Zaman tünelinde eski çağlara geri gidilince görülüyor ki, doğal afetler, hastalıklar, savaşlar var. 2022 yılına gelince bütün yeni keşiflere, buluşlara, teknolojik donanımlara, yapay zeka kullanımlarına, üst düzey yazılım programlarına, uzay yolculuklarına, robotların daha gelişmekte olmalarına, yeni model akıllı telefonlara, onlara indirilen yepyeni uygulamalara, tıpta ilerlemelere rağmen doğal afetler, hastalıklar, savaşlar devam ediyor.
İnsanların konuşa konuşa anlaşma yolları bulacaklarına inanılıyor. Ancak, insanlar insanlıklarını unutup bir türlü konuşma dilleriyle anlaşamıyorlar.
Yine zaman tünelinde eski çağlara geri gidilince, insanların bir dili daha var ki ancak bu dille gerçekten anlaşabiliyorlar.
Bu dil "dans dili".
Dans yalnızca insanlara özgü bir durum değil. Dans evrende de var. Gökyüzünde devamlı bir hareket var. Yeryüzüne gelince, bütün canlıların (mikroorganizmalar da dahil olmak üzere) bir şekilde dans ettikleri görülmekte.
Dans dilinin gücüne, anlatım özelliklerine birçok düşünür kafa yormuş, yeni görüşler getirmek iştemiş.
29 Nisan 1727 tarihinde doğmuş olan, 19 Ekim 1819 tarihinde hayata veda etmiş olan Jean-Georges Noverre hem dansçı, hem koreograf, hem dans eğitmeni, hem dans kuramcısı ve yaşadığı dönemde yazdığı yazılarında özellikle 15 mektuptan oluşan Lettres sur la danse, et sur les ballets (Dans Üzerine Mektuplar)(1760) adlı eserinde dans dili ile bir öykünün anlatılabileceğini vurguluyor ve balelerinde bu durumu görüntüye getiriyor. Hatta bu çığır açıcı görüşleri nedeniyle balelerini kendi ülkesi dışında sahnleme durumlarında bile kalıyor.
Noverre, kendisini çok etkileyen ünlü düşünür François-Marie Arouet'eye (yazarlık adıyla Voltaire olarak tanınır)(1694-1778) de yazılarını yolluyor. Voltaire (ki sahne sanatlarına çok düşkündür. Hatta küçük bir Voltaire tiyatrosu da vardır) bu yeni görüşlerden etkileniyor ve Noverre'in İngiltere'ye gitmesini öneriyor. Noverre, İngiltere'de devamlı yazıştığı tiyatro sanatçısı David Garrick (1717-1779) ile buluşuyor ve dans dilinin, hatta vücut dilinin gücü üzerine görüşlerini belirtiyor. Garrick, Noverre için "Dansın Shakespeare'i " demiştir. Noverre, Garrick'in zengin kütüphanesinde klasik edebiyat üzerine çalışmalar yapar ve 1756 yılında bu çalışmalar sonucu 1760 da yayınlanacak olan Dans Üzerine Mektuplar adlı eserinin ana fikirleri oluşur (Halstead 3).
Noverre, Londra'dan başka Berlin, Dresden, Milano, Strasbourg, Viyana gibi şehirlerde de çalışmalar yapmış, eserlerini sahnelemiştir. Viyana'da, İmparatoriçe Maria Theresa'nın 12 yaşındaki kızı Marie Antoinette'in dans hocası da olmuştur (Halstead 2).
150 ' den fazla bale eseri (bilinen 124 balesi) bulunan Noverre'in yolu İstanbul'a düşmemiş ama yaşadığı dönemin doğu motiflerine olan ilgisinin etkisi altında "Osmanlı Saray Motifleri" ni kullanarak iki ballet d'action (öykülü bale) yaratmıştır. 1758 yılında, Lyon şehrinde Les Jalousies ou Les Fȇtes du Serail (Saray Kıskançlıkları veya Saray Eğlenceleri) sahnelenmiş. Aynı bale, 1771 yılında Milano'da da sergilenmiş. Bu sahnelenişinde, 15 yaşındaki W. A. Mozart'ın (1756-1791) müzikleri kullanılmıştır (Lynham 165). 1772 de de Viyana'da Die Fünf Sultaninen ( Beş Sultan) sahnelenmiştir (Lynham 168).
Döneminde dansa yeni yaklaşımlar getirmiş olan Noverre, aynı zamanda dans diline olan yenilikçi görüşleriyle modern balenin yaratıcısı sayılmış ve 29 Nisan (onun doğum günü) "Dünya Dans Günü" ilan edilmiş. 1982 de kutlanmaya başlanmış, ilk Dünya Dans Günü Bildirisi'ni de Henrik Neubauer (1929- ) hazırlamış. 1983 yılında bir bildiri hazırlanmamış, ama 1984'den beri Birleşmiş Milletler'e üye bütün ülkelerde 29 Nisan, "Dünya Dans Günü" olarak kutlanmakta (International Dance Day web sayfası).
