16. Uluslararası İstanbul Opera ve Bale Festivali, Yaz Sezonu'nda Türkiye'de izleyicilerin zevkle izleyeceği festivaller arasında ilk olanıydı. 10 Mayısta başlayan Festival 3 Haziran'da sona erdi. Diğer Festivaller tarih sırasıyla; 8.Uluslararası Efes Opera ve Bale Festivali (27 Haziran - 13 Temmuz 2025), 22. Uluslararası Bodrum Bale Festivali (1 Ağustos - 25 Ağustos 2025), 32. Uluslararası Aspendos Opera ve Bale Festivali (14 Eylül - 1 Ekim 2025) (16.Uluslararası İstanbul Opera ve Bale Festivali Program Kitapçığı 6).
16. Uluslararası İstanbul Opera ve Bale Festivali, 31 Mayıs - 1 Haziran tarihlerinde Anna Karenina; 2 - 3 Haziran tarihlerinde Rus Hamlet baleleriyle sona erdi. Baleleri konuk topluluk St.Petersburg Eifman Balesi izleyicilere sundu.
Topluluk, Sanat Yönetmeni, ünlü koreograf Boris Eifman tarafından 1977 yılında kurulmuş. 1946 Sibirya doğumlu Boris Eifman bir "tiyatro sihirbazı" olarak anılıyor ve hem 20. hem de 21. yüzyılın kendi özgün stilini yaratmış olan olağanüstü koreografı. " Bale benim bu dünyadaki misyonum" diyen Eifman'ın kurduğu topluluk da bir "bale tiyatrosu" na dönüşmüş. Bir yerde bu tiyatro aynı zamanda bir "psikolojik tiyatro", yarattığı eserler de "psikoanaliz"i oluşturuyor. Eifman'ın balelerinde dram, felsefe, fikirler harmanlanıyor ve baleler bir" filozof koreograf"ın yarattığı eserler olarak izleyicilerle bulışuyor.
Eifman balelerini edebiyat eserlerinden aldığı zaman bir keşfe çıkıyor ve keşfedilmemişi bulmak istiyor. En ünlü baleleri arasında, Budala, 12.Gece, Anna Karenina, Martı, Rus Hamlet, Rodin, Molière Tutkusu, Eugene Onegin, Kızıl Giselle, Figaro'nun Düğünü gibi ilginç koreografik çalışmalar var (Boborykina 1. )
Eifman balelerine, ünlü tiyatro yazarı "Modern Tiyatronun Babası" diye anılan Henrik İbsen'in (1828 -1906) tiyatro eserlerine yaklaştığı gibi yaklaşıyor ve Ibsen gibi karakterlerinin en keşfedilmemiş yönlerini "psikonanaliz" yapar gibi bulup çıkarmak istiyor. Bu keşifi de bale dili ve dansçıların beden dili ile görüntüye getiriyor.
Boris Eifman, Türkiye'ye ilk olarak 1996 yılında gelmiş. Genç Pamukbank Sanat Etkinlikleri arasında yer alan Don Kişot: Bir Delinin Düşleri Balesi, St.Petersburg Bale Tiyatrosu ( o zamanki adı) tarafından, 3 - 6 Eylül 1996 tarihlerinde İstanbul Açıkhava Tiyatrosu'nda, 45 kişilik St.Petersburg Orkestrası eşliğinde izleyicilere sunulmuş. Boris Eifman bu çok ünlü baleye değişik bir yaklaşım getirerek Don Kişot adlı kahramanın deliliklerini iyice incelemek istemiş. 1977 yılında, Boris Eifman kendi topluluğunu kurduğu zaman kendini de bir "deli" ve "Don Kişot" olarak gördüğü için bu engel tanımayan kahramanın ruh halini iyice analiz ederek bu karakteri yeniden keşfetmek istemiş. 1977 yılındaki girişimi için Eifman şöyle diyor: " O zamanki Sovyetler Birliği'nde yeni bir bale sanatının doğmasını yürekten istiyordum. İnsan yüreğini anlatabilecek bir sanat istiyordum. Sanat insan ruhunu anlamak ve onu tekrar yansıtabilmek içindir. Ben duyguları dans vasıtasıyla aktarmaya çalışıyorum. Hem de dansın içersine daha derin düşünceler, daha derin bir felsefe katmaya çalışıyorum" (Kuyaş 18).
