İstanbul'da Bolşoy Balesi

Türkiye Kültür Yolu Festivalleri, 2025 yılında 20 şehirde devam etti ve etmekte. İlk Festival, Adana’da 5 – 13 Nisan 2025 tarihleri arasında düzenlenmişken, son Festival de Antalya’da 1 – 9 Kasım 2025 tarihleri arasında kültür ve sanat şölenine dönüşecek (Kültür Yolu Festivali web sitesi).

İstanbul’daki Festival’in (27 Eylül – 6 Ekim 2025), en dikkat çekici etkinliği Bolşoy Bale Topluluğu’nun, bale tarihinin iki ünlü bale eserini izleyicilere sunmasıydı (Romeo ve Juliet, 26 – 26 Eylül 2025) (Kuğu Gölü, 29 – 30 Eylül 2025).

1970’li yıllara gidildiğinde, İstanbul Şan Sineması’nda (17 Mart – 22 Mart 1970), Ankara Büyük Sinema’da (24 Mart – 25 Mart 1970) o zamanki adıyla Sovyetler Birliği’nden Klasik Rus Devlet Balesi (Sanat Yönetmeni: İgor Moiseyev 1906 – 2007) Türkiye’ye gelerek temsiller vermişti.

Ankara izleyicileri de Rus bale sanatçılarının sunduğu kısa bale eserlerini Büyük Sinema’da izleme olanağı bulmuştu (Klasik Rus Devlet Balesi programı 1970). Büyük Sinema sahnesinin üst tavanındaki Turgut Zaim’in (1906 – 1974) tablosundaki dansçılar da sahnedeki dansçılara bakmaktaydı (Arkitekt Dergisi, Tavan Detayı 12). 1971 yılında da İgor Belsky yönetiminde Leningrad Devlet Balesi, 28 – 29 Aralık tarihlerinde Ankara’da temsiller vermişti. Programda ünlü balelerden kısa bölümler izleyicilere sunulmuştu (Leningrad Devlet Balesi Programı 1971).

2025 yılında İstanbul’a gelen Bolşoy Topluluğu ise, İstanbul AKM’de, Bolşoy Orkestrası eşliğinde, kendi dekorlarıyla 350 ye yakın dansçı, müzisyen, ve teknik ekiple izleyici karşısına çıkmaktaydı.

2026 yılında 250. Yılını kutlayacak olan Bolşoy Balesi, 1776 yılında kuruluyor. İlk bale sınıfı ise Moskova Yetimhanesi’nde 1773 yılında açılıyor. Bolşoy Tiyatrosu 1805’de yanıyor (tiyatro tarihinde birçok ünlü tiyatro binasının bir yangın hikayesi vardır) ve şimdiki Bolşoy Tiyatrosu 19 Ocak 1825 tarihinde açıldığı zaman Bolşoy Balesi de tiyatrosuna kavuşmuş oluyor. 1850 yılında toplulukta 155 dansçı bulunmaktaydı.

Topluluk,19. Yüzyılın sonlarına doğru bir çöküş yaşarken, dansçı, koreograf, eğitimci Alexander Gorsky (1871 – 1924) yönetiminde canlılık kazanıyor. Gorsky, 1878 yılından ölümüne kadar birçok baleyi sahneliyor ve dramatik balenin en ünlü reformcusu olarak bale tarihinde yerini alırken dekor ve kostüm tasarımlarına gerçekçi bir yaklaşım getiriyor. 1920’lerde topluluğa ünlü koreograflar Asaf Messerer (1903 – 1992), Igor Moiseyev (1906 – 2007), Mikhail Gabovich (1905 – 1965) katılıyorlar (Koegler 81).

Messererlerin Türk Balesi ile de ilişkileri vardır. Asaf Messerer’in kız kardeşi Sulamith Messerer (1908 – 2004) konuk koreograf ve eğitimci olarak 1977 – 1978 Sezonunda Ankara DOB ile çalışmalar yapıyor, oğlu Mikhail Messerer (1948 - ) de 1996 – 1997 Sezonunda Ankara DOB için 3 Perdelik La Bayadère Balesi’ni sahneliyor. 1972 yılında, Devlet Sanatçımız Meriç Sümen, Kiev, Odessa, Leningrad (o zamanki adı), Moskova şehirlerinde Giselle balesinde dans etmek üzere Rusya’ya gittiği zaman Bolşoy Balesi’nin ünlü sanatçısı Maya Plisetskaya (1925 – 2015) ile tanışıyor. Sulamith Messerer, Plisetskaya’nın teyzesidir (Çıkıgil Sanattan Yansımalar 2015).

