Ünlü İngiliz tiyatro sanatçısı David Garrick’in (1717 – 1810) “Dans’ın Shakespeare’i” diye adlandırdığı Jean-Georges Noverre (1727 – 1819), 29 Nisan 1727 de doğmuş, 19 Ekim 1810 da vefat etmiş olan ünlü bir dansçı, koreograf, bale eğitmeni, ve dans kuramcısı. 1982 yılından beri 29 Nisan, Jean-Georges Noverre’i anmak için “Dünya Dans Günü” olarak kutlanıyor. Bu kararı da Uluslararası Tiyatro Enstitüsü ve Unesco birlikte almışlar.
Noverre yalnızca dansçı olmakla kalmamış, kendinden önce gelen ve çağdaşları olan ünlü dans sanatçılarının da tiyatro ve özellikle bale sanatına olan katkılarını, fikirlerini incelemiş, bir araya getirmiş ve ünlü eseri Dans Üzerine Mektuplar (1760)’ı yaratmış. Bu eser bale tarihinde bir dönüm noktası sayılır. Noverre zamanının ünlü kişileriyle iletişimini hiç aksatmamıştır. Bunlar arasında ona yön veren ünlü düşünür Voltaire (1694 – 1778) de vardır.
Noverre Dans Üzerine Mektuplar adlı eserini Voltaire’de yollamış; eseri inceleyen Voltaire, Noverre’e İngiltere’ye gitmesini, önermiştir. Voltaire’e göre, doğaya ve doğal olana düşkün İngilizler Noverre’in özelliklerine gerçekten değer vereceklerdir. İngiltere’de ünlü aktör David Garrick ile buluşan Noverre, o dönem İngiliz tiyatrosunun kendisini nasıl etkilediğini her zaman belirtmiştir. Özellikle Garrick’in kişiliğine ve gerçekçi aktörlük yeteneğine hayran kalmış, donanımlı kütüphanesinden araştırmalarında yararlanmıştır.
Noverre sahne hayatına Paris şehrinde 1743 yılında başlar. Sonraları Berlin (1744), Dresden (1747), Strasbourg (1749) gibi şehirlerde de bulunur. Yarattığı balelerde dramatik bir yapının, bir öykünün olmasını ister. Bale sanatının yalnızca kısa dans parçalarından (divertissement) oluşmadığını belirtir ve dans diliyle öykülerin anlatılabileceğini, görüntüye getirilebileceğini ileri sürer.
Bilinen ünlü 124 baleleri arasında Osmanlı Saray-Motiflerini işleyen Les Fetes du Serail (1788) (Saray Eğlenceleri) ve Die Fünf Sultaninen (1772) (Beş Sultan) da vardır. Bunlardan Les Jalousies ou Les Fetes du Serail ilk önce 1758 yılında Lyon’da sergilenmiş, ikinci yorumu ise 1771 yılında Milano’da sahnelendiği zaman 15 yaşındaki Mozart’ın bestelediği müzik parçası kullanılmıştır. Eser Osmanlı sarayındaki saray entrikalarını ve saray kadınlarının kıskançlıklarını anlatmaktadır.
15 mektuptan oluşan ve hayali bir kişiye yazılan Dans Üzerine Mektuplar adlı bale sanatına kuramsal yaklaşımı yansıtan eserin Birinci Mektup adlı bölümünde Noverre bale sanatını bir resim veya bir resimler dizisi; sahneyi ise tual olarak gördüğünü söyler. Besteciyi de ressam olarak belirtir. Dansın enerjisinin yansıtılmasını ister. Balenin dramatik misyonu olduğunu defalarca vurgular. Bu nedenle kendinden sonra gelen Fokine, Laban, Joos gibi ünlü koreograflara ve baleye yeni yaklaşımlar getiren sanatçılara öncü olmuştur.
Bale tarihinde yarattığı aksiyon baleleri, bale eğitmenliği, bale sanatı üzerine düşünceleri, baleye kuramsal yaklaşımıyla ünlenmiş Noverre’in doğum günü olan 29 Nisan, hem onu ve eserlerini anmak hem de dans sanatını yeniden gözden geçirmek için Dünya Dans Günü olarak kutlanmaktadır.
28 Nisan 2015
Doç.Dr. Necla Çıkıgil