Genç Pamukbank Sanat Etkinliklerl çerçevesinde, St. Petersburg Bale Tiyatrosu bu sefer 1998 yılında tekrar İstanbul'a geliyor. Boris Eifman, Red Giselle: Bir Balerinin Öyküsü adlı baleyle ünlü bale sanatçısı Olga Spessivtseva'nın (1895 - 1991)yaşam öyküsünü görüntüye getiriyor. Baleye, 65 kişilik St.Petersburg Orkestrası da eşlik ediyor (Red Giselle Büyüsü 1). Bu balede de Eifman, Olga Spessivtseva'nın geçirdiği ruhsal bunalımlarını analiz ediyor ve bir "bale tiyatrosu" ile bu narin dansçının fırtınalı ruh halini bale diline dönüştürüyor.
1 Haziran 2025 tarihinde İstanbul AKM Türk Telekom Salonu'nda izleyicilerle buluşan Anna Karenina balesi de belki Eifman'ın yarattığı "bale tiyatrosu"na en güzel örnekti. Topluluğa, 1996 ve 1998 yıllarında olduğu gibi orkestra eşlik etmedi.
Bale için kullanılan Tchaikovsky müzikleri kayıttan verilmesine rağmen yeterli olmuştu.
Bu balenin ilk oynanış tarihi 31 Mart 2005. Dekorlar, Zinovy Margolin; Kostümler, Vyacheslav Okunev tarafından hazırlanmış. Işık tasarımı, Gleb Filshtinsky'e ait. 2 perdelik balede, Eifman, ünlü Rus yazarı Leo Tolstoy'un (1828 - 1910) romanı Anna Karenina'dan Anna - Karenin - Vronsky karakterlerini yeniden keşfetmek istemiş ve balede ağırlık onların üzerinde. Üstelik Eifman, Anna karakterinin yeniden doğuşunu bale diliyle anlatmak istemiş. Romanın bu üç ana karakterinin yaşadıkları duygusal fırtınalar da analiz edilmiş (Anna Karenina Eifman Bale web sitesi).
Anna, saygıdeğer, varlıklı bir eş, bir annedir. Toplumda belli bir yeri vardır. Anna bütün bunları tutkulu aşkını yaşamak için arkasında bırakır ve yeni duygularını keşif yolculuğuna çıkar. Sanki bu yolculukta, Vronsky bir "lokomotif" dir. Bir yerde, Eifman da Anna'nın kendi duygularını keşfedişi gibi Anna'yı keşefeder. Anna'nın yaşadığı yoğun duyguları, duygu iniş-çılkışlarını bale diline çevirir.
Bale başladığı zaman sahnenin sağ köşesinde bir küçük oğlan çoçuğu treniyle oynamaktadır. Eifman, balede "tren" ve "lokomotoif" motiflerinden uzaklaşmamış. Çoçuk sahneye gelen annesine koşar. Anne, çocuğunu sevgiyle kucaklar. Burada Anna sevgi dolu bir annedir. Karenin, kırmızı kostümlü Anna'ya getirdiği bir pelerinle Anna'yı sahneden çıkarır (bir baloya gideceklerdir). Bu sahneden hemen sonra bir balo sahnesinde davetliler dans etmektedirler. Mavili kostümüyle, Vronsky beyazlı bir dansçıyla dans etmektedir. Romanda da bir baloda Vronsky fazla ilgi duymadığı Kitty karakteriyle dans etmektedir. Kitty hayran hayran Vronsky ile dans ederken onunla evleneceğini bile zannetmektedir ama Vronsky, Anna'yı görür ve Anna ile dans ederken, Kitty düş kırıklığına uğrar. Eifman'ın balesinde de, Vronsky kırmızı kostümlü Anna'yı görünce beyazlı kız kenara itilir. Anna ile Karenin balo salonunda saygıdeğer bir çifttir. Henüz, Vronsky-Anna ilişkisi başlamamıştır ama hem Anna hem Vronsky yaşadıkları bu âni duygunun etkisindedir. Eifman'ın Karenin'i, Tolstoy'un Karenin'inden çok daha canlı ve Anna'yı kaybetmek istemiyor. Bu nedenle, Karenin'e solo danslar verilmiş ve değişik bale hareketleriyle, Karenin Anna'ya olan tutkusunu yansıtıyor ve onu kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya kaldığını dans diliyle görüntüye getiriyor. Zaman zaman yerde yuvarlanarak, zaman zaman dönmeli hareketler ile, zaman zaman zıplamalı hareketler ile yaşadığı duygu fırtınalarını görüntüye getiriyor.
