19
Çocuk Eğitimine Büyük Önem Veren Besteci:
Oscar Lorenzo Fernández (1897-1948)
Rio de Janeiro doğumlu Fernández müzik öğreniminin tümünü Brezilya’da tamamlayan ender müzisyenlerden birisidir. Zengin ve yara-tıcı bir sezgiye sahip olan besteci hayatı boyunca besteci, orkestra şefi ve eğitimci olarak büyük bir saygı gördü. Aldığı bütün görevleri başarıyla yürüttü. Eserleri büyük bir ilgiyle karşılandı.
Çalışmaları ile bir yandan Brezilya müziğinin geleceğinde önemli bir rol üstleneceğinin işaretlerini verirken, bir yandan da Büyük Villa-Lobos’un varisi olacağını hissettiriyordu. Ani ölümünden önce yaptığı bir dizi konser programı bu ön görülerin kanıtıydı. Lorenzo Fernández döne-minin en çok çalınan bestecilerinden biri olmuş, Villa-Lobos, Mário de Andrade, Francisco Mignone ve Camargo Guarnieri gibi Brezilya müzi-ğinin ulusal yönünün güçlendirilmesi için mücadele etmiştir.
İspanyol kökenli olan Fernández müziğe João Otaviano’dan aldığı piyano dersleri ile başladı. Otaviano öğrencisinin üstün yeteneğinin farkına vararak onunla müzik teorisi de çalıştı. 1917 yılında Ulusal Müzik Enstitüsü’ne kabul edilen Fernández, Frederico Nascimento ile armoni, Henrique Oswald ile piyano, Francisco Braga ile füg çalıştı. Fernández öyle hızlı bir gelişme kaydetti ki beş yıl sonra, 1922 yılında enstitüde armoni öğretmenliğine atanmıştı.
1920 yılında kurduğu Müzik Kültürü Topluluğu çalışmalarını altı yıl sürdürdü. 1930 yılında Müzikal İllüstrasyonlar adlı bir dergi çıkarmaya baş-ladı. Aylık yayınlanan ve müzik dünyasından her tür haberin yayınlandığı, geniş yelpazede hazırlanmış bu dergi kısa sürede büyük bir başarı ve ün kazandı. Ancak derginin şansızlığı, ekonomik açıdan ülkede krizlerin arka arkaya yaşandığı bir döneme denk gelmesiydi. Ekonomik problemlerle başa çıkamayan dergi ancak sekiz sayı yayınlanabildi.
Lorenzo Fernández’in içinde her zaman kollektivist bir ruh vardı. Tüm bu yoğun temposu içinde gerek verdiği eğitimle gerekse bireysel çabalarıyla çevresine yardım ediyordu. 1936 yılında ülkesinde müzik eği-timini daha yüksek seviyelere çıkarmak için Rio de Janeiro Ulusal Müzik Konservatuvarı’nı (Conservatório Nacional de Música) kurdu. Sonraki yıllarda okul Brezilya Müzik Konservatuvarı (Conservatório Brasileiro de Música) adını aldı.
Bestecinin ülke dışına ilk çıkışı 1938 yılında, kırk bir yaşındayken Kolombiya, Peru, Arjantin, Şili, Panama ve Küba’ya yaptığı ziyaretlerle oldu. Bu ülkelerde verdiği bir dizi konferans ve konserler dışında, yerel sanat çevreleriyle bir araya gelerek müzik eğitimi konusunda araştırmalarda bulundu.
Lorenzo Fernández konservatuvarların yaygınlaştırılması için çok çaba harcadı ve ülkenin eyaletlerinde, şehirlerin semtlerinde konservatuvarların açılmasını sağlayan projeler geliştirdi.1 Fernández bu okullarda kendisinin geliştirdiği piyano eğitim sistemini uyguladı. Sanat tarihçisi Carla Reis, Lorenzo Fernández’in Piyano Eserleri ve Çocuklar için Piyano Eğitimi adlı doktora tezinde Fernández için; “Villa-Lobos ile karşılaştı-rıldığında Lorenzo Fernández çocuk eğitimine çok daha fazla önem veren bir besteciydi”2 demektedir.