1930’ ların sonlarına doğru da, bale tarihinin ünlü koreograflarından ve bale sanatına yeni yaklaşımlar getirecek olan Vasily Vainonen (1901- 1964) ve Rostislav Zakharov (1907 -1984) o yıllarda tanınmaya başlıyorlar (Koegler 81).

Gorsky’den sonra, Bolşoy Balesi’nin başına Rus Bale Tarihi’nin en önemli bale eğitmenlerinden sayılan Vasily Tikhomirov (1876 -1956) geliyor (Koegler 530):

Tikhomirov’dan sonra da Leonid Lavrovsky (1905 -1967) Bolşoy Balesi’nin yönetimine geliyor. Lavrovsky, Leningrad’ da (o zamanki adı) koreografisini yapmış olduğu Romeo ve Juliet balesini 11 Ocak 1940 tarihinde sahnelemiş olarak Bolşoy’daki çalışmalarına başlıyor ve 1946 yılında aynı baleyi Bolşoy için de sahneye koyuyor. Lavrovsky’nin Romeo ve Juliet’in de bale tarihinin efsane dansçısı Galina Ulanova, Juliet rolünde dans ediyor (Koegler 448).

1964 yılında da Bolşoy Balesi’nin Sanat Yönetmeni ve Koreografı Yuri Grigorovich (1927 – 2025) oluyor (Çıkıgil Sanattan Yansımalar 2025). 19 Mayıs 2025 tarihinde vefat eden Grigorovich hem Rus Balesi’ne hem bale sanatına yenilikler getiren, yaratıcı, enerji dolu, zaman zaman katı disipline başvuran, hem beğeni kazanan hem eleştirilen bir koreograf ve yönetmen olarak bale tarihinde yerini alıyor (Crisp 17).

Halen, Bolşoy Bale Topluluğu Sanat Direktörü 2016 yılından beri 1961 doğumlu, birçok ödül sahibi Makhar Vaziyev. Vaziyev, 1995 – 2008 yılları arasında Mariinsky Tiyatrosu’nun Sanat Yönetmenliğini yaptığı zaman, 20.Yüzyıl koreograflarının (George Balanchine, Hans van Manen, John Neumeier, Kenneth MacMillan, Harald Lander, Roland Petit, Pierre Lacotte, William Forsythe, David Dawson) eserlerini repertuvara almış, aynı zamanda Marius Petipa’nın eserlerini de Sergeyev’in notlarını kullanarak yeniden sahnelemiş. Buna ek olarak, yeni nesil koreografların da (Alexei Ratmansky, Alexei Miroshnichenko, Kirill Simonov, Noah Gelber) yenilikçi yaklaşımlarını izleyicilerle buluşturmuş.

2008 – 2016 yılları arasında İtalya’da La Scala Topluluğu’nu yönetmiş ve topluluk için yeni bir repertuvar oluşturmuş ve topluluğun sanat düzeyini yükseltmiş.

Mart 2016 da da Bolşoy Tiyatrosu’nun Bale Sanat Direktörü olarak bu sefer Bolşoy Bale Topluluğu’na yeni bir ivme kazandırmış (Makhar Vaziyev web sitesi).

Romeo ve Juliet, Kuğu Gölü balelerinin temsillerinde Bolşoy Tiyatrosu Orkestrası’nı şef Anton Grishanin ile dönüşümlü olarak yöneten ünlü şef Valery Gergiev ise hem Bolşoy Tiyatrosu hem de Marriinsky Tiyatrosu Sanat ve Genel Direktörü.