Başka bir sahnede, sahnenin bir köşesinde Anna (bir spot altında) karmaşık duygular yaşamaktadır ve Vronsky'i düşünmektedir. Sahnenin diğer bir köşesinde (bir spot altında) bu sefer Vronsky, Anna'yı düşünmektedir. Anna, Vronsky'e gelir. Balede bu ilişki daha çabuk başlıyor ve gelişiyor. Romanda, Anna daha uzun bir zaman Vronsky'den uzak durur ve ikilem içindedir. Balede iki tutkulu aşık hemen bir araya geliyorlar ve bu yoğun duygular ikili danslarda en etkileyici bir şekilde koregrafik olarak analiz ediliyorlar. Özellikle dönmeli hareketler, "lift" ler (balerinin havaya kaldırılışı ve havada tutuluşu) çok kullanılmış.
Yine de, Birinci Perde, sahnenin sol köşesinde bir spot altında Anna - Karenin - Oğulları üçlüsü ile sona eriyor. Sanki "mutlu aile" bozulmayacaktır.
2.Perde, bir "Karnaval" ile başlıyor. Maskeli dansçılar, neşeli neşeli dans etmektedirler. Anna ve Vronsky, İtalya'da yoğunlaşan ilişkilerinin tadını çıkarmaktadırlar. Vronsky, Anna'nın portresini yapmaktadır. Ancak, bu mutlu birliktelik Vronsky'nin Anna'dan uzaklaşacağı bir birlikteliktir. Vronsky, bu sahneyi izleyen sahnede kendi arkadaşları arasında eğlenmektedir. Dansçılar, iskemleler üzerinde hareketler yaparlarken arada içkilerini de yudumlamaktadırlar. Vronsky acaba Anna'yı hatırlıyor mu? Tolstoy'un romanında da Vronksky "Anna-Vronsky" ilişkisinden sıkılır, değişik heyecanlar arar ve Anna terkedilir.
Anna, bu yeni duygular içinde kendinden geçmektedir. Ancak, bu hızla gelişen yeni duygu devamlı değildir. Çift, siyahlı dansçılar arasında dışlanırlar. Dansçılar sahnede çabuk çabuk hareket ederlerken oluşturdukları daire içinde Anna-Vronsky çifti yoktur. Onlar bu dairenin dışında kalmak zorundadırlar. Anna da artık "saygın bir hanımefendi" değildir. Romandaki gibi, Anna uyuşturucu kullanmak durumunda kalır. Karenin - Vronsky arasında artık kendini kaybetmektedir. Eifman'ın Karenin'i Anna'yı kendine çekmek istiyor; Anna'yı tekrar kazanmak istiyor. Solo danslarında bu kaygılı halini görüntüye getiriyor. Anna bu sefer iyice dışlandığını hissediyor. Bir ara oğlu yine sahneye koşarak geliyor ve Anna oğlunu kucaklıyor ama artık "anne" lik duygusu da yok olmuştur. Anna'nın bütün rolleri birer birer sonlanmaktadır. Vronsky ile olan ilişkisinin de devamlılığı ve sonu yoktur. Anna'nın yolculuğu, Vronsky'nin "lokomotif" rolü de bitmek üzeredir.
