27
Notadan Bağımsız Ses Üstüne Çalışıyor:
Tatiana Catanzaro (1976)
Willy Corrêa de Oliveira’nın yetiştirdiği öğrencilerden olan Tatiana Catanzaro, 1976 yılında São Paulo’da doğdu. 1994-1999 yılları arasında São Paulo Üniversitesi’nde, Oliveira’dan kompozisyon dersleri aldı. 2003-2005 yılları arasında Campinas Üniversitesi’nde Silvio Ferraz ile 2007-2009 yılları arasındaysa Fransa’da d’Aulnay-sous-Bois Konserva-tuvarı’nda Philippe Leroux ile çalıştı. Kazandığı devlet bursuyla, müzikoloji doktora eğitimi almak için 2005 yılında gittiği Sorbonne Paris IV Üniversitesi’nde, spektral müzik modelinin oluşumunda teknoloji ve bilimin etkisi üzerine tezini yazdı. 2016 yılı itibariyle Brezilya’da sürdürdüğü post doktora çalışmalarında psikoakustik, nörobilim ve bilişsel bilime dayalı müzikal analiz metodolojileri üzerine çalışmaktadır. Fransa’da yaşamını sürdüren Catanzaro’nun eserleri, içlerinde Brezilya’da Festival Música Nova, Rio de Janeiro Çağdaş Müzik Bineali; Fransa’da Royaumont Festivali, Acanthes’in de olduğu önemli organizasyonlarda seslendirildi. Kısa adı IRCAM olan Akustik/Müzik Araştırma ve Koordinasyon Enstitüsü’nde, okulun felsefesinden etkilenerek çalışmalarını notadan bağımsız, salt ses üzerine sürdürdü. Zira bu sistemde tını ve gürültü, melodik materyalden daha önemlidir.
Bu görüş bir bakıma bestecinin piyano eserlerine de yansımak-tadır. Dünyanın en geniş repertuvarına sahip, her türlü eserin yazılmış olduğu bir çalgı için yeni bir fikir yaratmanın, yeni bir melodi yazmanın çok zor olduğunun farkında olan Catanzaro, piyanoyu bir rezonans kutusu olarak görür. Bu kara kutudan çıkabilecek her türlü sesi kullanabilir besteci. Piyano için 2006 yılında Kristallklavierexplosionsschat-tensplitter, 2015 yılında Andma Shajarat al-Hayat tanmow fi al-Sahra Yahi adını verdiği iki eser yazan Catanzaro’nun, bu eserlerinde Fransa esteti-ğine bağlı olsa da Willy Corrêa de Oliveira’nın izleri görülmektedir. Özellikle Kristallklavierexplosionsschattensplitter’de (Tuzbuzolmuşkristal-birpiyanonunparçalarınıngölgesi) daha açık görüldüğü gibi, Oliveira’nın geçmişindeki Darmstadt ekolü ve Catanzaro’nun IRCAM felsefesine olan bağı burada bir çatışma doğurmamış, aksine iki ekolün bir sentezi ol-muştur. Eseri pedal kullanımı ve tını olarak incelediğimizde bu bağlantıyı daha net görmek mümkün olacaktır.
Tatiana Catanzaro
Tatiana Catanzaro, besteye konu olan şiiri ve eseri 2006 yılında ölen dedesi için yazar. Eser yokluk ve yokluğun önündeki insanın acizlik duygusunun, kişiyi bazen yanı başına getirdiği uçurumu işlemektedir. Besteci eseri için şöyle demektedir:1 “İnsan arada sırada bu uçurumun yanı başına gelmeli, onu hissetmeli… Böylece kendinden çok çabuk uzaklaşma gibi kötü bir yeteneği olan insan, yine kendini hatırlayabilir”.
Kristallklavierexplosionsschattensplitter
… Tuz buz olmuş kristal bir piyanonun
parçalarının gölgesi
İçeri dışarı
kırılarak yayılan ışık
KOPAN PARÇALAR
Uzaklara taşınmış…
et
iskelet
ruh
deri
KOPAN PARÇALAR
… yitik düşler…
YÜCELEŞTİRİLMİŞLER
Kaçak buluşmalar-
-kaçışlar
kaçışlar
…küçük parçalar halinde…
.....
