İlk yazımda Tsinandali Festivali ve festival yöresi hakkında genel bilgiler vermeye çalışmıştım.* Bu yazımda öğle ve akşam konserleri, sanatçılar, konser salonları, çalınan eserler konusunda (kendi çektiğimiz fotoğrafları kullanarak) bilgiler aktarmaya çalışacağım. Daha fazla konsere katılmamıza rağmen sadece 2 ve 3 Eylül 2024 günleri yapılan dört konserden bahsedeceğim.
2 Eylül 2024 Pazartesi, sabah konseri, saat 12.00, Kapalı Salon Konser Fransız besteci, org ve piyano sanatçısı Gabriel Urbain Faure’nin (1845 -1924) oda orkestrası için bestelediği iki eserine ayrılmıştı. Faure, Fransız devriminden sonra ortaya çıkan ‘doğaya ve duygulara önem veren’ geç romantik dönem ve erken 20 yüzyıl müziğine katkı sağlamış bir sanatçı olarak tanınıyor.
1880 yılındaki ilk piyano kuartetinin başarısından sonra ‘klasik repertuarda piyano için yazılmış oda müziği eserinin çok az olduğunu’ düşünen Faure yeni bir eser yazmak isteği duyuyor. Herhangi bir sipariş olmadan bestelediği Sol Minör Piyano Kuarteti No:2 (Op.45) ilk kez 22 Ocak 1887’de Paris’te sanatçının kendisinin piyanoda olduğu bir konserde çalınıyor.
Faure, 2 no’lu kuartetten sonra piyano ve yaylılar için yeni bir eser daha bestelemek istediğini, bu yönde güçlü bir istek duyduğunu farkediyor. 1880’lerde yazmaya başladığı notalara 1890’larda tekrar geri dönüyor. Eseri, ancak, Paris Konservatuarı yöneticisi iken ve duyma yetisini kaybetmeye başladığı bir dönemde tamamlıyor. Re Minör Piyano Kuinteti No:1 (Op.89) ilk kez Brüksel’de 23 Mart 1906’da yine bestecinin piyanoda eşlik ettiği bir konserde dinleyici ile buluşuyor.
Tsinandali Festivali’nin 2 Eylül 2024 sabah konserinde ilk olarak Kuintet seslendirildi. Bu eserde Amerikalı piyanist Jeremy Denk (d.1970), Amerikalı kemancı Joshua Bell (d.1967), Fransız kemancı Irene Duval (d.1992), İngiliz çellist Steven Isserlis (d.1958) ve Amerikalı viyolacı Blythe Teh Engstroem sahneye çıktılar.
İkinci bölümdeki Kuartet’in seslendirilmesi sırasında kemancı Irene Duval haricinde diğer sanatçılar sahnedeydi.
Her biri kendi dalında dünya yıldızı olan sanatçıların performansı eşsiz güzellikteydi.
Tsindali Festivali’nin bir diğer güzel tarafı, dinleyicilerin sanatçılarla birlikte olabileceği bir ortam sağlaması. Konser salonu fuayesinde veya kafede sanatçılar ile sohbet olanağı hoş bir duygu. Irene Duval ile TV çekimi hemen yanınızda yapılıyor. Arkadaşlarımız Güneri ve Şencan Ünal Joshua Bell’e CD imzalatıp, ‘Türkiye’ye neden gelmek istemediğini’ sorabiliyor. Ben ise Steven Isserlis’e Ankara konserinin güzelliğini ifade etme, onun Ankara izlenimlerini dinleme olanağı bulabiliyorum. Samimi ortam az önceki müziğin tadını daha da pekiştiriyor. Salon dışında restoran, kafe olanakları ‘konser süresini ve etkisini’ daha da uzatıyor.
2 Eylül 2024 Pazartesi, akşam konseri, saat 19.00, Amfitiyatro
Bilet aldığımız ilk programa göre İsveçli klarnet sanatçısı ve şef Martin Fröst (d.1970) sahnede olacaktı. Seslendireceği ‘Dance Mosaic’ isimli eserin folk, caz, klasik, Arap ezgileri, romantik vals gibi pek çok dans müziğinin ilginç bir birleşimi olarak nitelendirildiğini ve ‘klasik bir konserin sınırlarını zorladığını’ duymuştuk. Ancak, festival tarihi yaklaşırken, daha biz Ankara’da iken, Martin Fröst‘ün gelemeyeceği o nedenle program değişikliği yapılacağı duyuruldu.
