Doğada hemen her alandan karşımıza çıkan bir fenomen olan girişimden bahsetmiştik (1). Bu yazımda girişim fenomenini ve sonuçlarını, müzik enstrümanları ve duyduğumuz sesleri üzerinden incelemek istiyorum.
Doğada mükemmel sinüs fonksiyonları bulmak imkânsıza yakın, ancak belirli dalga hareketlerini bir kaç sinüs dalgasının birleşimi olarak ifade edebiliyoruz, Fourier dönüşümü ise kullanılan sinüs dalgalarının hangi genlikte ve frekansta olduğunu bulmak adına kullandığımız çok önemli bir matematiksel dönüşüm.
İşin müzik kısmına baktığımızda ise uyumlu ve uyumsuz seslerden bahsetmemiz gerekiyor. Bir oktav arasındaki seslerin eşit aralıklara bölündüğü batı müziğinde, uyumlu ve uyumsuz olarak çok kesin biçimde ayrılmış aralıklar bulunmaktadır. Örnek vermek gerekirse, bir majör diziyi ele aldığımızda birinci ve beşinci ses birbiriyle oldukça uyumlu bir aralık olarak tanımlanırken, beşinci sesin yarım ton altı (b5), yani triton, en uyumsuz aralıklardan biri olarak tanımlanmış, hatta Ortaçağ’da şeytanı anımsattığı gerekçesiyle kullanılması yasaklanmıştır (2). Matematiksel bir açıdan baktığımızda birinci ses ve triton yaklaşık olarak 1/√2 oranına denk gelmektedir, oldukça irrasyonel bir oran.
Peki daha önceden tını konusunda incelediğimiz üst tonlar ve girişim konusunu bir araya getirdiğimizde nasıl bir sonuç ortaya çıkıyor? Bu soruya bir cevap bulabilmek adına üst tonlar açısından oldukça zengin olan trompet ve yine bu konuda oldukça zayıf olan gitardan alınan örnekleri görselleştirmeye çalışacağım.
Yukarıdaki görsellerde gitar ve trompetten alınan tek nota örneklerini görebiliriz. Çok net bir biçimde görülebildiği üzere, trompet üst tonlar açısından gitara göre çok daha zengin bir sese sahip, ve “hayali merkezi (spectral centroid)” daha ileride, yani aynı zamanda daha parlak bir sese sahip.
Yukarıdaki görsellerde birinci ses ve beşli aralığı aynı anda tınlarken görmekteyiz. Daha önce de bahsettiğimiz gibi oldukça uyumlu olan bu aralıkta iki sesin, üst tonlarının da, bir uyum içinde olduğunu gözlemleyebiliriz.
Yukarıdaki görsellerde birinci ses ve bemol beşli aralığı aynı anda tınlarken görmekteyiz. Kilise tarafından yasaklanacak kadar uyumsuz olan bu aralık için ise oldukça düzensiz bir girişimden başka bir fenomeni daha gözlemleyebiliyoruz. Üst tonlar açısından zengin olan trompet için bu iki sesin aynı anda tınlaması gitara göre daha büyük bir problem oluşturuyor. Yani üst tonlar ne kadar zenginse, iki uyumsuz sesin birlikte tınlaması o kadar zorlaşıyor. Belki de gitar ve piyano gibi enstrümanların birden fazla sesi aynı anda çıkarabiliyor olmasının, trompet, saksafon gibi enstrümanlara göre üst tonlar açısından daha zayıf olmasıyla düşündüğümüzden daha büyük bir bağı vardır.
Demir Güler
15 Şubat 2021, Ankara
Not: Trompet kayıtları için Onur Yalçın’a teşekkür ederim.
Kaynaklar
(1). Güler D: Enstrümanların Tınıları Neden Farklı. https://www.sanattanyansimalar.com/yazarlar/demir-guler/enstrumanlarin-tinilari-neden-farkli/2397/ Erişim: 14.11.2020
(2). Erol L: Tarih İçinde Müzik Sanatı, 31.01.2007 https://www.mavi-nota.com/index.php?