23 Aralık 2017 tarihinde, Ankara’ya kar taneleri düşerken, Ankara Devlet Opera ve Balesi Fındıkkıran balesini izleyicilerle buluşturdu (Fındıkkıran Program Kitapçığı, ADOB Yayınları 2017-2018 Sezonu). Eserin ilk sahnelenişi, 18 Aralık 1892 tarihinde St.Petersburg’da gerçekleşmiş (Koegler 392). 125 yıllık bir geçmişi olan bu bale, Türkiye’de ilk olarak 1968-1969 Sezonu’nda 19 Aralık 1968 tarihinde oynandı. Baleyi, Türk Balesi’nin kurucusu Dame Ninette de Valois sahneye koymuş, koreografik düzenlemesini Richard Glasstone, Ivanov’un özgün koreografisine bağlı olarak yapmış (Çıkıgil 30).
ADOB, 1982-1983 Sezonunda, bu sefer konuk koreograf Olga Tarasova’nın Fındıkkıran’ını sahnelemiş. Bu yorumda “Kar Taneleri” sahnesi ve ünlü “Grand Pas de Deux” (İkili dans) Vainonen koreografisi kullanılarak yaratılmış (Çıkıgil 30).
1998-1999 Sezonu’nda da, 19 Aralık 1998 tarihinde André Prokovsky ADOB için bir Fındıkkıran sahnelemiş, esere “Louise ve nişanlısı” karakterini getirmiş, Louise “Karlar Kraliçesi” ve “Şekerleme Perisi” olurken, nişanlısı da Prens’e dönüşmüş (Çıkıgil 30). (E.T.A. Hoffmann’ın öyküsünde Stahlbaum ailesinin Marie, Fritz, ve Louise adlı üç çocuğu vardır) (Hoffmann ).
2015-2016 Sezonu’nda da, 21 Kasım 2015 tarihinde, MDT Anna Jadwiga Akabalı’nın koreografisini yaptığı bir Fındıkkıran sahnelemiştir (Fındıkkıran, Modern Dans Topluluğu Program Kitapçığı, ADOB Yayınları, 2015-2016 Sezonu).
Ankara izleyicileri, koreograf Mehmet Balkan’ın Fındıkkıran’ı ile 2005-2006 Sezonu’nda, 29 Aralık 2005 tarihinde buluşmuştu (Fındıkkıran Program Kitapçığı, ADOB Genel Müdürlüğü Yayınları, 2005-2006 Sezonu). Mehmet Balkan’ın ADOB için sahnelediği Fındıkkıran 2009-2010 Sezonu’nda da yine izleyicilere sunuldu (Fındıkkıran Program Kitapçığı, ADOB Yayınları, 2009-2010 Sezonu).
2005-2006 ve 2009-2010 Sezonları’nda gösterimde olan Fındıkkıran balelerinde rol almış olan bazı dansçılar 23 Aralık 2017 tarihinde de sahnedeydiler.
23 Aralık 2017 gecesi kalabalık bir izleyici grubu (bol bol “selfie” çekenler, küçük çocuklarını son anda orkestra çukuruna düşmekten kurtaran ebeveynler, eserde rol almış çocuk ve yetişkin sanatçıların anne-babaları, yakınları, özel davetliler, oturacak yer kalmadığı için ayakta kalanlar) büyük bir coşkuyla bu düş dünyasıyla gerçek yaşam arasında renkli gel-gitleri olan baleyi izlediler,
Reji ve koreografisi Mehmet Balkan’a ait olan bu balenin ortaya çıkmasında kalabalık bir kadro var. Bu kadroda: Sahneye koyan: Lale Balkan, Dekoratörler: Olaf Zambeck-Tayfun Çebi, Kostüm Kreatörü: Sevtaç Demirer, Işık Tasarımcısı: Fuat Gök, Video Prodüksüyonda: Ahmet Şeren, Eser Sorumlusu: Tacettin Uyanık, Bale Notatörü: Aslı Öngören, Kondüvit: Işınsu Yapıcı, Repetitörler: Fahrettin Güven, Hakan Odabaşı, Almula Ersoy, Serhat Güdül, Özge Ay, Sevim Başol, Defne Dinçer, Çocuk Balesi Repetitörleri: Ömür Uynanık, Viktorya Kahraman, Çocuk Koro Şefi: Ayşegül Erşahin, Çocuk Korosu Piyanisti: Tuğçe Dağlı yer almışlar. 23 Aralık 2017 tarihindeki temsilde orkestrayı Bujor Hoinic yönetti.
