Modern Bale’nin öncüsü sayılan dansçı, koreograf, bale eğitmeni ve dans kuramcısı Jean-Georges Noverre (1727-1810), 29 Nisan günü doğmuş (Koegler 390). Noverre’in baleye getirdikleri yeni görüşler, bir öyküyü bale ve beden diliyle görüntüye getirme fikri ve onun baleye kuramsal yaklaşımı onu Modern Bale’nin öncüsü yapmış. Özellikle, bale üzerine kuramsal fikirlerini belirttiği ünlü Lettres sur la Danse (Dans Üzerine Mektuplar) eserinde dramatik balenin (ballet d’action) ayrıntılarını belirtmiş. Bu eser birçok dile çevrilmiş ve bale sanatına yepyeni bir görüş getirmiştir (Lynham 13).
Noverre meslek hayatında Almanya, Fransa, Avusturya, İngiltere gibi ülkelerde bulunmuş, birçok dramatik balenin yaratıcısı olmuştur. Bu arada ünlü İngiliz aktörü David Garrick (1717-1779) ile tanışmış, Garrick onun için “Dansın Shakespeare’i” demiş ve Noverre baleye getirdiği reformlarla kendinden sonra gelen Michel Fokine (1880-1942), Rudolf von Laban (1879-1958), Kurt Jooss (1901-1979) gibi birçok ünlü koreografı etkilemiştir (Koegler 390-391).
Noverre’in dramatik baleleri arasında Les Fêtes ou les Jalousies du Serail (Saray Eğlenceleri veya Kıskançlıkları) adlı eseri “Osmanlı Saray Motifi” ni kullandığı ilginç bir çalışmadır. François Granier’in (1717-1779) müziğiyle Lyon şehrinde ilk defa sahnelenen balede yoğun duyguların beden diliyle görüntüye getirilişi en etkileyici şekliyle görülür (Lynham 165). Noverre, bu Osmanlı Sarayı’ndaki gözdelerin, özellikle Zaire’nin ve Zaide’nin Sultan’ın gönlünü çelmek için yarattıkları entrikaları, onların kıskançlıklarını, hırslarını, tutkularını bütün ayrıntılarıyla Dans Üzerine Mektupları’nda anlatır ve bale dilinin gücünü vurgular (Lynham 51). Böylece, Noverre’in bale dilinin gücünü kanıtladığı birçok eseri de onu Modern Bale’nin öncüsü yapmıştır.
Bu ünlü bale sanatçısı, koreografı ve kuramcısının doğum günü 29 Nisan da Uluslararası Tiyatro Enstitüsü tarafından Uluslararası Dans Günü olarak 1982 yılında ilan edilmiştir. 2019 yılında 29 Nisan Dünya Dans Günü Bildirgesi’nin de Mısırlı dansçı, koreograf, ve eğitmen Karima Mansour hazırlamış (International Dance Day 1-2).
Bildirgede dans dilinin bütün insanları birleştiren bir dil olduğu vurgulanırken insanlar arasındaki iletişim kopukluğu da belirtiliyor; üstelik iletişim araçlarının devamlı ve hızlı şekilde geliştirildiği, güncelleştirildiği bir devirde...
Dansın gerçekten insanları birleştirdiği her devirde görülmüş. Aslında “dans” insan türü yokken bile var olan ve var olmaya devam eden bir olgu.
Evrenin dansı, güneş sistemlerinin dansı, gök yüzü cisimlerinin dansı her zaman şaşırtıcılığını korumuş. Bu gizemli “dans” bestecileri ve koreografları bile etkilemiş. Besteci Gustav Holtz (1874-1934) The Planets (Gezegenler) adlı bir beste yaptığı zaman koreograf Antony Tudor (1908-1987) da Gezegenler adlı bir bale yaratmış (The Antony Tudor Ballet Trust 1-2).
Evrenin gizeminin dansa yansımasının bir başka örneği de Katie Sopoci Drake’in 2016 yılında Spacetime Suite adlı çalışmasında görülüyor. Drake, dans, astrofizik, ve insan dinamiği üzerine kafa yorarak bir çalışma görüntüye getirmiş. Drake hem uzay ile hem 4.Boyut ve hem de kara deliklerle çok ilgilendiği için böyle bir çalışma gerçekleştirmiş (Smith 1-2).
Robotların insanların hayatına iyice karıştığı günümüzde “robotik koreografi” üzerine bile çalışmalar var (Peng ve diğerleri 1-20).
2019 yılında Dünya Dans Günü, zaman tünelinde Noverre’in yaşadığı döneme bir yolculuk yaptırıyor, onun dans diline, beden diline verdiği önemi, onun dans üzerine geliştirdiği kuramlarını tekrar gözden geçirtiyor ve bu yolculuktan 2019 a geri dönünce insanların yapay zeka ile “robotik koreografi” karşısında kendilerini ve yarattıkları dansları ve yaratıcılıklarını yeniden sorgulamalarını hatırlatıyor.
Doç.Dr. Necla Çıkıgil
29 Nisan 2019
KAYNAKLAR
International Dance Day, 2019, 1-2.
(https://www.internaional-dance-day.org/messageauthor.html) (Kullanım tarihi: 15.04.2019).
Koegler, Horst, The Concise Oxford Dictionary of Ballet, London: Oxford University Press, 1977.
Lynham, Deryck, Father of Modern Ballet: The Chevalier Noverre, London: Dance Books, 1972.
Peng, Hua, Jing Li, Huosheng Hu, Changle Zhou and Yulong Ding,
“Robotic Choreography Inspired by the Method of Human Dance Creation”, Information,
9, 250, 1-20, 2018.
(www.mdpi.com/journal/information) (Kullanım tarihi : 15.04.2019).
Smith, Chanel,
Review, “Spacetime Suite by Katie Sopoci Drake at Dance Loft on 14”, Dance Metro DC, 1-2, 2016.
(https://dancemetrodc.org/local-reviews/review-speacetime-suite-by-katie-sopoci-drake-at-dance-loft-on-14) (Kullanım tarihi: 15.04.2019).
The Antony Tudor Ballet Trust: The Planets (1934), 1-2.
(www.antonytudor.org/ballets/planets.html) (Kullanım tarihi : 15.04.2019).