“Bu eserin tüm yayın hakları Sanattan Yansımalar internet sitesiyle yazarı Mina Tansel’e aittir. Tanıtım için dahi olsa kısa alıntı veya bütünüyle yayın yazarın ve yayıncı internet sitesinin yazılı izni olmaksızın yapılamaz.”
14
İBRAHİM BEY SİYASETE ATILIYOR
Rusya İmparatorluğu’nda Rus olmayan aydınlar toplumlarına karşı sorumluluk taşıyorlar. İbrahim Bey, hem toplumunun kültürel gelişmesi için çalışıyor; hem de refahı, özgürleşmesi için siyasetle ilgilenmeyi sürdürüyor. Dağıstan’ın toplumsal ve siyasal düşünce tarihini araştıranlar, İbrahim Bey Haydarov’u -önderleri arasında Lenin’in bulunduğu- Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi’nin Derbent örgütünün kurucuları arasında gösteriyorlar. 19. yüzyıl sonunda Rusya’da kendini sosyalist olarak tanımlayan çok sayıda siyasal parti vardı. 1898’de bu partiler Minsk’te yapılan bir toplantıda Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi (RSDİP) adı altında birleştiler. 1903’te Brüksel’de partinin devrimci kanadı Bolşevik, reformcu kanadı Menşevik olarak ayrıldı. Çarlık yönetimi partinin yöneticilerini sürekli izledi; Rusya’ya geldiklerinde tutukladı.*Galina M. Yemelianova, Russia and Islam: A Historical Survey adlı kitabında Dağıstan’da Mahaç Dahadayev ile Celalettin Korkmasov’un Bolşevik yanlısı bir grup kurduklarını; Ahmet Bey Çalikov, Haydar Bammatov ile İbrahim Bey Haydarov’un ayrı bir Menşevik grup kurduklarını yazıyor. Oğlu Minnetullah Haydaroğlu yıllar sonra “Neden RSDİP’ye girdin?” diye sorunca, İbrahim Bey “Ne yapsaydım? Rus milliyetçilerinin partisine mi girseydim?” karşılığını vermiş. Gerçekten de o tarihte RSDİP, Çarlığın despotizmine karşı, imparatorluk içindeki halkların haklarının savunucusu, ezilen halkların ve sınıfların yanında en güçlü söylemi olan partiydi. Parti programında, toplantı yapma, örgütlenme ve grev gibi özgürlükler dışında dini ve milliyeti ne olursa olsun 21 yaş üstü herkese seçmen olma hakkı ile din özgürlüğü ve milletler arasında eşitlik gibi konular da yer alıyordu.İBRAHİM BEY MİLLETVEKİLİ SEÇİLİYOR1905 Devrimi’nin kazanımı olarak görülen ve Ekim Manifestosu olarak anılan, Çar’ın Ekim 1905’te yayınladığı manifesto gereği, Rusya’nın ilk millet meclisi (Duma) 27 Nisan 1906’da açılmıştı. Ama II. Nikolay, halkın öfkesini yansıtan bu meclise ancak iki buçuk ay dayanabilmişti. 1. Duma’nın dağıtılması üzerine seçimler yenilenmiş, Şubat 1907’de 2. Duma toplanmıştı. Çar, üç ay on gün sonra bu Meclis’i de dağıtmıştı. Ancak eldeki seçim yasasıyla yapılacak seçimlerin hep aynı sonucu vereceği, Çar’la uzlaşamayacak bir parlamento ortaya çıkaracağı belliydi. Bu nedenle, yeni bir seçime gitmeden önce seçim yasası değiştirildi. İki yıl içinde üçüncü kez yapılan seçimlerde soylularla toprak sahiplerine çok daha fazla söz hakkı tanındı: Seçilenlerin %60’ını toprak sahipleri, %15’ini tüccarlar belirledi.İbrahim Bey, Ekim 1907’de 3. Duma için yapılan seçimlerde Kafkasya’nın Zagatala bölgesinden adaylığını koyarak seçildi. Saygın bir ailenin iyi yetişmiş bir genci olarak seçmen ona güvenmişti. Adaylık yarışında geride bıraktıklarının kinlendiklerini ise henüz bilmiyordu.Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi’nin seçimlere girmesi yasaklandığı için seçimlere bağımsız aday olarak katılmıştı.Çomakla Düello, Goya'nın ünlü tablosu
DÜELLOYA DAVET Düello denince resim dalında Francisco Goya’nın Prado Müzesi’nde sergilenen tablosu geliyor akla. Goya’nın bu resmi yaptığı tarihte düello batıda yaygın olmakla birlikte Rusya’da henüz görülmez. Düello âdetinin Rusya’ya yabancı subaylarla geldiği, edebiyatla yerleştiği belirtiliyor. 19. yüzyıl başında Rus edebiyatçılarının düelloya girişen kahramanlarının düelloyu romantikleştirerek seçkin okur kitlesinde bir özenmeye, öykünmeye yol açtığı öne sürülüyor. Örneğin, Derbent şehrini boa yılanı gibi betimlediğinden 5. bölümde söz ettiğimiz Bestujev-Marlinski ile Dostoyevski, Turgenyev, Çehov gibi bir çok yazarlar yapıtlarında düellodan söz ediyorlar.İlya Repin'in 1901 tarihli Düello tablosu