Carla Reis, Lorenzo Fernández’in çocuklar için piyano eserlerini yeni başlayanlardan ileri seviyeye kadar üç bölüme ayırmaktadır. Birinci bölümde 47 küçük parça, ikinci bölümde bestecinin empresyonistlerden izler taşıyan eserleri arasında yer alan Küçük Harika Hikâyeler, Brezilya Suiti No.1, Rêverie ve Çocuk Bakışı bulunmaktadır. Üçüncü bölüm, daha büyük yaş grupları için biraz daha zor ve karmaşık eserlerden oluşur. Bunlar, Carla Reis’e göre, bestecinin piyano için yazmış olduğu en büyük eserleridir. Brezilya Suiti No.2, Brezilya Suiti No.3, Sonat Formunda Üç Etüt, Varoş Valsi ve Kısa Sonat.
Lorenzo Fernández Brezilya Konservatuvarı’nın yöneticiliğinin yanı sıra kurucuları arasında yer aldığı ve Villa-Lobos’un idareciliğini yaptığı Ulusal Şan Okulu’nun (Escola Nacional de Canto Orfeônico) faaliyetlerinin büyük bir destekçisi olmuş hatta Villa-Lobos’un yurtdışında bulunduğu zamanlarda onun yerine okuldaki çalışmaları sürdürmüştür.
Yine de Villa-Lobos gibi tek bir çizgide kalmayan Fernández’in çalışmalarını Müzikolog Vasco Mariz, üç kronolojik dönemde incele-mektedir. Birinci dönem 1918-1922 yıllarını kapsar ve bestecinin Fransız empresyonizminin etkisi altında, ulusal özgünlüğü olmayan, karmaşık bir armoniye sahip politonal karakterdeki eserlerinden oluşur. 1922-1938 yılları arasındaki ikinci dönemde Lorenzo Fernández’in çalışmaları hem kalite hem de sayısal olarak doruk noktasındadır. Bestecinin bu dönem eserlerinde Afrika kökenine, Brezilya yerlilerinin ve Caboclo halkının melodilerine özel ilgi ve önem verdiği görülmektedir. Ancak bu halk temaları ile yeni bir düzenleme yapmak yerine tipik Brezilya melo-dilerinden oluşmuş melodik, polifonik, armonik ve ritmik elementler kullanmayı tercih etmiştir. 1932 yılında yazdığı Varoş Dansı ve Brezilya Suitleri bestecinin bu dönemine ait özellikleri en iyi yansıtan eserleridir. 1938-1942 yılları arasında çok fazla eser yazmayan bestecinin son dönemi 1942 yılında başlar ve vefat ettiği 1948 yılına kadar sürer. Fernández bu döneminde yerel faktörleri dışlayan evrenselci bir yaklaşımla, önceki dönemlerinde yavaş yavaş ortaya çıkmaya başlayan Brezilyalılık ve aşırı saflık temalarını protesto eden eserler besteler.3 Ancak bu dönemdeki universalizm kavramının Brezilya’da tam olarak ulusalcılığın karşısında yer almadığını unutmamak gerekir. Öyle ki saf ulusal karaktere sıkı sıkı-ya bağlı kalmamak çoğu zaman universalizm kavramıyla açıklanıyordu.
Büyük formlarda eserler vermek için sanki olgunlaştığından emin olmayı bekleyen Fernández’in 1947 tarihli Sonata breve’si piyano için yazdığı son eseridir. Brezilya piyano repertuvarının bu formdaki en önemli eseri olarak kabul edilen sonat, bazı bölümlerde poliritmik ve politonal özellikler barındırmasına rağmen genel olarak düz yazı tarzı ve sade tematik yapısıyla bestecinin ulusalcılığın katı ufkundan ayrıldığı ilan etmektedir.