Eifman, Anna'yı bir köprü üzerinden aşağıdaki siyahlı dansçılar üzerine bırakır. Aşağıdaki dansçılar beyaz kolluklarıyla sanki bir lokomotifin pistonunu görüntüye getirirler ve müziğin temposuyla bu lokomotifi canlandırırlar. Sanki sahneye hızla bir lokomotif girmektedir. Köprü üzerindeki Anna da bu dansçıların yarattığı lokomotif üzerine kendini bırakır. Tolstoy'un ünlü "lokomotif" sahnesi de belki de en canlı şekliyle görüntüye gelmiş olur. Işıklar kararır. Işıklar tekrar yandığı zaman, Anna'nın cansız vücudu yerdedir.
Eifman, Tolstoy'un romanının yalnızca Anna - Karenin - Vronsky üçlüsünü almış ama Tolstoy'un ana motiflerini koreografik çalışmasında kullanmış. Bu üç ana karakteri de yeniden keşfedip iyice analiz ederek dans adımlarıyla görüntüye getirmiş.
Anna Karenina Sanatçı Listesi / 1 Haziran 2025
Anna Victoria Mokrousova
Karenin Dimitry Fisher (Ödüllü Rusya Şeref Sanatçısı)
Vronsky Daniil Afonichkin
RUS HAMLET
2 Haziran 2025 tarihinde yine İstanbul AKM, Türk Telekom Salonu'nda bu sefer Eifman'ın Russian Hamlet adlı 2 perdelik balesi izleyicilere sunuldu. Her ne kadar Shakespeare'in Hamlet oyunu akıllara getirildiyse de, Eifman, Hamlet karakterine benzettiği Rus tarihindeki en çözüm gerektiren, en kafa kurcalayan Prens Pavel'in (I. Paul) yaşamını analiz eden bir bale yaratmış. Balenin ilk oynanış tarihi 24 Haziran 1999. Eifman, 26 Nisan 2017 tarihinde aynı baleyi yeniden gözden geçirilmiş olarak sahnelemiş. Kullanılan müzik parçaları, Beethoven ve Mahler'e ait. Dekor ve kostümler, Vyacheslav Okunev tarfaından hazırlanmış. Işık tasarımı ise Alexander Sivaev ve Boris Eifman'a ait (Russian Hamlet Eifman Bale web sitesi).
Önceleri, Pavel'in çocukluğunu canlandıran bir dansçı asker adımlarıyla sahnede istekli ve azimli bir şekilde ona söylenenleri yerine getirmektedir. Bu umut dolu çocuk etrafındaki değişimleri, entrikaları, uygunsuzlukları da görür.
Balede bir tablodan diğer tabloya geçişler, hızla gelişen olayları da görüntüye getiriyor. Bir tabloda Kral çeşitli kadınlarla eğlenmektedir. Bu duruma içerleyen Kraliçe'nin de sevgilisi vardır. Bir tabloda Kral öldürülür. Bir tabloda oğlan beyazlar içersinde bir takım dansçılar arasındadır. Bir tabloda artık belli bir yaşa gelmiş olan Pavel'e de bir eş uygun görülür. Çift sahneyi boydan boya kaplayan mavi kaygan bir örtünün altında bir araya gelirler, bir ışık çalışmasıyla mavi örtünün arkasında bir çiftin silüeti dans adımlarıyla birlikte oluşlarını canlandırır.
Bir tabloda, Kraliçe oldukça egemen ve otoriter bir karakter olarak upuzun sarı parlak bir pelerinle sahnenin bir ucundan öbür ucuna salına salına geçer gider.