Bale başladığı zaman video-projeksiyonla kar tanelerinin uçuştuğu bir tablo görüntüye geliyor. Kar tanelerinin yansıtıldığı perde kalktığı zaman, kar topu oynayanlar, patenle kayanlar, bir evin giriş kapısına doğru gelen davetliler, sağ kenarda da bir Kestaneci hemen dikkati çekiyorlar. Dört hınzır genç herkese sataşıyorlar, gelen geçenleri huzursuz ediyorlar. Evi kapısının önüne çıkan evin kızı (Clara) Kestaneci’yi eve davet ediyor. Bu sahne değişinceye kadar ön perde tekrar iniyor. Bu sefer perdenin önünde yine dört hınzır genç gayet kontrollü, dengeli hareketleriyle birdirbir oynayarak şakalaşıyorlar (Aralcan Kocabey, Etkin Yüzer, Murat Romaner, Umut Arzuman dörtlüsünün espirili yaramazlıkları dikkati çekiyor). Gençlerden bir tanesi atlayıp zıplarken kendini Drosselmeier’in kucağında buluyor. Bu yorumdaki Drosselmeier (Emre Güler) ürkütücü bir Vaftiz Baba değil. Tersine, çocuklarla oynayan, türlü şaşırtıcı numaralar sergileyen bir aile dostu. Üstelik ailenin evinde de yatıya kalıyor. Mehmet Balkan esere bir İyilik Perisi eklemiş. İyilik Perisi’ni canlandıran Özge Onat, “Çiçekler Valsi”nde Çiçek Valsi Prensi Eren Keleş ile dans ederken çift başarılı bir ikili dans sergiliyorlar.
1. Perde’de, Noel kutlamaları için eve gelen misafirler ve çocukları sahne gerisindeki muhteşem çam ağacına ve masadaki hediyelere, süslere hayran kalıyorlar. Sahnenin sol tarafındaki merdiven basamaklarında Drosselmeier çocukları oyalıyor. Ara sıra çocuklar, ara sıra misafirler dans ediyorlar. Çocukların da yetişkinlerin de dansları çok başarılı; temiz adımlarla ve enerji dolu bir şekilde hareketler sergileniyor. Çocukların dans ettiği bütün sahneler gerçekten başarılı. Hiçbir şaşırma, kargaşa olmadan büyük bir disiplinle çocuklar üzerlerine düşeni yapıyor, Çocuk Balesi Repetitörleri Ömür Uyanık ve Viktorya Kahraman’ı kutlamak gerekir. Bir ara Drosselmeier iki dolap görünümlü kutuyu sahneye getirttiriyor ve Columbine ile Harlequin bebekler sempatik danslarını yapıyorlar. Sanem Subaygil, eski temsillerde de Columbine rolünde dans etmişti. Seneler Sanem Subaygil’e daha fazla güç ve enerji katmış. Deneyimli dansçılığın verdiği kontrol ve denge ile Sanem Subaygil sevimli ve rahat bir Columbine sunuyor. Uluç Aytan da başarılı bir Harlequin olarak Columbine’e eşlik ediyor. Bu perdede Fareler de sahnededir ve çetin bir savaş sahnesi oluşur. Fareler oldukça espirili bir şekilde sahneye girip çıkıyorlar. Fritz’in kurşun askerleri de farelerin aksine son derece ciddi bir şekilde fareler ile mücadele ediyor. Bu arada Fındıkkıran Kadir Okurer de Kral Fare Ertuğrul Bolat ile cebelleşiyor.
Bu yorumda, İyilik Perisi ortalığı farelerden temizliyor. (Genelde, Marie/Clara bale patiklerinden biri ile Fareler Kralı’nı öldürür). Yine İyilik Perisi Fındıkkıran’ı Prens’e dönüştürüyor. Burak Kayıhan her zamanki tutarlı, disiplinli, kontrollü dansçılığıyla hareketlerini sergiler, hareketlerini temiz bir şekilde bitirir, zıplamalı ve dönmeli hareketlerini yumuşak bir şekilde sonlandırırken soylu bir Prens’i görüntüye getiriyor ve aynı zamanda güven verici ve destekleyici bir kavalye oluyor. Clara rolünde (2.Perde’de “Şekerleme Perisi”) Özge Başaran da çok başarılı bir dansçılık sergiliyor. Mehmet Balkan’ın Clara’sına çok iş düşüyor. 1. Perde’de ve 2. Perde’de üstlendiği roller devamlı dans etmesini gerektiriyorlar. 2.Perde’de “Şekerleme Perisi”ne dönüşene kadar izlediği bütün danslara da katılıyor. “Şekerleme Perisi” olarak Prens Burak Kayıhan ile ünlü Pas de Deux ‘de (ikili dansta) etkileyici bir ikili olarak Tchaikovsky’nin görkemli müziğinin hakkını vererek nefes kesici bir dansçılık sergiliyorlar. “Şekerleme Perisi”’nin ünlü solo dansında Özge Başaran zorlanmadan, gayet rahat ama kontrollü bir şekilde parma ucu adımlarını gerçekleştiriyor.
