“Aslına bakarsanız,
Türkçe bilmez
Lüksemburg Parkı;
Bu bir gerçektir.
Ama Turan Erol;
Anadili gibi bilir,
Doğanın ve eşyanın
Gizemli dilini.
Ve çok iyi çevirir,
Türkçeye bu dili.
İyi ressam, iyi şair
Ve bir çevirmendir o.
Sözcükleri renklere,
Renkleri de
Sözcüklere çevirir.”
Hala belleğimde şair Metin Altıok’un otuz yıl önce yazdığı Turan Erol şiiri. Soğuk bir güz akşamı Kızılay’daki Kardelen Kafe’de söyleşmiştik bu şiir üzerine. Ben ona; “Bu şiir ne çok Turan Erol resmi” demiştim, o da bana; Bilge Karasu, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Bedrettin Cömert, İlhan Berk ve Selim İleri’nin Turan Hoca’yı daha güzel anlatan şiir gibi yazılarından söz etmişti. Sonra da hiç görmediği Lüksemburg Parkı’nı, Floransalı Medici’yi, onun çocukluğuna özlemini gidermek için bu parkı yaptırdığını ve II.Dünya Savaşı’nda bu parkın nasıl da Nazi karargâhı olduğunu anlatmıştı.
Yıllar sonra, Hacettepe Sanat Müzesi’ndeki Turan Erol sergisine giderken Metin Altıok’la yıllar önceki söyleşimizi anımsamıştım. Keşke yaşıyor olsaydı; birlikte gezerdik bu güzel sergiyi diye düşünmüştüm. İçim burkuldu. Onunla ne çok resim muhabbeti yapardık. Onun resimlerinden başlardık söze sonra da çok sevdiği Turan Erol resimlerine kadar uzardı sohbetimiz. Ne çok severdim onun resimlerini de…
Yol boyunca “Mor enginar çiçeklerinden kaç resim vardır?” diye düşünmüştüm. Çünkü yıllar yıllar önce, bir kış günü Turan Hoca’nın açtığı sergi için; “Tutuklu Yargılanan Enginar Çiçekleri” adlı bir yazı yazmıştım Cumhuriyet’te. O yazı sonrasında da şair Metin Altıok; “Bu çiçeklerin gülüşü bile hüzün. Sen o hüznü yakalamışsın” demişti.
“Loplu, bol tüylü, mor bir çiçek enginar çiçeği. Morun dayanılmaz, vazgeçilmez hüznü ile karşılar yaşamı. Küskün ve içe dönüktür. Çünkü her yıl yeniden ölmenin kaygısıyla yaşar. Akdenizlidir ve Akdeniz’in en oynak, cıvıl cıvıl renkli çiçeklerinin içinde hüzün ona yakışır en çok. Sessiz, yumuşak, yorgun ve ürkektir. Sıkılgandır, sevmez kristal vazolarda boy göstermeyi” demiştim. Müzedeki sergide de iki enginar çiçeği vardı. Yine, pastelin en yumuşak şiiriyle bakıyorlardı izleyicilere…
Hacettepe Sanat Müzesi’nin mekânsal olanakları kadar retrospektif bir sergiydi o etkinlik. Hocaların hocası, sanatçı Turan Erol’un son sanat şöleniydi. Keşke, çok daha geniş olsaydı müze ve Turan Hoca’nın sanatçı kariyerini yansıtan çok daha büyük bir sergi olsaydı o sergi. Onun sanat evrenine baştan sona doğru doyasıya baksaydık.
Ömrü boyunca resimlerinin içinde durdu Turan Hoca. Oradan dokundu hayata. Resimlerinin içindeki bakışın anlamıyla allegorize ederek, çoğalttı hayatı. Yaşama tanıklığının görsel güncelerini harmonik dönüşümlerle, kendi biçemine özgü sanatsal bir ifade biçimiyle sundu hep. Geçmişe ilişkin, unutkanlığın dehlizlerinde kalmış öyle mekânlar, görüngüler, olaylar, olgular ve an’lar var ki onun resimlerinde; onlarla aramızda sessiz bir diyalog ve derin bağlar kurarak büyüler yapıtlarıyla izleyicisini. Renkleri özgürleştirerek yaptığı her bir resmi yaşama övgülerle yüklüdür . Doğaya ve insana adanmış ritüelleri içerir onun sanatı.