Lorenzo Fernández’in piyano eserleri içinde Varoş Valsi ve 3 Numaralı Suit’in içinde bulunan Jongo Dansı’nı diğerlerinden ayrı tutmak gerekir. Varoş Valsi uzun melodileri ile Rio de Janeiro’lulara özgü ironik bir lirizm içerir. Jongo Dansı ise ritmik resimlerinde Varoş Valsi’ne benzer. Dinamizm ve ritmik çeşitlilik sayesinde bu eser çok güçlü bir izlenim bırakır. Büyük ün kazanan bu iki esere, piyanistlerin konser repertuvar-larında sıkça yer vermektedirler. Azevedo’ya göre Fernández’in piyano eserlerinde Villa-Lobos’un özelliği olan enstrümental virtüöziteye rastlanmaz.4 Ancak bu tamamen bestecinin kendi tercihidir. Çünkü eserleri incelendiğinde Fernándes’in çalgıları ne kadar iyi tanıdığı anlaşılmak-tadır.
Fernández’in ses ve piyano için yazdığı eserleri, yaratıcılığının zirvesi olarak kabul edilmektedir. Bestecinin üstün ses kompozisyonu bilgisi dışında, Portekizce’nin fonetik özellikleri ile başa çıkma yeteneğine değinen Mário de Andrade; “Lorenzo Fernández besteciler içerisinde şiir sanatından ve fonetikten anlayan tek bestecidir. Eserlerinde derin dil bigisine sahip olduğunu, dilin karmaşıklığına ve ses yapısına saygıyla ve titizlikle yaklaşımından anlaşılabilir”5 demektedir.
Rio de Janeiro halkının şiir ve şarkılarının ruhuyla yazan ve eserlerinin çoğunda özgün Modinha carioca melodilerine ait ritmik yapılara rastlanan Fernández, Brezilyalı şairlerin şiirlerden oluşan 48 şarkı bestelemiştir. En önemlileri arasında 1922 yılında bestelediği Adelmar Tavares’e ait Mãos Frias (Soğuk Eller), 1928 yılında bestelediği Mário de Andrade’ye ait Canção para você (Senin İçin Melodi) ve Cecília Meireles’in Melodias para ninar (Ninni Melodileri), 1934 yılında bestelediği Eduardo Tourinho’nun Noktürn ve Jorge de Lima’nın Essa negra fulô (Açık Tenli Siyah Kadın) şiirleri sayılabilir. Vasco Mariz’a göre bu şarkılar “Brezilya renklerini ortaya koyan, müzik ve şiirin ideal birleşimini oluşturan ulusal sana-tın en gelişmiş başarılarından biridir”6.
Lorenzo Fernández, Piyano Suiti No.3, Jongo'nun ilk sayfası
Lorenzo Fernández’in son eseri olan Brezilya Halk Temaları Üzerine Senfonik Varyasyonlar, halk temalarının ustaca kullanıldığı piyano ve or-kestra için 15 parçadan oluşmaktadır. Bestecinin en önemli ve en başarılı çalışmalarından birisi olarak gösterilen bu eseri Fernández, 17 Temmuz 1948 yılında tamamlamış ancak galasını göremeden, 40 gün sonra aniden hayatını kaybetmiştir.
Lorenzo Fernández hayattayken Villa-Lobos’un varisi olarak görülmesine rağmen 51 yaşında beklenmeyen ölümünün ardından besteciye olan ilgi oldukça azalmıştır. Günümüzde eserleri neredeyse yalnızca Brezilya konservatuvarlarının zorunlu programlarında duyulabilmektedir.
1Mariz, V., a.g.e., s. 324.
2Reis, C., A obra de Lorenzo Fernándes e a aprendizagem pianística na infância, dissertação de mestrado, Universidade Federal do Rio de Janeiro, Rio de Janeiro 2000, s. 23.
3Mariz V., a.g.e., s. 162.
4Azevedo L.H.C. de, a.g.e., s. 325.
5Andrade, M. de, Ensaio sobre a música brasileira, Livraria Martins Fontes, São Paulo, 1962, s. 64.
6Mariz, V., a.g.e., s. 163.