Orkestraların turne yapamadığı, kayıt teknolojisinin bulunmadığı geçmişte, büyük senfoniler, piyano uyarlamaları sayesinde yayılıyor, değişik ülke ve kentlerde bir orkestra çalmasa bile müzikseverler bu piyano uyarlamalarını dinleyerek senfoni hakkında bilgi sahibi oluyorlardı. Bu konuya kendini adamış olan besteci, Franz Liszt idi. En önemli serisi ise Beethoven'in 9 senfonisinin piyano uyarlamalarıydı. 9 Senfoninin yıllar sonra kaydını yapan ilk piyanist ise İdil Biret'di.
Anıtsal Piyanist İdil Biret, Brahms'ın bazı senfonilerinin de piyano uyarlamalarının yapılmasının yararlı olacağını düşünüyordu. 1990 lı yıllarda, Brahms'ın 3. ve 4. senfonilerinin solo piyano uyarlamalarını yaptı ve bunları Paris'te Radio France Musique'de 1994 ve 1997 de biri stüdyoda, biri konserde olmak üzere kaydetti. Bu kayıtlar, 2014'de 2CD olarak IBA Archive Edition serisinde yayınlandı . https://www.naxos.com/catalogue/item.asp?item_code=8.571303-04
Uyarlamalar ve kayıtlar olumlu kritikler aldı. Kayıtlar yapılmadan önce 2011'de Galli besteci ve piyanist Dafydd Llewelyn, İdil Biret' uyarlamasının elyazısı notasını sayılı klasik müzik yayıncılarından Schott firmasının direktörüne yollamıştı. Bu arada Schott yöneticileri yayınlanan CD kayıtlarını dinlemişler. İdil Biret'e kayıtlarda, el yazısı notada bulunmayan çok virtüoz pasajlar olduğunu ve bunları da notaya ilave ederse basmak istediklerini bildirdiler. İdil Biret, 2017 Ağustos ayında Sedef adasında üç hafta çalışarak Brahms 4. Senfoniyi baskıya hazırladı. Geçtiğimiz ay Schott bu notayı yayınladı. Önsözde, İdil biret uyarlamalara olan yatkınlığını bakın şöyle anlatıyor:
“Hatırlayabildiğim kadarıyla eski çocukluk günlerimde, Ankara'da evdeki plaklarda ve radyoda dinlediğim senfonik müziğin piyano uyarlamalarını yapardım. O günlerde henüz nota okuyamadığımdan her şeyi hafızadan çalardım. Böylece, Beethoven Senfonilerini çocukken çalmış ve hemen hepsini ezbere öğrenmiştim. Daha sonra, Paris Konservatuvarında Mlle. Nadia Boulanger'ın klavye sınıfına katıldım. Yapmamız gereken zor görevler arasında en güç olanı, sınıfa getirdiği orkestra notalarını okumak ve hemen piyanoya uyarlayıp çalmaktı. Uyarlama, özellikle pedal doğru kullanlarak, net ve anlaşılır bir şekilde ses vermeliydi. Ayrıca, haftalık özel derslerim için Mlle. Boulanger, ona çalacağım daha zor notaları önceden verir, ayrıntılı uyarlamalar hazırlamamı isterdi. Seçilen eserler genellikle Wagner, Richard Strauss ve 20. Yüzyılın önemli eserlerinde olduğu gibi geniş bir enstrüman grubunu içeren orkestra notaları idi. Sınıfta ve özel derslerde yapılan bu çalışmalar, bu besteleri tanımak ve klavyede çokseslilik (polifoni), renk ve yaratıcılık duygusunu geliştirmek için hârika bir yoldu. Bu çalışmalarla senfonik eserleri piyanoya uyarlamayı ve diğer bestecilerin piyano uyarlamalarını çalmayı öğrendim.”
Sedef Adası'nda uyarlama çalışmasında
Biret bu yaz 3. Senfoni'yi aynı şekilde hazırlayacak ve bu nota da, daha önce yaptığı Brahms’in “Güzel Magelone” şarkı dizisinden dört parçanın uyarlamasi ile 2020'de yayımlanacak. Uyarlama konusunda çalışmak isteyen piyanistlere Biret'in nota kitabının önsözünde bir de uyarısı var:
“Bazı piyanistler için, sonar hayal gücünün yardımı ile, çok çeşitli renkler ve nüanslar yaratarak klavyede senfonik bir çalışma yapmaktan daha ödüllendirici bir şey yoktur. Bu gerçekten ilham ve heyecan vericidir. Ancak, zengin ses efektlerinin keşfedilmesine dalmış olan piyanist, bu eserleri çalarken kolayca olabileceği gibi gösterişli ve yüzeysel hale gelmemeye dikkat etmelidir.”
Bodrum Antık Tiyatro'da provada
İdil Biret, yaz aylarında çalışmayı da, dinlenmeyi de dengeli biçimde götürüyor. Onun her yaz eşi ve ve dostlarıyla yaptığı mavi tur sırasında, teknede de çalıştığını biliyoruz. 2 Temmuz'da Bodrum Açıkhava Tiyatrosu'nda Gürer Aykal'ın yöneteceği İzmir Devlet Senfoni Orkestrası eşliğinde Beethoven 3. Konçertoyu seslendirecek.
Ağustos'ta ise Muğla'da İdil Biret adına bir festival düzenleniyor. 5-8 Ağustos 2019 tarihleri arasında Marmaris Anfitiyatroda düzenlenen festivalin açılışında Biret Rahmaninov 2. Konçertoyu Münif Akalın yönetimindeki Muğla BB Senfoni Orkestrası eşliğinde seslendirecek. İkinci gün Gökhan Aybulus'un solist olarak Çaykovski 1. Piyano Konçertosuyla yer alacağı festivalin 8 Ağustos'taki kapanışında İdil Biret, kemancı İrina Nikotina ve çellist Julia Krepak'la birlikte Muğla Belediye Salonu'nda Çaykovski'nin piyanolu triosunu icra edecek. İdil Biret, 3-10 Eylül arasında da Ayvalık'ta AIMA bünyesindeki ustalık sınıfı çalışmasını yapacak.
Biret'in 2020'deki önemli bir dizisi, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası ile Mayıs ayında olacak. Üç hafta üstüste konserlerin solisti olarak Beethoven'in 250. yılında, büyük bestecinin 5 piyano konçertosu ile Korolu Fantezi'sini seslendirecek. Biret daha önceki yıllırda bu büyük efor isteyen diziyi bir kez Naci Özgüç, bir kez de Antoni Witt yönetimindeki Bilkent Senfoni Orkestrası ile yapmıştı.
Planlamalarını uzun vadeli yapanlar için, tarihleri de vereyim:
14-15 Mayıs 2020, Perşembe / Cuma Beethoven 2 ve 4, Şef: Can Okan
21-22 Mayıs 2020 Perşembe /Cuma Beethoven 1 ve 3, Şef: Murat Cem Orhan
29-30 Mayıs 2020 Cuma / Cumartesi Beethoven 5 ve Korolu Fantezi, Şef: Rengim Gökmen
78 yaşında ne tükenmez enerji değil mi?
ŞEFİK KAHRAMANKAPTAN
Bu yazı Andante dergisinin 1 Temmuz 2019 tarihli sayısında yayımlanmıştır.
