Zevk Veren Lied Konserleri

İnsan bir defa zevkli bir lied konseri deneyimi yaşayınca demek tekrar tekrar lied dinlemek istermiş. Şubat ayında izlediğim ve unutamadığım lied konserinden sonra (1) Mayıs ayında iki konsere daha gittim, hem de heyecanla koşa koşa! İkisine de gittiğime değdi doğrusu. Bu konserler böyle güzel giderse sadık bir opera’man iken galiba lied’oman da olacağım! (Lied için Bkz. Notlar 1).

LİED AKŞAMI

6 Mayıs 2025 akşamı CSO Ada Mavi Salon’da Lied Akşamı konserini orta sıradan izledim. Konserde Ankara Devlet Opera ve Balesi (ADOB) solist sanatçıları soprano Esra Çetiner, bariton Arda Aktar, bariton Bahadır Noyan Coşgun, bariton Umut Kosman ve bas Erdem Baydar sahneye çıktılar. Dr. Cemile Cabbar piyanosuyla onlara eşlik etti. Sanatçılar, Johannes Brahms, Gustav Mahler, Sergei Rachmaninoff, Franz Schubert, Robert Schumann, Richard Strauss, Peter İlyiç Tchaikovsky, Giuseppe Verdi, Hugo Wolf’ün lied’lerinden 17 örnek sundular.

Konserde yer alan opera sahnesinden başarılarıyla tanışık olduğumuz tüm sanatçılar lied yorumlamada “üstat” unvanı alabilecek yetkinlikteler. Hele operada favorim olan “bariton” sesli üç sanatçının konserde olması benim için bulunmaz bir nimetti.

Lied konserlerinde üst yazı olmadığı için Almanca, Rusça ve İtalyanca sözleri kelime kelime anlamak mümkün değil. Ama Çetiner, Aktar, Coşgun, Kosman ve Baydar parçaları, başlarından geçen acı-tatlı bir olayı anlatır gibi veya tatlı bir öyküyü bize okur gibi öylesine doğal ve içten yorumladılar ki yabancı dilde söz engeline rağmen melodik vurgulu cümleleri ile görsel hayal bile kurmak mümkündü.

Piyanist Cabbar da zorunlu bir iş yapar gibi değil, mutluluk ve zevkle onlara eşlik ediyordu. Yanımda oturan, iki sanatçı annesi Zuhal Yüksel’in “Sıcacık bir konserdi, içimizi ısıttı”, sözleriyle ifade ettiği duyguları benimkilerle birebir örtüştü. Tüm sanatçılara, zihnimize saldıklarıyla yüreğimizdeki duyguları uyandırdıkları için içten teşekkürlerimizi sunarız. Sonuçta harikulade bir lied konseri dinlemiş olduk, herkes evine yüreği dolu döndü. Kendime, bir dahaki sefere lied dinlemeye sözleri bulup okumuş olarak gitmeye söz verdim!

KADIN AŞKI ve HAYAT LİED RESİTALİ

12 Mayıs 2025 akşamı Resim Heykel Müzesi Operet Sahnesi’nde, soprano Esra Çetiner, piyanist Kenan Tatlıcı eşliğinde 13 şarkıdan oluşan Kadın Aşkı ve Hayat başlıklı, anlatımlı lied resitali sundu. Opera sahnesinde nice başarılı başrol performansını izlediğimiz ADOB solist sanatçısı Çetiner, bu sefer nadir uygulanan bir formattaki konserle karşımızdaydı. Sunduğu lied’ler 6 Mayıs’ta yer aldığı lied konserine benzemekle beraber bu kez parçalar hakkında bilgiler de verdi. Çetiner ve Tatlıcı, konserin ilk bölümünde Robert Schumann’ın, şair Adelbert von Chamisso’nun “Frauenliebe und Leben” (Kadının Aşkı ve Hayatı) adlı şiir döngüsü üzerine bestelediği 8 lied’den oluşan Op.42 kayıt numaralı eserini sundular. Çetiner’in anlatımıyla bu eserin, bir kadının ilk bakışta âşık olduğu bir adamdan söz ettiğini öğrendik. Şarkıların devamında, kadın adamın kendisini beğenmesini diliyor, dileği yerine gelince mutluluktan havalara uçuyor, hele nişan yüzüğü parmağına takılınca mutluluğuna diyecek olmuyor. Derken lied’lerin devamında neşeli düğün, mutluluktan ağlatan ilk gece, sevgi dolu annelik anlatılıyor. En sonunda sevdiği adam ölünce kadının hüznünü duyduk. İkinci bölümde yine Schumann’ın “Lieder und Gesänge II” (Şarkılar ve Tezahüratlar) adlı Op. 51 lied’lerini sunuldu. Bu grupta farklı şairlerin kimi mitolojik metaforlarla bezeli, kimi doğa betimlemesi, kimi psikolojik analiz içeren beş şiiri üzerine bestelenmiş lied’leri dinledik.