Amfitiyatroda verilen konserin ilk bölümünde Çin asıllı Kanadalı piyanist Bruce Liu (d.1997) sahneye çıktı. 2019’da kurulan Tiflis Gençlik Orkestrası, şefleri İtalyan Claudio Vandelli (d.1967) yönetiminde, Liu’ya eşlik etti.
İlk olarak Polonya asıllı Fransız besteci Frederic Chopin’in (1810-1849) Mi Bemol Majör Andante Spianato et Grande Polonaise Brillante (Op.22) isimli eseri seslendirildi.
Polonya kimliğini yansıttığı için Polonez dansları Chopin’in sevdiği bir form. Eserin ‘Grande Polonaise Brillante’ bölümü Ruslara karşı 1830-31 Kasım Ayaklanması yıllarında, Polonyalı milliyetçiliğin yükseldiği bir dönemde yazılıyor;Chopin’in Varşova’daki ilk döneminin izlerini taşıyor.
Bu eserin başına eklenen ‘Andante Spianato’ bölümü 1834’de Paris’e taşındıktan sonra ‘coşkulu bir polonez dansına nazik bir giriş’ olarak yazılıyor.
1836’da yayınlanan eser, bu nedenle,Chopin’in ‘geçiş ve olgunlaşma dönemi’ izlerini taşıyor. Chopin’in ‘piyano ustası’ kimliğini perçinleyen bir yapıt olarak niteleniyor.
Piyanist Bruce Liu ve orkestra konserde ikinci olarak Ludwig van Beethoven’in (1770-1827) Do Minör 3 no’lu Piyano Konçertosu’nu (Op.37) seslendirdiler. Bu eser Beethoven’in piyano için beste yapmada kendine güvenini ve cesaretini göstermeye başladığı, konçertoda piyanonun rolünü artırıp onu solistlikten çıkarıp ‘orkestranın eşit bir ortağı’ yaptığı bir yapıt olarak kabul ediliyor.
İlk kez 5 Nisan 1803’de Viyana’da Beethoven’in solistliğinde seslendirildiğinde daha piyano partisyonlarının notaya tam dökülmemiş olduğu, solo kısımları Beethoven’in ezberden çaldığı anlatılıyor.
2019 yılında Tiflis Belediyesi öncülüğünde kurulmuş olan Tiflis Gençlik Orkestrası piyanist Liu ile uyum içinde bir konser çıkardı. 2021 yılında Uluslararası Chopin Piyano Yarışması birincisi olan Liu ise ‘tüm jüri üyelerinin oybirliği ile seçilmesinin ne kadar haklı olduğunu gösteren’ bir performans sergiledi.
Dinleyicilerin alkışları üzerine Beethoven’ın Für Elise (1810) olarak bilinen (Solo piyano için Bagatelle No. 25) parçasının Ethan Uslan tarafından yapılmış caz aranjmanı ile seyirciyi ödüllendirdi. Bir kez daha alkış aldı.
Aradan sonraki eser Beethoven’ın La Majör 7. Senfonisi (Op.92) idi. Fransız devriminden sonra, önceleri, Napolyon yönetiminin destekçisi olan Beethoven’ın hayal kırıklığı bu senfonide de devam ediyor. Eserin ilk seslendirilişi Viyana’da 8 Aralık 1813’de, Hanau Savaşı’nda yaralanmış askerler yararına yapılan bir yardım konserinde yapılıyor. Orkestrayı Beethoven yönetiyor; açıksa söylemese de, ‘Avrupa’nın Napolyon baskısından kurtuluşu’ ana fikrinin senfonide işlendiği düşünülüyor. Eserin 2. bölümü ‘Allegretto’ daha ilk konserde çok beğeniliyor; bu nedenle bazen ayrı da seslendiriliyor.
Claudio Vandelli yönetimindeki Tiflis Gençlik Orkestrası üyesi genç sanatçılar bu bölümde de başarılı bir konser çıkardılar.
3 Eylül 2024 Salı, sabah konseri, saat 12.00, Kapalı Salon
Konser sanatçıları Rus piyanist, besteci ve orkestra şefi Mikhail Pletnev (d.1957) ve İngiliz çellist Steven Isserlis (d.1958) idi.
