Brezilya'da Piyano / 6

Müzikte Gelişen Kentler

XVII. yüzyılda Brezilya’nın ekonomik olarak zenginleşmiş bölgeleri; Bahia, Pernambuco, São Paulo, Pará ve minas gerais idi. Tanıkların anılarından, ekonomiye paralel olarak sanatın da geliştiği bu şehirler dışında Brezilya’nın genelinde oldukça vasat bir politik ve sosyal hayatının olduğu anlaşılmaktadır. Rio de Janeiro’daki yaşamın gelişmekte olan diğer Brezilya şehirlerine göre çok daha hafif olduğunu ise Yazar Luiz Edmundo’nun (1880-1961) hikâyelerinden çıkarmak mümkün. Kral yardımcısı Graf Cunha, yazar ile yaptığı sohbetlerin birinde şehir hakkında şöyle demektedir; “Belli ki bu şehirde yalnızca subaylar, zanaatkârlar, balıkçılar, tayfalar, çıplak, kaba zenciler ve az sayıda da iş adamlığını hak etmeyen işveren beyazlar yaşıyor.”¹

Oysa, Minas Gerais eyaleti, zengin altın madenlerinin verdiği ekonomik güç ile kurulan tiyatrolara davet edilen ünlü müzisyenler, besteciler, aktörler ve diğer sanatçılarla öteki şehirlere oldukça büyük fark atıyordu. Portekiz ve Avrupa’nın büyük başkentleriyle Brezilya arasındaki mesafeyi ve bu büyük ülkenin ulaşım zorluklarını göz önüne aldığımızda Minas Gerais’in gelişimindeki sıra dışılık daha iyi algılanabilir.

Sao Joao del Rei Operaevi

Burada atılan temeller öyle sağlamdır ki Minas Gerais eyaletine bağlı São João del Rei’de 1790 yılında kurulan Ribeiro Bastos Orkestrası ve 1779 tarihli Lira Sanjoanense Orkestrası günümüzde halen etkinliklerini sürdürmektedir.

Brezilyalı yazar Rui Mourão (1929) Amerika’yı Keşfeden Alman isimli kitabında XVIII. yüzyıl Minas Gerais müzik yaşantısıyla ilgili ilginç bilgiler vermektedir: “Evlerde akşamüstleri ya dünyevi eğlenceler ya da dinsel törenler yapılır. Şarkılar ve orkestra sesleri bütün şehirde duyulur. Bu etkinliklere icracı olarak iştirak eden kişiler toplumun dini kardeşliğini amaçlayan kuruluşlar tarafından himaye altına alınan gerçek profesyonellerdir. Özellikle de dini müzik konu olduğunda müzisyenler arasındaki rekabetin sınırlarını belirleyen kurallar konulur, grupların yöneticileri bu kurallara bağlı kalacaklarına dair hem sözlü hem de yazılı beyanda bulunurlardı”.²

Brezilya’daki müzik yaşantısının XVIII. yüzyılda ciddi bir seviyeye ulaşmasına rağmen bu konuda araştırma yapma ihtiyacının hissedilmesi XX. yüzyılı buldu. Müzik bilimci Francisco Curt Lange, 1944 yılında hükümet desteğiyle Minas Gerais eyaletinin müzik kültürü üzerine bir çalışma yaptı. Araştırmada XVIII. yüzyılda yazılmalarına rağmen yayınlanamamış eserlerin bir bölümünün notalarına ulaşılması, dönem bestecileri ve eserleri hakkında müzik dünyasına yeni bir pencere ve araştırma alanı açmıştır. İki yıl süren bu araştırma o güne değin eşine rastlanmamış bir çalışma olarak değerlendirilmiştir.

Minas Gerais’in şehirleştiği bu dönemin en önemli bestecisi, aynı zamanda orgçu olan José Joaquim Emérico Lobo de Mesquita’dır (1746-1805). Müzik bilimci Lange, Mesquita’yı yaşadığı döneme göre olağanüstü tekniğe sahip, Pergolesi ve Mozart arası bir stilde ancak orkestrasyon açı-sından İtalyan okuluna ait bir besteci olarak tanımlamaktadır. O yıllarda geç barok dönemini yaşayan Brezilya’da Mesquita’nın yenilikçi sayılan eserleri kilise ayinlerinin vazgeçilmezleri arasında yer almaktadır. Tamamının 300 kadar olduğu tahmin edilen bu eserlerin küçük bir kısmı 1944 yılında bulunmuştur.

Mesquita’nın diğer kayıp eserlerinin bir kısmını 1974 yılında bulan São Paulo Üniversitesi İletişim ve Sanat Okulu’nun kurucu besteci, orkestra şefi ve müzik bilimci Oliver Toni (1926) öğrencilerinin yardımı ile partileri restore etti. Araştırmalar esnasında hiçbir partisyonun bulunamamış olması Curt Lange’ın, bestecinin yalnızca müzisyenler için parti yazdığı ve bu partileri bir partitür haline getirmeye ihtiyaç duymadığı yolundaki iddiasını desteklemektedir. Mesquita’nın eserleri arasında küçük orkestra için Cenaze Alayı Menekşeleri’ni, koro, yaylı orkestra, soprano, kontralto, bas üçlü için dini içerikli bir eser olan Tercis’i, 1787 tarihli Antífona de Nossa Senhora – Mi bemol Major ve Missa – Fa minor Missa’yı sayabiliriz. Mesquita’nın yanısıra Francisco Gomes da Rocha (?-1808), Marcos Coelho Neto (1740-1806), Inácio Pereira das Neves (?-1730 civarı), Manuel Dias de Oliveira (?-1800 civarı) ve Jerônimo de Sousa Lobo (?-?) dönemin diğer tanınmış bestecileridir.

Yarın:

Yıl 1760: İlk Müzik Dernekleri Kuruluyor

1 Edmundo, L., O Rio de Janeiro no tempo dos vice-reis. Conquista, Cilt 1, Rio de Janeiro, 1956, s. 68.

2 Mourão, R., O alemão que descobriu a América, Ed.Itatiaia, Belo Horizonte, 1990, s. 80.

Brezilya'da Piyano / 6

Müzikte Gelişen Kentler:Ekonomiye paralel olarak sanatın da geliştiği bu şehirler dışında Brezilya’nın genelinde vasat bir politik ve sosyal hayat bulunuyordu.