26 Eylül 2025 tarihindeki Romeo ve Juliet balesine eşlik eden Bolşoy Tiyatrosu Orkestrası’nı Valery Gergiev yönetti. Birçok konuk topluluklar Türkiye’de temsiller vermekte. Ancak, temsillerde balelere veya danslara kayıtlı müzik eşlik etmekte.

Bolşoy Tiyatrosu Orkestrası’nın ünlü şef Gergiev yönetiminde seslendirdiği besteci Prokofiev’in Romeo ve Juliet bale müziğini Bolşoy Tiyatrosu Orkestrası’ndan canlı olarak dinlemek bile başlı başına bir kazanç, belleklerden silinmeyecek bir anıydı.

Besteci Prokofiev ve koreograf Lavrosvky Romeo ve Juliet balesi üzerine çalışırlarken William Shakespeare’in Romeo ve Juliet eserine sadık kalabilmek için ayrıntılı araştırmalar da yaparlar. 3 perdelik bale ilk olarak 30 Aralık 1938 tarihinde Brno şehrinde, o zamanki adıyla Çekoslovakya’da sahnelenir. Sonra, 11 Ocak 1940 tarihinde Kirov Balesi tarafından o zamanki adıyla Leningrad’da tekrar sergilenir. 1946 yılında da Moskova’da Bolşoy Balesi tarafından izleyicilere sunulur. Bolşoy Balesi’nin Romeo ve Juliet temsilinin 1954 yılında filmi de yapılır (Koegler 448). Aynı balenin yeniden sahneleme prömiyeri ise 4 Nisan 2024 tarihinde yapılır. Bütün bu sahnelemeler Lavrovsky’nin koreografisine sadık kalınarak yapılmıştır. 26 Eylül 2025 tarihindeki 3 Perdelik Romeo ve Juliet balesinde Prolog, 1. Perde (5 Sahne), 2.Perde (3 Sahne), 3.Perde (5 Sahne) ve Epilog hemen dikkati çekiyordu. Sahne geçişlerini ve dekor değişimini sağlamak için AKM Sahnesi’nin ana perdesinin arkasında görkemli başka bir perde de vardı ve bazı danslar bu perde önünde izleyicilere sunuluyordu.

Eserin dekorlarında da ilk sahnelendiği zamanki dekorlara sadık kalınmış, Ortaçağ’dan Rönesans dönemine geçiş atmosferi hem dekor hem kostümlerde ayrıntılarıyla yaratılmıştı. Eserin ilk set tasarımcısı Pyotr Williams iken yeniden sahneleme set tasarımcısı Sergei Grachev olarak belirtilmişti. Kostümler Tatiana Noginova’ya, ışık tasarımları Damir İsmagilov’a aitti. Yeniden sahneleme bale şefi ise Lavrovsky’nin oğlu Mikhail Lavrovsky idi. Müzik direktörü Anton Grishanin ise, 27 Eylül 2025 tarihindeki temsilde orkestrayı yönetti (Romeo ve Juliet Temsil Kitapçığı).

26 Eylül 2025 tarihinde Juliet rolünde efsane dansçı Svetlana Zakharova (1979 - ) sahneye ilk çıktığında acaba gerçekten o mu dans ediyordu? Zakharova, dünyaca ünlü, çok yönlü, çeşitli rollerde dans etmiş, birçok ödül sahibi yaşayan bir tarih. Arkasında Galina Ulanova (1910 – 1998), Maya Plisetskaya (1925 – 2015) gibi, önünde Olga Smirnova (1991- ), Eleonara Sevenard (1998 - ), Maria Khoreva (2000 - ) gibi olağanüstü bale sanatçıları varken Zakharova gerçekten bale sanatına bambaşka bir boyut ve yorum getiriyor. Belli ki bu dansçının solunum sistemi, dolaşım sistemi, sinir sistemi, bütün sistemleri “dans”. Dans etmek onun için en doğal bir durum. Belki dans etmediği zamanlarda özel bir gayret göstermek zorunda kalıyordur.

Coco Chanel’In hayatını bile dans diliyle görüntüye getiren bu sanatçı için her rol onu heyecanlandırıyor, en iyi bildiği dans daha mükemmel olabiliyor, o her ayrıntı üzerinde titizlikle duruyor.

