Amerikalı müzik eleştirmeni Lynn René Bayley, İdil Biret'in tüm dünyada satışta bulunan 4 CD'den oluşan “İdil Biret - Best of Turkish Piano Music” kutu albüm setiyle ilgili olarak, “The Art Music Lounge” portalinde hayli uzun bir eleştiri yazısı yayımladı. Bayley “Genel olarak, bu seti tamamen dinledikten sonra Ídil Biret'i biraz daha takdir ettim. Saygun'un Aksak Ritimleri Üzerine 12 Prelüdünün Biret icrasını başkalarıyla karşılaştırın, diğerlerinin ne kadar soluk kaldığını duyacaksınız” dedi.
Yazısına İdil Biret'i tanıtarak başlayan Lynn René Bayley, girişte şu satırlara yer verdi:
“Soyadı Fransız tarzında Bir-ey değil Bir-ette olarak telaffuz edildiğini keşfettiğim Türk piyanist Ídil Biret, bir dâhi çocuktu ve György Cziffra, Martha Argerich ile aynı sınıftaki birkaç süper virtüöz piyanistten biriydi. Argerich ve Marc-André Hamelin ve onlar gibi duygusal yüzeyde müzik çalma eğilimi var. Unutulmamalıdır ki, tüm repertuarını notaya ihtiyaç duymadan hafızadan çalabilmesi gibi olağanüstü özelliklere sahip ve sadece klasikler'i çalmakla kalmıyor, tüm 20. yüzyıl Türk müziğine ek olarak. Bu koleksiyonda sunulanlara ilaveten, repertuarında Castiglioni, Boulez, Schoenberg ve Ligeti de yer alıyor.”
SAYGUN
CD'de yer alan besteci ve eserlere ilişkin görüşlerini dönemlerini dikkate alarak yazan Lynn René Bayley, şöyle diyor:
“Çok sert bir radyo kayıt sesine sahip olan Saygun konçertosunu geçtikten sonra, ses kalitesi büyük ölçüde artıyor ve Biret’in çalışındaki bazı incelikler daha iyi duyulabiliyor. İlginç bir şekilde, Saygun'un Aksak Ritimleri üzerine Prelüdleri Ligeti'ye benzer bir niteliğe sahip, notaların ve tınılarının mekansal ilişkisine çok fazla güvenmeyen Saygun’un melodik yapı anlayışı daha güçlü olmasına rağmen. “Pesante” başlıklı 5 numaralı Prelüd de Biret'in mükemmel bir şekilde yakaladığı ritimlerde belirli bir dünyevi, halk müzigi benzeri nitelik var.”
IŞIKÖZLÜ
Bayley, Çetin Işıközlü'nün Piyano Konçertosu ve icracı hakkında da şu görüşlere yer veriyor:
“Çetin Işıközlü'nün piyano konçertosu hem melodik içeriği hem de armonik yapısı bakımından çok daha Doğulu, ancak bu unsurlar Batılı bir yapı anlayışına dökülmüş. Bu parçayı, kültürel dengelemesinin yanı sıra son derece yaratıcı yapısı ve formu için fevkalade büyüleyici buldum. Başlangıçtan dört dakika kadar sonra, Işıközlü yavaş, neredeyse tehditkar bir müzikten bir tür yavaş marş ritmine geçiyor, ama küçük modal armoniler bunu da aynı derecede acımasız kılıyor. Bu eser ve bu besteci Batı müziğine yalnızca küçük tavizler vermiş olan tek parça ve tek bestecidir. Ballade, ara sıra yavaş bölümlerin sağladığı keskin karşıtlıklarla, neredeyse şiddetli bir tınıya sahip. Bu parçayı Biret duyguları ön plana çıkaran mükemmel bir hassasiyetle çalıyor. Son bölümde, iki elin birbirine karşı oynadığı çok karmaşık zıt ritmler var.”
Eleştirmen Bayley, Muammer Sun ve Ulvi Cemal Erkin'in müziklerinin vahşi bir köke dayandığını ancak Türk dokunuşları içerdiği savını ileri sürerek Erkin'in piyano sonatıyla ilgili olarak şöyle diyor:
“Erkin'in Piyano Sonatı, ilk bölümde bir çift tonlu bas hattı üzerinde açık dörtlü ve beşlileri kullanarak, fevkalade heyecan verici olan müziğe biraz vahşi bir his veriyor. Böyle bir eserde Biret'in süper virtüözlüğü büyük yarar sağlıyor; başka bir milletten herhangi bir piyanistin bu kadar keyifle bu partisyona yaklaşabileceğini düşünmek zor olurdu.”