Çetiner’in, “ses gösterisi” yapma ihtiyacı duymadan, doğal su akışı gibi lirik söyleyişinin yanı sıra tanınmış Fransız sinema oyuncusu Juliette Binoche’u anımsatan jest ve mimikleriyle sahnesi gerçekten etkileyici idi. Öylesine ki gözünde mutluluk parıltısı belirdiği şarkıda Çetiner “yorumlamıyor”, “yaşıyor”, diye düşündüm. Resitalin net ve öz şekilde anlatımlı olarak yapılması şarkı sözlerinin anlaşılmasını, dolayısıyla salt müzik dinlemekten öte düşünmeyi de tetikledi. Dr. Öğretim Üyesi Tatlıcı Ankara Müzik ve Güzel Sanatlar Üniversitesi, Çalgı Eğitimi Bölümü’nde Piyano hocası . Tatlıcı’nın uyumlu eşliği de resitale anlamlı katkı sağladı.

Böylece hem müzik hem edebiyat hem de psikoloji içeren bu resital bir de Operet Sahne’sinde (Üçüncü Tiyatro) yer alması nedeniyle salonun mimarisi ve dekoru ile nostaljik duygular yarattı. Yanımda oturan tiyatro sanatçısı ve hocası Aslı Ünsalan konser için “Beni hayatın akışına döndürdü ve yeniden kendimle karşılaştırdı.”, dedi.

LİED ÜZERİNE

2 Şubat 2025’teki “Lirik Mavi” olarak tarif ettiğim Lied Konseri’ni izlerken ardından devamının gelmesini dilemiştim (1). Nitekim yukarıda bahsettiğim Lied Akşamı ve Kadın Aşkı ve Hayat Lied Resitali ile dileğim yerine gelmiş oldu. Her üç lied konserinin bende çağrıştırdıklarını Fransız romancı Marcel Proust’un (1871-1922) Kayıp Zamanın İzinde (1905-1922) adlı yedi ciltlik romanındaki bir betimleme ile tarif edebilirim. Romanın ana kahramanı Swann bir kek ve çay tatma deneyimini şöyle anlatıyor: “…Az sonra, o kasvetli günün ve iç karartıcı yarının beklentisiyle bunalmış bir halde, yaptığım şeye dikkat etmeden, yumuşasın diye içine bir parça madlen attığım çaydan bir kaşık alıp ağzıma götürdüm. Ama içinde kek kırıntıları bulunan çay damağıma değdiği anda irkilerek, içimde olup biten olağanüstü şeye dikkat kesildim. Sebebi hakkında en ufak bir fikre sahip olmadığım, soyutlanmış, harikulade bir haz, benliğimi sarmıştı. Bir anda, hayatın dertlerini önemsiz, felaketleri zararsız, kısalığını boş kılmış, aşkla aynı yöntemi izleyerek, benliğimi değerli bir özle doldurmuştu; daha doğrusu, bu öz, benliğimde değildi, benliğimin ta kendisiydi. Kendimi vasat, sıradan ve ölümlü hissetmiyordum artık. Bu yoğun mutluluk nereden gelmiş olabilirdi bana?” (2). Üç lied konserinden sonra Swann’ın bu sorusuna benim yanıtım “bu yoğun mutluluk duygulu şarkıların, harikulade yorumlanmasından gelmiş olabilir”.

İçinize hapsettiği, kimseye açamadığı duyguları özgürleştirmek isteyen herkese “bir doz kaliteli lied konseri” öneririm.

Notlar: 1. Lied: Her opera sanatçısının dağarcığında az ya da çok lied söyleme tekniğinin de olması gerektiği bilinen bir gerçek. Opera kıymetli mücevherlerden oluşan bir gerdanlık ise, lied bu gerdanlıkta mutlaka olması gereken özel bir taş dizisi gibidir. Yine de özellikle ülkemizde üzerinde çok durulmayan bir teknik. Adını Almanca “şarkı” kelimesi “lied”den alan ve Rus müziğinde “Romans” olarak tanımlanan Lied’ler, lirik şiirler üzerine şan ve piyano için bestelenmiş parçalardır. 18.yy. sonlarından itibaren popülerleşen lied’lerin kendine özgü söyleme tarzı ve tekniği, değerli bir taşın özenle yontularak mücevher haline getirilmesine benzetilir. Bu işlem sırasında kullanılan özel sıvı misali, şan ve şiir ile eşit öneme sahip piyano partisi de yer alır ve her şarkı kısa ama etkileyici bir öykü anlatır (3,4).

2. 6 Mayıs’ta ışık sorumlusu İsmail Şahinkaya, kondüvit Lezgin Yalınkılıç; 12 Mayıs’ta ışık sorumlusu Barış Karataş, kondüvit Zeynep Utku idi.

3. 6 Mayıs fotoğraflarının çoğunu çeken Ersel Aktürk’e teşekkürler ederim. Diğer tüm fotoğrafları kendim çektim.

PINAR AYDIN O’DWYER

16 Mayıs 2025, Ankara

Kaynaklar