Mikhail Pletnev 1978 Uluslararası Çaykovski Yarışması’nda altın madalya kazanıyor. 1990 yılında SSCB devlet başkanı Gorbaçov’un desteği ile Rusya Ulusal Orkestrası’nı kuruyor.
Festivalin ilk programlarında Rus besteci Sergei Rahmaninoff’un (1873-1943) Çello ve Piyano için Sol Minör Sonat (Op.19) isimli eserinin seslendirileceği belirtilmiş olsa da konser öncesi bir değişiklik yapıldığı anons edildi. Önce Avusturyalı besteci Franz Schubert’in (1797-1828) Çello ve Piyano için La Minör ‘Arpeggione’ Sonatı’nı (D.821) dinledik.
Arpeggione 1820’lerde yaratılmış 6 telli, gitar/viyola türü bir çalgı; 10 yıl gibi kısa bir süre sonra popülaritesini kaybediyor. Schubert’ bu sonatı, çalgıyı çok güzel çalan bir arkadaşı için 1824 yılında besteliyor. Arpeggione çalgısı için en bilinen beste olan bu eser günümüzde çoğunlukla piyano ve çello ile çalınıyor. (Arpeggione’nin 6 teline karşılık çello’nun 4 telli olmasının bazı güçlükleri olduğu belirtiliyor). Böyle özellikli bir eseri Pletnev ve Isserlis’ten dinlemek güzel bir deneyimdi.
Konserdeki ikinci eser Mikhail Pletnev’in bir bestesi idi; Çello ve Piyano için Sonat. Bunun hikayesini Steven Isserlis şöyle anlatıyor: Verbier Festivali sırasında araç otoparkında Mikhail ile konuşuyorduk. ‘Çello için bir şeyler bestelemek ister misin? diye sordum. ‘Ne istiyorsun?’ dedi. ‘Bir sonat iyi olur’ diye cevapladım. Bir süre sonra bir e-mail aldım; ‘sonatın hazır, ekteki bağlantıdan indirebilirsin’. Benim zevkime göre yazılmıştı; Mikhail klasik geleneğe bağlıdır, o tarz bir müzik idi, lirik melodiler eklenmişti. Rus müziği idi; Prokofiev, Rahmaninoff tınıları ve tabii ki Pletnev içeriyordu’.
İki sanatçı arasındaki ‘artistik işbirliği ve birbirlerine duyulan saygıyı’ gösteren ve Steven Isserlis’e ithaf edilen (2006) bu eseri ikiliden dinlemek ayrıcalıklı bir keyifti. (Kendi bestesi olmasına ve pekçok kez birlikte seslendirmelerine rağmen Pletnev’in notalara bakarak çalmasını ilginç buldum.)
Sanatçılar, daha sonra, Sergei Rahmaninoff’un Fa Minör Lied’i (1890) ile seyirciyi ödüllendirdi.
3 Eylül 2024 Salı, akşam konseri, saat 19.00, Amfitiyatro
Tsinandali Festivali hakkında genel bazı bilgiler vermeye çalıştığım bir önceki yazımda Tsinandali Vakfı’nın, festival yanı sıra, Pan-Kafkas Gençlik Orkestrası adı altında, genç müzisyenlerden kurulu bir de senfoni orkestrası oluşturduğundan bahsetmiştim. Kafkas ülkelerinden genç müzisyenlerin başvuru yapabildiklerini, seçilen öğrencilerin bir süre için eğitime alındıklarını ve festivalde sahne aldıklarını yazmıştım. İşte bu akşam, Pan-Kafkas Gençlik Orkestrası’nın konseri vardı.
İlk olarak Polonyalı besteci Henryk Wieniawski’nin (1835-1880) Re Minör 2 No’lu Keman Konçertosu (Op.22) seslendirildi.
Henryk Wieniawski Paris Konservatuarı’ndan 11 yaşında mezun olarak en genç mezunlar arasında yeralıyor. Eserleri arasında bulunan 2 No’lu Keman Konçertosu bir besteci ve bir keman virtüözü olarak teknik cesaretini ve müzikal derinliğini gösteren en önemli eseri kabul ediliyor. İlk kez, orkestrayı ünlü Rus şef Anton Rubinstein’ın (1829-1894) yönettiği, 27 Kasım 1862’de St. Petersburg’da kemanda kendisinin olduğu bir konserde seslendiriliyor.