REY VE PARS
Cemal Reşit Rey ve Ateş Pars'ın piyano konçertolarını da değerlendiren lynn rené bayley şu görüşlere yer veriyor:
“1904'ten 1983'e kadar yaşamasına rağmen, Cemal Reşit Rey oldukça muhafazakar bir besteci olarak başladı (öğretmenlerinden biri Gabriel Fauré idi), ancak bir İstanbul Halk Şarkısı Üzerine Çeşitlemeler üslup açısından oldukça çeşitli olup geç Romantik tonalite ile modern armonileri olan gerçekten tuhaf orkestral sesler arasında gidip geliyor. Ve bu 28 dakikadan fazla süren oldukça büyük bir eser. Hatta, 19. Dakika civarında alto saksafon için bir solo bile var (muhtemelen Fransız etkisi ile), müzik kulaklarıma her halükarda biraz caz esintili geldi. Biret’in burada piyano bölümünü güzel şekilde ele alıp havalı senkoplarla bu hissi yakalayışını sevinçle karşıladım.
Buna karşılık Ateş Pars'ın piyano konçertosu tavizsiz bir şekilde modern ve 1942 doğumlu olması onu bu sette temsil edilen en genç besteci yapıyor. Müzik, seslendirme ve armoni açısından hızlı ve karmaşık, ancak en azından ilk bölümde, uyum içinde durağan ve baştan sona aynı temel modda kalıyor. Gerçekten de monoharmoni, ara vermeden çalınan ikinci bölüme kadar devam ediyor.”
FIRAT
Eleştirmen, Türkiye'de pek az piyanistin üzerine eğildiği Ertuğrul Oğuz Fırat'la ve Biret'in icrasıyla ilgili şunları söylüyor:
“Dördüncü CD, bestecilik faaliyetlerinin yanı sıra yargıç olarak profesyonel bir hukuk kariyeri de olan Ertuğrul Fırat'ın (1923-2014) muhteşem Piyano için 6 Parçası ile açılıyor! Armonik olarak oldukça yoğun ve modern olmasına rağmen, bu armoni, tempo, ruh hali ve renk değiştiren bir müzik ve vallahi Biret bu müziğe Raymond Lewenthal'ın Alkan'a saldırdığı gibi saldırıyor, tamamen içten gelerek. Fırat'ın Liszt'e övgüsü, ünlü Macar besteciye çok az benziyor, ancak Liszt tarzında son derece zor bir piyano parçası… ve elbette Biret, onu mükemmel bir şekilde çalacak güce sahip. (Sanırım uykusunda mükemmel bir şekilde müzik çalabilir.) Liszt'in Sultan Abdülmecid için yazdığı eser ise, Donizetti'nin değersiz bir parçasına dayanan ve Liszt’in piyano havai fişekleriyle donanan bombastik üslubunun tipik bir örneğidir.”
Uzun yazıda toplam 4 CD'deki eserleri ve icrayı değerlendiren eleştirmen, sonucu şöyle bağlıyor:
“Genel olarak, bu seti tamamen dinledikten sonra Ídil Biret'i biraz daha takdir ettim. Heyecan verici ama dışa dönük çalış tarzının en azından kısmen Biret’in gelişmekte olduğu yıllarda, çoğunlukla onun icra gücüne (coşkun bir teknik, olağanüstü bir legato ile birleşen coşkulu bir teknik ve partisyondaki dinamiklere bağlılık, fakat bundan fazlası değil). Batı müziğinin çoğunun icrasını hâlâ biraz soğuk bulsam da, Türk müziği icrasının eşsiz olduğuna şüphe yok; Saygun'un Aksak Ritimleri Üzerine 12 Prelüdünün Biret icrasını başkalarıyla karşılaştırın, diğerlerinin ne kadar soluk kaldığını duyacaksınız. Böylece bu setin %98'ini (Mímaroğlu parçası hariç) hiç çekinmeden önerebilirim.”
(Best of Turkish Piano Music albümünü raf fiyatı olan 85.00 TL yerine opus3a sitesinden indirimli olarak 72.25 TL'ye istemek mümkün: https://www.opus3a.com/u/idil-biret-best-of-turkish-piano-music-cd/d70b7307c2db38d41ecec98faa5a9e44 )
