Beş Operada Figaro’nun Yaşam Öyküsü-I’den devamla:
Konuya Beaumarchais’nin Figaro serisinin üçüncüsü Suçlu Anne’den devam edelim. Göreceğiniz üzere bu ana eserin kendisinden çok (deyim yerindeyse) kendi çocukları olan Versay Hayaletleri ve Figaro Boşanıyor adlı eserler çağdaş opera dünyasına damgasını vurmuş olan eserlerdir.
ÜÇÜNCÜ FİGARO: SUÇLU ANNE (La Mère Coupable)
Künye: Beste: Darius Milhaud, Libretto: Madeleine Milhaud (Beaumarchais’den esinle). Beş perdelik Fransızca; komik opera. Toronto, 2012.
Roller: Figaro (bariton), Kont Almaviva (bariton), Kontes Rosina Almaviva (soprano), Suzanne (mezzo-soprano), oğul Léon Almaviva ( (tenor), öğrenci Florestine (koloratur soprano), aile dostu Bégearss (bariton), öğretmen Fal (bas).
Konu: Sadakatsizlik temasının işlendiği eserde Figaro ile Suzanne evleneli 20 yıl olmuştur ve her ikisi de Almaviva konağında çalışmaya devam etmektedir. Kont bir iş gezisindeyken çapkın Chérubino hep arzu ettiği Kontes’le sonunda bir gece beraber olur. Sonradan bu yaptığına pişman olan Kontes Chérubino’nun orduya katılmasına önayak olur ve ne yazık ki bu yüzden de ağır yaralanmasına sebep olur. Kontes onun kendisine ölüm döşeğindeyken yazdığı duygu dolu mektubu atmaya kıyamaz ve dost Bégearss’ın verdiği gizli kutuda saklamaya karar kılar. Ama kısa süre sonra dehşet içinde ondan hamile kaldığını anlar ve Léon doğar. Öte yandan dile getirmemesine rağmen Kont da Léon’un gerçek babası olduğundan kuşkuludur. Ama dile getirmemiştir, çünkü kendisinin de Florestine adında gayrimeşru bir kızı vardır ve Bégearss Kont’un mallarının varisi diye onunla evlenmek istemektedir. Hatta bunu garantiye almak için Kontes’e o mektubu kullanarak şantaj yapmaya başlar. İşte o zaman mantıklı Figaro ve akıllı Suzanne imdada yetişir, aslında birbirine âşık olan Léon ile Florestine’in kardeş olmadıklarını ortaya çıkarıp evlenmelerini sağlarlar.
DÖRDÜNCÜ FİGARO: VERSAY HAYALETLERİ (The Ghosts of Versailles)
Künye: Beste: John Corigliano, Libretto: William M. Hoffman (Beaumarchais’den esinle). İki perdelik İngilizce büyük ve komik opera, New York, 1991.
Roller: Figaro (bariton), Kont Almaviva (tenor), Kontes Rosina Almaviva (soprano), Marie Antoinette (soprano), Beaumarchais (bariton), Susanna (mezzo-soprano), Bégearss (tenor), Florestine (koloratur soprano), Léon (tenor), Samira (mezzo-soprano), XVI. Louis (bas), Şapkalı kadın (mezzo-soprano), Cherubino (mezzo-soprano), Süleyman Paşa (bas), Joseph (bariton), Marki (tenor), İngiliz Büyükelçisi (bas), Wilhelm (konuşma).
Konu: Fransız devriminden uzun süre sonraki insan manzaraları olarak tanımlanabilecek bu eserin temel teması yine Figaro’dan söz eden Suçlu Anne’nin konusunu içerir ama devamı farklıdır. Figaro ile Susanna evleneli 20 yıl olmuştur ve her ikisi de hâlâ Almaviva konağında çalışmaktadır. Ama bir de (orijinal eserlerin yazarı) Beaumarchais’nin hayaleti ortalardadır, hatta Fransa Kraliçesi Marie Antoinette’in hayaletiyle de tutkulu bir aşk yaşamaktadır. Figaro'nun kraliçeyi ve onunla beraber esir düşen Almaviva ailesini giyotinden kurtarma çabaları Beaumarchais’nin de yardımına rağmen başarısızlıkla sonuçlanır. Sonunda Kont karısı ile barışır ve kontesin gayrimeşru oğlu Léon ile kontun gayrimeşru kızı Florestine’in evlenmesine izin verir. Figaro, Susanna ve Almaviva’lar Amerika’ya kaçarlar. Marie Antoinette ile Beaumarchais ise cennette buluşurlar.