Solo danslarda dansçının ruh durumu iyice yansıtılıyor. Özellikle Pavel'in danslarında onun kafasındaki fırtınalar, duygu dalgalanmaları, inişli çıkışlı ruh halleri bale hareketleriyle, vücut diliyle görüntüye getiriliyor. Dansçının vücudu gerçekten bu karmaşık halleri yaşıyor ve sanki bir "psikanaliz seansı" izleyicilere sunuluyor.
Eifman, bu balede oldukça cesur pozisyonlardan oluşan iklili danslar yaratmış. Havaya kaldırılmış dansçı çabuk bir şekilde bir pozisyondan diğer bir pozisyona geçiyor ve dengede kalıyor. Havadayken bile hareket ediyor ve gayet çabuk bir şekilde yere inerken yeni bir pozisyon oluşuyor. Çiftler devamlı hareket halinde ve hareketleri birbiriyle bağlantılı olarak başka bir harekete dönüşüyor; devamlılık, akıcılık, kayganlık bu hareketlerin en dikkat çekici özelliği. Topluluk danslarında, dansçılar sahnenin bir ucundan diğer ucuna koşarcasına geçerlerken, diğer dansçılar daire şeklinde dönüyorlar ve daire açıldığı zaman dansçılar sahneden çıkıyorlar. Aynı anda sahnenin başka bir ucundan başka dansçılar koşarcasına sahneye geliyorlar ve sahnede sonsuz bir enerji oluşuyor. Sahne dinamiği hemen dikkati çekiyor.
Kral Baba'nın öldürülmesi, Hayalet'in sahneye gelmesi, Hamlet oyununu hatırlatsa da Eifman bu oyunu yeni bir yorumla, Rus tarihinin bir kahramanının öyküsü olarak bale diline çevirmiş.
Foto: Murat Dürüm
RUSSIAN HAMLET Sanatçı Listesi / 2 Haziran 2025
İmparatoriçe Maria Abashova (Ödüllü sanatçı)
Veliaht prens Vladimir Afonichkin
Veliaht'ın Karısı Lyubov Andreyevna (Ödüllü sanatçı)
İmparatoriçe'nin Dostu Artyom Lepkov
Veliaht'ın Babası/Hayalet Igor Subbotin
Sonuç olarak Eifman, her iki balede de (Anna Karenina ve Rus Hamlet), edebiyat dünyasının ve Rus tarihinin bilinen ve çok tanıdık kahramanlarını yeniden yaratıyor ve onları iyice analiz ederek bale diliyle yepyeni kişiliklere dönüştürüyor. Bunu yaparken dansçı vücutlarını iyice yoğurulmuş, işlenmiş bir şekilde görüntüye getiriyor. Eifman'ın koreografik çalışmaları da klasik baleye yeni bir boyut ve işlev kazandırmış oluyor. Bu şekilde de Eifman'ın istediği "bale tiyatrosu" izleyicilerle buluşuyor.
Necla Çıkıgil
9 Haziran 2025, Ankara
KAYNAKLAR
Anna Karenina, eifmanballet.com/performances/1 (Kullanım tarihi: 9 Haziran 2025)
Boborykina,Tatiana, eifmanballet.com/about/eifman (Kullanım tarihi: 9 Haziran 2025)
Kuyaş, Nilüfer, "Don Kişot Balesiyle ilk kez Türk seyircisiyle buluşan Boris Eifman: Koreograf şaman dır", Milliyet, 4 Eylül 1996, 18.
"Red Giselle Büyüsü", Milliyet, 1 Eylül 1998,1.
milliyet.com.tr/kultur-sanat-/red-giselle/büyüsü-5348212 (Kullanım tarihi: 9 Haziran 2025)
Russian Hamlet. eifmanballet.com/performances/7 (Kullanım tarihi: 9 Haziran 2025)
16. Uluslararası İstanbul Opera ve Bale Festivali Program Kitapçığı, Ankara, 2025.
FOTO KAYNAKLARI
Boris Eifman : eifmanballet.com/about/eifman (Kullanım tarihi: 9 Haziran 2025)
Anna Karenina: eifmanballet.com/performances/1 (Kullanım tarihi: 9 Haziran 2025)