Çehov’un Kafkasya’da geçen Düello adlı novellası, 2010’da Gürcü asıllı yönetmen Dover Kosaşvili tarafından sinemaya uyarlandı. https://youtu.be/47Geu2_DQWQPuşkin'in Yevgeni Onyegin romanındaki kahramanları Onyegin'le Lenski'nin
düellosunu gösteren 1899 tarihli tablosu
Romanlarında düello sahnelerine yer veren Aleksandr Puşkin’in kendisi de 29 kez düello yapıyor; sonuncusunda ağır yaralanıp yaşamını yitiriyor. Puşkin’den dört yıl sonra bir başka ünlü edebiyatçı, Mikhail Lermontov da kaba bir şaka nedeniyle giriştiği düello sonucu yaşama vedâ ediyor.20. yüzyıl başında Rusya’da soylu erkeklerin hâlâ şereflerini korumak için düelloya başvurdukları görülüyor.İbrahim Bey, üniversiteyi bitirmeden yazın Derbent’te genç bir hanımla tanışmış. Kendisi gibi Petersburg’da öğrenci olan bir arkadaşının kız arkadaşıymış bu hanım. Alımlı, akıllı, kültürlü, üniversite eğitimli bir hanımmış. Çok geçmeden, arkadaşının kız arkadaşıyla İbrahim Bey’in arasında bir yakınlık doğmuş. Bu durumu açıklamaları gerektiğini düşünmüşler. “Ben konuşayım” demiş hanım; “Yok, ben konuşurum” demiş İbrahim Bey. Arkadaşıyla buluşmuş; ona kız arkadaşıyla aralarında bir gönül ilişkisinin başladığını söylemiş; “Benden hesap sormak istiyorsan düelloya hazırım” diye eklemiş. Arkadaşı, İbrahim Bey’e beklemediği bir karşılık vermiş: “Anlamıştım zaten” demiş, “Benim niyetim ciddî değildi. Sana mübarek olsun!”BAYAN HAYDAROVAİbrahim Bey, evlenme isteğini hemen ailesine açmış. Kızın ana babası o yaz bir rastlantıyla Derbent’teymişler. Annesi Kafkasyalı, babası İran Azerbaycan’ındanmış… İbrahim Bey’in ailesi, “soyu sopu belirsiz bir kız”la evlenmesine karşı çıkmış. O ise kararlıymış. Sevdiğine, “Nikâh kıymak için hocayı alıp sizin eve geliyorum” demiş. Hoca ile şahitleri ayarlamış.Hocayla birlikte geldiklerinde, sevdiği kızla annesini ağlar bulunca “Ne oldu?” diye sormuş şaşkın ve kaygılı…“Ben seninle evlenemem” olmuş kızın yanıtı. “Neden?” “Çünkü ben Hristiyan’ım.”İbrahim Bey, “Hiç önemli değil” demiş,“Kimse nikâh yapılmadığını bilmesin.” Hocayı geri gönderdikten sonra kararını açıklamış: “Kimseye söylemeyin. Herkes bizi nikâhlı bilsin. Sen artık benim karımsın. Petersburg’a birlikte gidiyoruz!”***
Petersburg’a 3. Devlet Duması üyesi olarak giderken yanında eşi varmış: Herkesin Bayan Haydarov (Rusça Gaspaca Gaydarova) diye söz edeceği karısı… Petersburg’a gider gitmez, daha önce kaldığı pansiyonda çalışan Marya’ya haber salmış. Eşine yardımcı olması için onu ev hizmetine almış. Marya ile “Gaspaca Gaydarova” çok iyi anlaşmışlar. Aynı dinden olmalarının da bunda payı olsa gerektir. Birlikte kiliseye giderlermiş. Hanım, Marya’yı Maşensiya diye çağırırmış. İbrahim Bey’inse ondan Maşurina diye söz ettiğini biliyoruz.Petersburg, Nevski Bulvarı
Bu arada İbrahim Bey’in sevgili amcası Kasım Bey’in de eşinin Hıristiyan olduğunu anımsamakta yarar var. Üniversite sonrası Kafkasya’ya dönerken yanında üniversite eğitimli bir Rus kadınla birlikte gelmişti genç Kasım Bey. Puşkin’in yapıtı Yevgeni Onyegin’den yola çıkan Çaykovski’nin bestelediği operada düelloda yaşamını yitirecek Lenski’nin ünlü aryası… Videoda Sergey Lemeşev söylüyor: “Nereye gidiyorsunuz, güzel günlerim?” https://youtu.be/HwLWLQ9Gz3QDEVAMI YARIN(Devamı Yarın: Rusya Parlamentosunda Kafkasyalı Milletvekili)
*1912’de Menşevikleri eleyen Bolşevikler, 1917’de Komünist Parti’yi kurdular
**Palgrave Macmillan, 2002 s.92.
“Bu eserin tüm yayın hakları Sanattan Yansımalar internet sitesiyle yazarı Mina Tansel’e aittir. Tanıtım için dahi olsa kısa alıntı veya bütünüyle yayın yazarın ve yayıncı internet sitesinin yazılı izni olmaksızın yapılamaz.”