Kang, Sue-jin Madame Butterfly Balesinde
2022'de 40. yılı kutlanacak olan "Dünya Dans Günü" Bildirisi'ni , 24 Nisan 1967 doğumlu, dansçı ve Kore Milli Balesi'nin Sanat Yönetmeni Kang, Sue-jin hazırlamış. Birçok ödüllü (1985 yılında Prix de Lausanne ödülünü kazanmış), Kang, Sue-jin, Stuttgart balesinde (topluluğun ilk ve en genç Asyalı dans sanatçısı olarak) 1986-2016 yılları arasında hem solist hem baş balerin olarak dans etmiş, 2016'da dansı bırakmış (International Theatre Institute: International Dance Day web sayfası).
Dansı bırakmadan önce kendisi için özel olarak yaratılan Madame Butterfly balesinde dans etmiş. Avusturya'da, Innsbruck Dans Topluluğu, Giacomo Puccini'nin (1858-1924) ünlü operası Madame Butterfly'ın uyarlaması olarak bir bale yaratmak üzere çalışmalara başlarken Kang, Sue-jin'den başkasının Cio-Cio San'ı canlandırmıyacağını düşünmüşler ve Kübalı koreograf ve topluluğun Sanat Yönetmeni Enrique Gasa Valga (1976- ) hemen Kang için baleyi yaratmaya başlamış. Bale ilk olarak 2013 yılında Innsbruck şehrinde Tirol Devlet Tiyatrosu'nda sergilenmiş, sonra da Güney Kore'de Seoul Sanat Merkezi'nde izleyicilerle buluşmuş (Do 1). 1998 yılında da Alman Orkide Derneği, Phalaenopsis türündeki bir orkideye onun adını vermiş (Kang Sue-jin, en.wikipedia.org/wiki/Kang_Sue-jin, 1).
Kang, Sue-jin Kore Milli Balesi'ni Kuğu Gölü için çalıştırırken..
Bu müstesna dansçı, dramatik rolleri canlandırmada özellikle başarılı olmuş, dansçıları bir bale temsiline hazırlarken onlara da dans dilinin gücünü anlatmaya çalışmakta. Bu arada ona meslek hayatında çok destek olmuş olan biri de var. Bu kişi, eşi ve menajeri ünlü Türk opera sanatçısı Cemil Sökmen'in oğlu Tunç Sökmen (Smith 1).
Dans dilinin gücü, bütün çağları aşmış ve gelecek çağlarda da aynı sihirli etkiyi, yaratıcılığı, birleştirme özelliğini, devam ettirecektir. Çağlar boyunca dans, doğal afetleri, hastalıkları, savaşları aşmıştır ve gelecekte uzayda bir koloniler çağı başlar ise o çağda bile güç onda olacaktır.
Bu gücü, ünlü dansçı, koreograf, çağdaş dans öncüsü Martha Graham (1894-1991) en etkileyici bir şekilde ifade etmiştir. Ona göre, vücut kelimelerin anlatamadığını anlatır. Üstelik hareketler yalan söylemez (Graham 95).
Sonuç olarak, yalansız, yaratıcı, yargılamadan uzak "dans dili" her zaman bu özelliklerini sürdürecektir.
Necla Çıkıgil
24 Nisan 2022
KAYNAKLAR
Çıkıgil, Necla,
"29 Nisan Dünya Dans Günü Üzerine", Sanattan Yansımalar, 29 Nisan 2015.
Çıkıgil, Necla,
"Jean-Georges Noverre ve Dünya Dans Günü'nün Düşündürdükleri", Sanattan Yansımalar, 29 Nisan 2019.
Do, Je-hae,
"Opera Translated into Ballet", The Korea Times, 21 May 2014, 1.
(koreatimes.co.kr/www/art/2022/01/690_157630.html)(Kullanım tarihi: 22 Nisan 2022)
Graham, Martha,
"I am a dancer", The Routledge Dance Studies Reader, ed.Alexandra Carter and Janet O'Shea,
London:Routledge, 2010, 95-100.
Halstead, Susan,
"The Shakespeare of the Dance: Jean-Georges Noverre", European Studies, 23 October 2019, 1-7.
Lynham, Deryck,
Father of Modern Ballet: The Chevalier Noverre, London: Dance Books, 1972.
International Dance Day: International Theatre Institıe.ITI. World Organization for the Performing Arts
(international-dance-day.org/index.html)(Kullanım tarihi: 22 Nisan 2022)
Kang, Sue-jin,
(en.wikipedia.org/wiki/Kang_Sue-jin)(Kullanım tarihi: 22 Nisan 2022)
Smith, Gary,
"The Freedom in Work: Sue-jin Kang in Stuttgart and Seoul", Dance International, 8 September 2015, 1.
GÖRSELERİN KAYNAKLARI
"Title Page of Lettres sur la danse et sur les ballets"
Halstead, Susan, European Studies, 23 October 2019
"Kang, Sue-jin Madame Butterfly Balesinde"
Do, Je-hae, The Korea Times, 21 May 2014.
"Kang, Sue-jin Kore Milli Balesi'ni Çalıştırıyor"
Smith,Gary, Dance International, 8 September 2015.