Olay örgüsünde çok sayıda karışık ilişki de yer almaktadır. Örneğin kraliçeyi giyotinden kurtarmak isterken olanlar, ortaya çıkan kötü niyetli casuslar; Türk elçisi Süleyman Paşa’nın konağında verdiği çılgın partide olanlar; Figaro’nun kadın kılığına girip kraliçeyi kurtarmaya çalışması, vb. gibi. Bir de tüm bunlara komedi unsuru olarak kralın hayaletinin düelloda Beaumarchais’nin hayaletini bıçaklaması eklenince eserin ne denli çılgın olduğu anlaşılabilir.
BEŞİNCİ FİGARO: FİGARO BOŞANIYOR (Figaro läßt sich scheiden; Figaro Gets a Divorce)
Künye: Beste ve Libretto: Giselher Klebe (Ödön von Horvaáth’ın 1936’da yazdığı aynı adlı tiyatro eserinden ve Beaumarchais’den esinle). İki perdelik Almanca-İngilizce komik opera, Hamburg, 1963. ,,,
Roller: Figaro (bariton), Kont Almaviva (bariton), Kontes Rosina Almaviva (soprano), Susanna (soprano), Cherubino (tenor), Angelika (soprano), Serafin (travesti: mezzo-soprano), Doktor (bas), Memur (tenor), 4 Gümrük memuru (bas), Ebe (mezzo-soprano), Okul müdürü (bas), Ormancı (tenor), Antonio (bas). seyis Pedrillo (bas-bariton), Fanchette (soprano), Komiser (bas), Misafir (bas), Carlos ve Maurizio (konuşma).
Konu: İster devrimler, ister dünya savaşları olsun büyük kitleleri etkileyen olayların akabinde insanların yeni dünya düzenine adaptasyonları zordur ve zaman alır. Bu eserde Fransız devrimi sembol olarak kullanılmış, aynı karakterlerin yaklaşık 30 yaş yaşlanmış halleriyle o dönemden yaklaşık 150 sene sonrasına atlanmış, 2. Dünya Savaşı sonrasındaki zor zamanlara konuşlanılmış. Yine Suçlu Anne’nin devamı olan eserde Kont Almaviva, Kontes, Figaro ve Susanna, ülkedeki karışıklıklardan kaçmak amacıyla gizlice komşu ülkeye (Grosshadersdorf şehrine) sığınırlar ve dönemin kaotik Avrupa’sında ortalığın durulmasını beklemek üzere bir kayak merkezine yerleşirler. Bu arada artık kontluk unvanının geçerliliği kalmadığından maddi zorluklar baş gösterir. Bu nedenle Figaro ve Susanna Almaviva’lardan ayrılırlar. Hatta Figaro, eski mesleğine geri dönmek zorunda kalarak bir berber dükkânı açar. Bir zamanlar aristokrasi karşıtı olan ve zaman zaman efendisine isyan eden Figaro, kısa sürede yeni düzene uyarak burjuvalaşır. Bu durum Susanna ile sorunlara ve sonunda evliliklerinin bozulmasına yol açar. Bir zamanlar Figaro'dan bir çocuk isteyen eskinin kaprisli oda hizmetçisi Susanna, tatminsiz bir eşe dönüşmüştür. Göç ettikleri ülkenin başkentinde göçmenlerin uğrak yeri olan bir bar işleten (önceki eserde ölmüş olan) kadınlara düşkün Cherubino, Susanna'yı garson olarak işe alır, kadıncağızın böylece çalışma veya oturma izni olmadan ülkede kalması mümkün olur.
Akabinde Susanna onunla yaşamaya başlar ve bir de üstüne ondan hamile kalır. Karışık olayların arasında kontesin (yine) Cherubino’dan oğlu Serafin ile kontun zamanında başka bir kadından kızı Angelika’nın aralarında kan bağı olmadığı için evlenmelerinin yolu açılır.
Derken bir gün, kont iyice yaşlanmış, yoksul ve perişan bir halde çıkagelir. Ona acıyan Susanna, onunla Fransa’ya geri döner ve talihin garip bir cilvesi olarak, beraberce kimsesiz çocuk evine dönüştürülmüş olan eski konağa giderler. Susanna’sızlığa dayanamayan Figaro da oraya geri döner. Becerikli Figaro, eski seyis, yeni yönetici Pedrillo'nun yolsuzluğunu açığa çıkarır ve çocuk evinin yönetimini üstlenir. Bir hümanist olarak olgunlaşan Figaro, Susanna ile barışır ve Almaviva'ya sığınma hakkı verir. (Eserin farklı bir versiyonunda Susanna Figaro’ya dönmemiş, hâlâ Cherubino ile yaşamaktadır. Kont ve kontes yaşlılığa bağlı çökkünlük içindedir. Figaro ise yozlaşmış dünyaya ayak uyduramayarak ölür.