..
...
...---...
(Çeviri: Gülnihal Gülmez ve Gizem Köşker)
Eserin ilk sayfasında, içerdiği teknikleri açıklayan bir kılavuz bulunmaktadır. Tellere vurma, tırnakla glissando, avuç içiyle tellere vurup, avuçun içiyle tellerin üzerinde dairesel hareketler yapma, tırnakla telleri zımparalar gibi tek hamlede belirli noktaya hareket etme vb. yeni müzik teknikleri yorumcu için açıklanır.
Pick the string directly as if it was a harp
Gliss. across the three strings of a determinate pitch
Move your hand in circles while touching the strings within a determinate region
Speedly scratch the strings longitudinally with your nails
Simply hit the strings
Hit a cluster with the palm of your hand directly on the strings in the very low frequencies
Move your hand in circles while touching the strings in the very low cluster
Rub with the rhythm of a quintuplet over the region indicated in short and a little bit nervous movements
Press the ‘una corda’ pedal and release it abruptly so the resonant sounds from the sound box may be heard
Eser kılavuz sayfası
Kısa ve motifsel yapı üzerine kurulu çağdaş eserlerde gözlemlediğimiz, her sesin üstlendiği mesajı mümkün olan en efektif biçimde iletebilmek için, neredeyse her notaya dinamik konulması eğilimini burada da görmekteyiz. Dinamikler ayrıntılı ve artikulasyon detaylı bir şekilde yazılmıştır. İlk ölçüde orta oktavdaki pp ile üst oktavdaki mf dinamiklerinin birlikte duyulması, kristal tınısını bir fotoğraf olarak beynimizde görselleştirmektedir.
Piyanistin klasik icra pozisyonunu terk ederek eseri ayakta, mekanizmaya doğru eğilmiş rahatsız bir şekilde çalması ve tuşedeki notalar dışında tellerin parmak, avuç içi, tırnak gibi farklı şekillerde çalın-ması, eserin başından sonuna kadar basılı kalması gereken sağ pedal, eserin yorumunu güçleştiren müzik dışı teknik güçlüklerdir.
Notanın ilk ölçüsünde sağ pedal için “Pedal sempre” uyarısı, eserin genelinde tını ve rezonans sürekliliğinin önemini ortaya çıkarıyor. Böylece değişimlerin hepsinin içiçe olduğu bir zaman algısı oluşuyor. Sol pedal ise eser boyunca bir vurmalı çalgı efekti ile kullanılıyor.
Notada 
işareti ile, “una corda pedalına bas ve aniden bırak” komutu verilmektedir. Bununla kutudaki ses rezonansının duyulması amaçlanmaktadır.
Eser baştan sona kadar üç dizek üzerinde yazılmıştır. Bu teknik piyanonun kullanımın genişliğine işaret etmektedir. Üç dizek, üç ses hattı dışında, üç değişik tekniğin bir arada kullanılmasına da ortam yarat-maktadır. Bu açıdan eserin en ilginç pasajlarından birisi 16. ölçüde başlamaktadır.
Yorumcu bu pasajda esere meydan okumaktadır. Sol elin tırnakla teller üzerinde yaptığı ritimsiz, sinirli, gergin ve hızlı mini glissandolara karşı, sağ elde gelen motiflerin çalınması, alışılmadık koordinasyon becerisi gerektirmektedir. Tüm bu özellikleriyle eser, Brezilya çağdaş piyano repertuvarının XXI. yüzyıla yansımasıdır.
Catanzaro, geleneksel yapının tamamen dışındaki bestecilik tekniği ile, tüm geçmişinin birikimlerini oluşturduğu felsefesinden hareketle, özgün bir dille ifade edebilen, XXI. yüzyıl Brezilya bestecilik ekolünün en önemli isimlerinden biri olan Catanzaro on bir yıl Paris’te yaşadıktan sonra 2016 yılında ülkesine döndü. Başkent Brasilia’daki Brezilya Federal Üniversitesi’nde öğretim üyesi olarak Kompozisyon ve Yeni Teknolojiler derslerini vermektedir.
107.03.2016 tarihli özel görüşme.