2. Perde’de birdenbire İspanyol ateşini görüntüye getiren kırmızı renklerin hakim olduğu sahnede bir boğa görüntüsü beliriyor. İspanyol Dansı’nda Ezgi Odabaşı-Volkan Altunel, Bleda Özlem-Bilal Kılıçaslan çiftleri enerji dolu bir dansçılık sergiliyorlar. Arap Dansı’nda Ezgi Sarıoğlu-Berkay Saraçoğlu çifti, Lara Türkoğlu, Esra Büyükkayıkçı kıvrıla kıvrıla dans ederlerken sahne renkleri de değişiyor. Çin Dansı’da gerçekten canlı bir şekilde Özge Uyal-Etkin Yüzer-Aslıhan Baysak-Aralcan Kocabey dans ediyorlar. Rus Dansı’na sıra gelince yine değişen görüntü izleyicileri kısa da olsa Rusya’ya götürüyor. Kadir Okurer ve Uluç Aytan, başka bale eserlerinde de sergiledikleri güçlü dansçılıklarını bu balede de izleyicilere sunuyorlar.
Çocukların beyaz pijamalarıyla yer aldığı, Küçük Columbine ve Küçük Harlequin’in de çocuklar arasında olduğu sahnede, Drosselmeier ile çocuklar arasında gelişen komik durumlar yansıtılırken dekorda “Dream Works” Animasyon Film Stüdyosu’nun Logosu dikkati çekiyor.
23 Aralık temsilinde, “Kar Taneleri” sahnesindeki dansçılar ve sahnenin iki yanında yer alan Çocuk Korosu, Tchaikovsky’nin görkemli müziğinin gerçekten hakkını verdiler (Belki Çocuk Korosu çocuklarının sayısı daha az olabilirdi. Boy boy çocuklar, özellikle en küçük olanı bayağı dikkat çekiyorlardı. Bu nedenle, sahnedeki Kar Taneleri arka planda kalıyordu.). Kar Taneleri dansçılarının kümelenmeleri, birbirlerini izlemeleri, el ve kol hareketleri, başlarını kullanışları, parmak ucu adımları çok başarılı ve etkileyiciydi. Bu sahnede Mehmet Balkan 4 Erkek dansçıya da rol vermiş. Volkan Altunel, Bilal Kılıçaslan, Umut Arzuman, Burak Alnıaçık adeta 4 Prens gibi dans ettiler. Bale hareketleri, sahneyi kullanışları, duruşları hemen dikkati çekiyordu.
Genel olarak Fındıkkıran balesi çocuk ve yetişkin dansçıların birlikte neşe içinde kaynaşarak dans ettikleri (farelere rağmen ki onlar da espirili olabiliyor) sevimli bir baledir. Çoğu kez Noel zamanı sergilenir.
23 Aralık 2017 tarihinde de Ankara’ya kar taneleri düşerlerken izleyicilerle buluşan Fındıkkıran özverili bir çalışma sonucu ortaya çıkmış başarılı bir temsili görüntüye getirdi. Öyle görünüyor ki, bu baleyi izleyebilmek için bir İyilik Perisi’nin sihiri veya temsil günlerinin arttırılması gerekecek.
Doç. Dr. Necla Çıkıgil
27 Aralık 2017
KAYNAKLAR
Çıkıgil, Necla Çıkıgil
“Fındıkkıran Balesi Üzerine”, Ankara Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğü Yayınları, 2005-2006 Sezonu, Sayı:3, 28-31
Fındıkkıran Program Kitapçığı,
ADOB Yayınları, 2009-2010 Sezonu, Sayı:7.
Fındıkkıran Modern Dans Topluluğu Program Kitapçığı,
Ankara Devlet Opera ve Balesi Yayınları, 2015-2016 Sezonu, Sayı: 6.
Fındıkkıran Program Kitapçığı,
ADOB Yayınları, 2017-2018 Sezonu, Sayı: 2.
Hoffmann, E.T.A.,
The Nutcracker and the Golden Pot,
New York: Dover Publications, 1993.
Koegler, Horst,
The Concise Oxford Dicitonary of Ballet,
London: Oxford University Press, 1977.