapay ışıkla, yani ışık kirliliğiyle nasıl baş edebiliriz?” Tüm benzeri sergiler gibi, bu sergi de çok sayıda etkinlikle, konferansla, atelye çalışması vb ile destekleniyor.
Paris, Işık Yılı’nın gelişini 2014’ün sonlarında Fondation Louis Vuitton’da açılan Olafur Elliason’un beyinleri başka türlü çalışmaya yönlendiren “Contact” isimli sergisiyle karşıladı. Dünya Işık Yılı açılış törenleri 19-20 Ocak’ta yine Paris’te düzenlenecek. UNESCO, 2015’i Dünya Işık Yılı olarak belirlerken “ışık bilimi”nin gelişimi, uygulamaları, insanlık için önemi konularında dünya çapında bir farkındalık yaratmak istemiş. Şu anda Belçika’nın Gent şehrinde bulunan Lightopia sergisi Türkiye’ye uğrayacak mı, bilmiyorum. Ancak, Işık Yılı çerçevesinde yer alacak pek çok etkinlikten hiç olmazsa birinin – 1015 yılında optik alanındaki çalışmaları ile deneysel bilim yönteminin de temelini attığı öne sürülen Arap bilgini, matematikçi ve astronom İbn-i El Haytam konulu etkinliklerin- ülkemize bir biçimde yansıyacağını sanıyorum.*
“Eller gider aya, biz gideriz yaya” mı diyorsunuz? Yok, eller artık yayan ya da bisikletle gidiyor, bizse arabaya biniyoruz; eller araba yollarını daraltıp bisiklet yollarını genişletiyor, bizse şehrin içinden otoyollar geçiriyoruz. “Çağı yakalama”nın tek yolu gözümüzü dünyaya çevirip çağdaşlarımızı izlemek olsa gerek.
Işıklı bir yıl umudu ve dileğiyle…
* 2015 Işık Yılının web sitesinde (www.light2015.org) Türkiye’de düzenlenecek bu yılla ilgili etkinlikler arasında Şubat’ta ODTÜ’nün evsahipliğindeki Uluslararası Astronomi Kongresi ile Eylül’de Ankara Üniversitesi’nin evsahipliğindeki 17. Ulusal Optik, Elektro-Optik ve Fotonik Çalıştayı’ndan başka etkinlik görmedim.