“Yaşamımın dönemlerini birbiri ardına sıralanan açık pencereler olarak tanımlayabilirim” diyen Pontalis’i anımsatıyor belki. Çünkü imgelerle düşünen, düş gücünü yaratıcı etkinliğinin sanatsal biçemine dönüştüren gerçek sanatçıların yapıtları açık pencereler gibidir hep. Ve onların tuvallerinden açılan pencerelerin önündeki buluşma, bakışma eylemi resimlerinin içine çekip daha bir çoğaltır izleyicisinin erinci.
Çok eski bir resminin adı; “Pencereden Ötesi”ydi Turan Hocanın. Aslında “Pencereden Ötesi” tüm resimleri; Anadolu’nun saklı güzellikleri, çocukluk mekânları (Milas), bozkırlar, sokaklar, gecekondular, yollar, Paris’te yaşadığı mekânlar, dostları, dağlar, kediler, makiler, enginar çiçekleri, ayçiçekleri, zeytin ağaçları, atlar, kıyıya çekilmiş tekneler, tekne kaburgaları, iskeleler, avlular, çiçekler; yaşamın binbir halleri…
Yaşamı boyunca biriktirdiği yapıtların en uç örneklerini sunmuştu en son izlediğim sergisinde. Çok kıymetli, yetkin bir sanatçı için sınırlı sayılabilecek retrospektif bir sergiydi. Türk resmine kendine özgü değerler katan usta bir ressam Turan Erol. Çok daha büyük mekânlarda yeni bir retrospektif sergisisini açmayı çok istedim ancak yüzlerce kişiden resimler toplamak biraz zordu ve anlaşmamıza karşın başaramadım bunu. Umarım bir gün gerçekleşir bu sergi: Çerçevesinden taşan bir büyük ressamı yaşarken onurlandırmanın kıvancını yaşarız. Umarım bir gün büyük bir retrospektif sergiyle ve onun sanatına adanmış bir kitapla görkemli bir sanat şölenini gerçekleştiririz. Öyle çok yakışır ki ustaya…
Yaşamın küçük an’larından, ayrıntılarından süzülmüş incelikler vardır hep onun resimlerde. Seçtiği her izleği kendi düş prizmasından geçirerek biçim kazandırır: Bunu kendine özgü bir dil, duygu ve biçem örüntüsüyle sunar; bizi yitirdiklerimizle, unuttuklarımızla buluşturan,usta bir ressamdır Turan Hoca. Dünle eskiyen, yiten her şeyi en insancıl imgelere dönüştürür yaşam dolu resimlerinde. Her tuvali yaşam dolu bir penceredir; ne çok mevsim geçer Turan Hoca’nın pencerelerinin içinden.
Başı karlı Ağrı Dağı en sevdiğim resimlerindendir; “Başımda, saçlarım kardır” diyen Sabahattin Ali’nin dizelerini okuturken, çocukluğunun Sodra Dağı da mor bir hüzünle bakar öyle tuvalinin içinden. Bozkırda uyuyan doğa, kar çitleri, birbirine omuz omuza yaslanmış süzgün gecekondu evleri, beyaza boyalı Bodrum, genzimize kömür kokusu bulaştıran eski Ankara resimleri, kömür yüklü atlar ve eski bir zamanı bekleyen bisiklet; bisiklet günlerinin heyecanlı telaşıyla çocukluğumuza yolcu eder bizi.
Ne denli unutsak da, yitirsek de kimi yaşantıların güzelliğini, Turan Hocanın fırçasından süzülen boyalarla oluşan resimler; unuttuğumuz incelikleri, güzellikleri estetik bir varsıllıkla yeniden anımsatır bize.
29 Ekim 2021, 94. doğum günüydü Turan Erol Hocanın. Ömrünü sanatına adamış büyük ustayı saygı ve sevgiyle selamlıyorum. Daha nice yıllara Turan Hocam.
İbrahim Karaoğlu
7 Kasım 2021, Ankara
Bu yazı 7 Kasım Pazar günü BirGün Gazetesi Pazar Eki’nde yayınlandı.