Zakharova’nın sahnede hemen dikkati çeken özelliği kollarının inceliği, yumuşaklığı, vücudunun çizgisini belirgenleştirmesi. Hareketlerinin berraklığı, rahatlığı, hızlı hareketlerin bile kontrollü oluşu etkileyici bir şekilde görüntüye geliyor. Teknik bakımından güçlü oluşu dansçılığının da dengeli olmasını sağlıyor. Dansçılığındaki devamlılık, tutarlılık çok etkileyici. İkili danslarda hiçbir zorlanma görülmüyor. “Lift”lerde (havadaki hareketler) bir kelebek gibi havada uçuşuyor. Zıplamalı hareketlerde bir an için havada kalıyor ve yine çok hafif olarak yere iniyor.

Belki “çocuk Jüliet” te bu kadar olgun bir dansçının “çocuk” düzeyine inmesi biraz zorlayıcı olabiliyor. Diğer geçişler ise rahatlıkla görüntüye getiriliyor. Vücut yapısının ince oluşu hareketleri belirgin bir şekilde ortaya çıkarıyor.

Bu sahnelenişte, Shakespeare’in Romeo ve Juliet oyununda olmadığı kadar kalabalık bir dansçı kadrosu var. Soytarılar, hizmetçiler, Capulet’in ve Montague’nün hizmetkârları, Juliet’in akranları, aşıklar, yoksullar, Tybalt’ın arkadaşları, yaverler, hancı, ozan ve topluluk dansçıları ana karakterlere eşlik ediyorlar.

Zakharova’ya eşlik eden Romeo rolünde Artemy Belyakov deneyimli dansçılığını devamlı olarak sergiliyor. Mercutio rolünde Ratmir Dzhumaliev bütün canlılığıyla, şakacılığıyla herkesi eğlendirirken öldüğü zaman kimse onun öldüğüne inanmıyor (oyunda da öyledir) ama acı gerçek herkesi şaşırtıyor. Leydi Capulet rolünde Vera Borisenkova iyice ağırlığını koyan bir anne rolünde Juliet’e acımasızca davranabiliyor. Tybalt öldüğü zaman bu olgun kadın birdenbire kendini kaybediyor, acılar içinde kıvranıyor, dövünüyor. Juliet’in Dadısı Alevtina Rudina, tonton, sevimli bir dadı. Juliet’e bir yere kadar destek olabiliyor. Soytarı Akib Anvar ve diğer soytarılar zıplamalı hareketleriyle etkileyici dansçılıklarını sergiliyorlar.

Pazar Yeri dansları hem uzun sürüyor, hem tekrar eden hareketlerden oluştuğu için zaman zaman etkilerini kaybediyorlar. Görkemli dekor Verona’yı ve Pazar Yeri’ni iyice tanıtıyor. Ancak, sahne ortasındaki heykel dans alanını kısıtlıyor.

Ana perdenin arkasındaki perde, dekor değişimini perdelerken ön sahnede çeşitli danslar ve hareketlilik devam ediyor.

Balo Sahnesi’ bütün görkemiyle etkileyici olurken, soylular ağırlıklarını, güçlerini, dansları ile (Yastık Dansı) görüntüye getiriyorlar.

Peder Lorenzo- Juliet- Romeo sahnesinde, Lorenzo bir kafatası ve beyaz çiçekler arasında karar vermek zorundadır. Çiçeklerin canlılığı mı, kafatasının hatırlattığı “ölüm” mü kazanacaktır? Bu sahnede Juliet ile Romeo evlenirler ama evlilikleri devam edemez.

Görkemli mezarlık sahnesinde, “ölüm” ün kazandığı görülürken, iki düşman aileden baba Capulet ve baba Montague’nin birbirleriyle uzlaşmaktadırlar ama artık ne Juliet ne Romeo hayattadır.

Lavrovsky, Prokofiev ile bale üzerinde çalışırken o dönemde sahnelenen baleler de görkemli dekorlarla sahnelenmekteydiler. Bale olduğu gibi ele alınınca aynı görkemi yansıtan dekor ve kostüm tasarımı yeniden ele alınan Romeo ve Juliet balesi için de uygulanmış.