ÜÇ, DÖRT VE BEŞİNCİ FİGARO’ların KARŞILAŞTIRMASI: Suçlu Anne-Versay Hayaletleri-Figaro Boşanıyor
Sevil Berberi’inde kendisini efendisine beğendirmeye, Figaro’nun Düğünü’nde tutulduğu kadını efendisinin şehvetinden kurtarmaya çalışan genç Figaro, Suçlu Anne’de artık 20 yıldır evli barklı, iyice aklı başında, salt efendisine sorumlu uşaklıktan “topluma karşı sorumlu vatandaş” kimliğine terfi etmiştir. (Bkz. Beş Operada Figaro’nun Yaşam Öyküsü-I. https://www.sanattanyansimalar.com/yazarlar/pinar-aydin-o-dwyer/bes-operada-figaro-nun-yasam-oykusu-i/3353/). Artık efendilerin emirlerini yerine getirmesi gerekmediği gibi Suçlu Anne ve sonrasında kurnazlığını ve entrika yeteneğini kullanarak toplumda hangi sınıftan olursa olsun yardıma ihtiyacı olanlara el uzatmaktadır. (Örneğin, bu sefer birbirine âşık olan başka gençlerin elinden tutar. Karısı Susanne ile içinde sevginin yanında saygı da olan bir aile yaşamı, hayat arkadaşlığı yaratmıştır.
Versay Hayaletleri’nde ise toplumsal sorumluluk sahibi, insana değer veren Figaro risk de almaya başlar. Yönetimden gizli Kraliçeyi ve Almaviva ailesini giyotinden kurtarmak adına kadın kılığına bile girerek polise rüşvet vermek için değerli bir kolyeyi pazarlamaya çalışır. Bugün olsa kendisinin de ceza alabileceği bu cesur girişimin ardından çareyi Amerika’ya kaçmakta bulur, eşi Susanna ve Almaviva’larla beraber kaçar. Figaro artık efendi buyruğuna baş eğen değil, eski efendisini bile kurtaran; hep birlikte kaçıp ülke değiştiren, cesur bir göçmendir.
Son eserde ise göç ettiği ülke komşu Avrupa ülkesidir. Figaro yaş almış ve bulunduğu koşullara uyum sağlamak zorunda kalmıştır. Feodal sistemde büyümüş ama koşullar ve tercihleri onu kapitalist sisteme teslim etmiştir. Bu sistemde, eskiden aristokrat efendisine ettiği gibi isyan edemeyen Figaro, kısa sürede yeni düzene uyarak burjuvalaşır; özel teşebbüsle berber dükkânı açar. Susanna ile boşanması elinde kalan tek isyan bayrağıdır. Yine de hümanist yanı yok olmamış, hatta daha da olgunlaşmıştır. En sonunda Susanna ile barışma yoluna gider.
“Özgürlükçü-Eşitlikçi-Kardeşlikçiliğin” yanı sıra “Uzlaşma” Figaro’nun kişiliğinin sembolüdür.
Siz yaşamınızın hangi Figaro dönemindesiniz?
Pınar Aydın O’Dwyer
11 Ağustos 2024, Ankara
Kaynaklar
- Aydın O’Dwyer P: Durdurun zamanı operada inecek var. Psikeart-Zaman, Sayı 44, Mart-Nisan, hgM, 2016
- Aydın O’Dwyer P: Opera Kitabı. Akılçelen Kitaplar, ssE 2015
- Bourne J: Who Married Figaro? A Book of Opera Characters. Oxford, 2008
- Devlet Opera ve Balesi’nde Sahnelenen Eserler Bibliyografyası. Derleyen: Ö. Kaysı, Redaktör, Yayına Hazırlayan: G. A. Karaman, 2009
- Eaton Q: Opera Production - A Handbook-I, II. University of Minnesota Press, 1962
- Figaro’nın Düğünü: Program Kitapçığı. Devlet Konservatuvarı, 1944; ADOB, 1972; İZDOB, 1995
- Freeman JW: Stories of Great Operas, The Metropolitan Opera. WW Norton, 1984
- Glover J: Mozart’ın Kadınları. (Çev: Ayşe Belma Dehni), Pegasus Yayınları, 2006
- Kloiber R: Handbuch de Oper. Gustav Bosse Verlag, 1966
- Robinson P. Opera and Ideas, From Mozart to Strauss. Cornell University Press, 1986
- Sevil Berberi Program Kitapçığı. İZDOB, 1991, 2002
- The New Grove Dictionary of Opera. Ed: Stanley Sadie, 1992
- Žižek S, Dolar M: Opera’s Second Death. Routledge, 2002
