
5
UMHANIM RUS DOKTORU SATRANÇTA NASIL MAT ETTİ?
Derbent şehrinin nasıl bir şehir olduğunu, Haydar Bey’in torununun torunu, kahramanımız İbrahim Bey’in kızkardeşi Umhanım söylesin.
***
Umhanım’ın komşusuna dediği gibi, Derbent , yerleşim tarihi 5000 yıl öncesine uzanan 2000 yıllık bir şehir... Günümüzde, Rusya Federasyonu içindeki en eski şehir olarak UNESCO tarafından koruma altına alınmış.
Kuşbakışı Derbent
Kafkasya’da kuzeyle güneyi birbirinden ayıran Kafkas sıradağlarını aşabilmek için o dağlarda yaşayıp karmaşık gizli geçitleri bilmek gerek. Ordularla tüccarlar ise biri Karadeniz kıyısında, öteki Hazar kıyısında olan iki görünen geçidi kullanmışlar. Farsça “dar geçit” ve “sınır kapısı” anlamlarına gelen Derbent, Hazar Denizi ile Kafkas Dağlarının birbirine en fazla yaklaştıkları noktada, Hazar Geçidi denilen geçitte bulunuyor. Bu geçidi tutmak için burada hep bir kale yer almış. Bugün gördüğümüz görkemli Derbent Kalesi’ni ise Persler 5., 6. yüzyıllarda yapmışlar. Dağların denize bakan sırtlarındaki kaleyi iyice güçlendirmek için iki yanından denizin içine iki sıra kalın sur indirmişler...
***
Derbent Kalesi’ni sağlamlaştıran Araplar, o zamana dek bir kale-kent olan şehri ticaret ve kültür merkezi olarak geliştirmişler. Daha sonra, önce Moğolların, ardından İranlı Safevîlerin eline geçen şehir, 16. yüzyılın sonu ile 17. yüzyılın başları arasında 28 yıl Osmanlı yönetiminde kalmış. 1606’da yeniden Safevîlerce alınmış. 18. yüzyılda bütün Kafkasya gibi Derbent de Rusya ile İran arasında birkaç kez el değiştirmiş.
Derbent İç Kale kapısının girişinde...
1813’te 1. Petro Derbent Kalesi’ni teslim almış. Kale’nin anahtarını 1. Petro’ya teslim eden Emir’in kahramanımız İbrahim Bey’in eşi Nisa Hanım’ın atalarından olduğu, aile içinde bilinir bilinmesine ama milliyetçiliğin öne çıktığı bir dönemde övünülecek bir durum olmadığından pek dile getirilmez…

Aleksandr Bestıjev (Marlinski)
***
Çarlık Rusyasının eline geçtikten sonra Derbent yönetim merkezi olmaktan çıkmış. Ruslar 18. ve 19. yüzyıllarda Dağıstan’da, Derbent’in kuzeyinde iki yeni askerî yönetim merkezi kurmuşlar: Temirhanşura (Buynaksk) ile Mahaçkala (Petrovsk- Şamilkala)… Dağıstan’da kesin egemenlik kurunca Temirhanşura’yı Dağıstan’ın başkenti yapmışlar. Derbent, yerel halkın gözünde saygınlığını korumuş. Günümüzde ise Dağıstan’ın başkenti, Derbent’in kuzeyinde, yine Hazar Denizi kıyısında yer alan Mahaçkala… Bu bölümün müziği, Derbent doğumlu Nisa Hanım’ın her duyduğunda gözlerini yaşlarla dolduran o Kerkük türküsü olsun yine: Bu kez Latife’den…Kaleden Kaleye Şahin Uçurdum :https://youtu.be/F80iJQVnoZQDEVAMI YARIN *Moskova’nın en ünlü meydanı(Devamı gelecek: Horasanlı Türk komutanın torunu Rus Generali oluyor)“Bu eserin tüm yayın hakları Sanattan Yansımalar internet sitesiyle yazarı Mina Tansel’e aittir. Tanıtım için dahi olsa kısa alıntı veya bütünüyle yayın yazarın ve yayıncı internet sitesinin yazılı izni olmaksızın yapılamaz.”