26 Eylül 2025 tarihinde, 27 Eylül temsilinin de provası vardı. 27 Eylül 2025 tarihinde Juliet’i Elizaveta Kokoreva, Romeo’yu Daniil Potaptsev canladıracakları için onlarla yapılan prova da temsil gibiydi. Şef Anton Grishanin de orkestrayı idare edeceği için provada bir de onun yorumunu dinleme olanağı çıkmıştı. Valery Gergiev de etrafta dolaşarak kontrollerini yapmaktaydı. Genel prova olduğu için ara sıra duraklamalar oluyor, düzeltmeler yapılıyordu. Elizaveta Kokoreva – Daniil Potaptsev ikilisi çok başarılı bir dansçılık sergilediler. Provada bile böyle olunca, her halde 27 Eylül temsili de çok başarılı geçmiştir. Daniil Potaptsev etkileyici bir Romeo olduğunu provada bile kanıtlamaktaydı.

1940’larda besteci Prokofiev ile koreograf Lavrovsky’nin araştırmacı yaklaşımıyla Shakespeare’in ünlü trajedisi Romeo ve Juliet bale dilinde sahneye gelirken hem bale sanatının o dönemlerdeki durumunu yansıtıyor hem de bale diliyle de bir tiyatro oyununun tekrar yaratılabileceğini kanıtlıyordu. İlk Romeo ve Juliet balesinden sonra birçok bale topluluğu aynı baleyi yeni yaklaşımlarla repetuvarlarına katıp bu baleyi ölümsüzleştirdiler.

Bale tarihinde de efsane Julietler ve Romeolar etkileyici teknikleri, dansçılıkları, yorumlarıyla yerlerini alırlarken yeni Julietler ve Romeolar da sanatçılıklarını kanıtlamaktalar, çeşitli koreograflar aynı baleye yepyeni yorumlar getirmekteler.

Bolşoy Bale ve Orkestrası, 29 – 30 Eylül 2025 tarihlerinde de Kuğu Gölü balesini izleyicilere sundu.

Bu kalabalık topluluğun, İstanbul Kültür Yolu Festivali’nde yer almasını, Bolşoy Tiyatrosu Genel Sponsoru Ingosstrakh sağlarken, turneyi Art Seasons Yapım Şirketi düzenlemiş.

Bale başlamadan önce, baleyi ve sanatçıları tanıtan resimli program kitapçıklarının da hazırlanmış olması ve izleyicilere sunulması etkileyiciydi.

İzleyiciler arasında Kültür Bakanı, Mehmet Nuri Ersoy ve Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürü Tan Sağtürk hemen dikkati çekiyordu. Ancak, 3 Perdelik eserin, 3.Perdesi başlamadan önce salondaki boş koltuklar (bütün koltuklar olmasa bile), eser bittiği zaman da aceleyle salonu terkeden izleyiciler (hepsi olmasa bile) şaşırtıcıydı.

Sonuç olarak, bale tarihinin efsane eseri Romeo ve Juliet balesini yine efsane dansçılarıyla Bolşoy Bale Topluluğu’ndan ünlü şef Valery Gergiev’in yönettiği Bolşoy Orkestrası eşliğinde izlemek belleklerden silinmeyecek anılar yarattı.

Necla Çıkıgil

12 Ekim 2025, Ankara

KAYNAKLAR

Arkitekt Dergisi, Sayı: 2 Ocak 1949, Sayfa: 3 – 13

dergi.mo.org.tr/dergiler/2/160/1975.pdf

Abidin Mortaş, “Büyük Sinema” (Tavan Detayı 12)

(Düş Hekimi Yalçın Ergir’in web sitesi: ergir.com/2011/buyuk_sinema.htm)

Çıkıgil, Necla,

“Maya Plisetskaya ve Türk Balesi Üzerine”, Sanattan Yansımalar, 1 Aralık 2015.

https://www.sanattanyansimalar.com/yazarlar/necla-cikigil/maya-plisetskaya-ve-turk-balesi-uzerine/791/

Çıkıgil, Necla,

“Yuri Grigorovich Üzerine”, Sanattan Yansımalar, 24 Mayıs 2025.