Festivalde Pan-Kafkas Gençlik Orkestrası İtalyan şef Gianandrea Noseda ‘nın (d.1964) batonu altında çaldı.
Kemanda Joshua Bell vardı. Dinmeyen alkışlar sonrası Joshua Bell ve orkestra, Polonya asıllı Fransız besteci Frederic Chopin’den (1810-1849) Mi Bemol Majör 2 No’lu Gece Müziği / Noktürn (Op.9) isimli eseri seslendirerek dinleyiciyi ödüllendirdiler.
Gecenin ikinci eseri Avusturyalı besteci Gustav Mahler’in (1860-1911) Sol Majör 4 No’lu Senfonisi idi. Eserin ilk seslendirilişi 25 Kasım 1901 tarihinde Münih’te yapılmış.
Mahler bu senfoniyi çoğu zaman karışıklıklar içinde geçen hayatının oldukça sakin bir döneminde yazıyor. Diğer senfonilerin aksine hafif, basit, masum ve çocuksu karakteri ile ‘cennette hayat’ temasını işleyen bu yapıt Alman çocuk şiirlerinden olan (Des Knaben Wunderhorn) ‘Çocuğun Büyülü Boynuzu’ndan esinleniyor. Eserin en sonunda soprano tarafından söylenen (Das Himmlische Leben) ‘Cennetsel Yaşam’ çocuk gözü ile ‘cennet’i anlatıyor.
Pan- Kafkas Gençlik Orkestrası’nın çaldığı eserin son bölümündeki şarkı İsrailli soprano Chen Reiss (d.1979) tarafından seslendirildi. Başarılı performansları nedeni ile orkestra sanatçıları ve şef dinleyicilerin uzun süreli alkışları ile uğurlandı.
2 ve 3 Eylül 2024 günleri yapılan dört konseri anlatmaya ve festivalin havasını aktarmaya çalıştım. Son olarak Pan- Kafkas Gençlik Orkestrası hakkında birkaç cümle yazmak istiyorum.
2024 orkestrası için bu yıl 11 ülkeden 80 genç sanatçı seçilmiş; Türkiye 17 sanatçı ile orkestranın en kalabalık bölümünü oluşturuyor. (Sanatçıları takip eden, ilgilenen Tiflis Büyükelçimiz Kaan Orbay bey de konserdeydi. İlgisi ne güzel). Orkestranın İtalyan şefi Gianandrea Noseda aynı zamanda Tsinandali Festivali’nin müzik direktörü. Ayrıca, Washington, Zürih, Londra senfoni orkestralarının da müzik direktörü, tüm dünyada aranan bir şef. Genç sanatçılar için ne büyük bir şans.
Bu genç ve başarılı sanatçılarımızı ismen anmak istiyorum; Selen Aydoğan, Defne Ekmekçi (keman), İrem Bağarkasi, Batuhan Demirler, Pınar Özoral (viyola), Ece Dikbıyık, Lale Efendiev (çello), Ceren Çelik, Çisil Korkmaz (korno), Bilge Nur Tunç, Seyfettin Efe Ünal (trompet), Ayşe Melis Demir (obua), Kerem Erşahin (fagot), Eyüp Çakır, Erkin Can, Doğa Oktay Berk (vurmalılar), İlayda Gülümser (arp). Kendileri ile gurur duyduk, başarılarının devamlı olmasını diliyoruz.
Bazı konserler Medici TV’den canlı yayınlandı; YouTube platformundan erişmek mümkün. Örneğin; bu son konserin tümü ekteki bağlantıdan izlenebiliyor.https://www.medici.tv/en/register?next=%2Fen%2Fconcerts%2Ftsinandali-festival-2024-gianandrea-noseda-wieniawski-joshua-bell-mahler-symphony-4-chen-reiss-pan-caucasian-youth-orchestra
Konser kaydının son saniyelerine bakarsanız arkadaşım Güneri ve ben varız; başarılı sanatçılara ‘dinleyiciler adına beğenimizi ifade etmemizi’ Medici TV beğenmiş anlaşılan. Nice festivallere …
Levent TOSUN
29 Eylül 2024, Ankara
*https://www.sanattanyansimalar.com/yazarlar/levent-tosun/kucuk-koyun-festivali-tsinandali-1/3373/
