Doğada titreşim olan her yerde ortaya çıkan bir fenomen girişim. Fizikte dalga hareketlerini sinüs fonksiyonları aracılığıyla inceliyoruz. Duyulabilir bir basınç dalgası olan ses de bir istisna değil. Bu portalda yayınlanan “Enstrümanların tınıları neden farklı?” başlıklı bir yazımda da bahsettiğim gibi doğada mükemmel bir sinüs dalgası gözlemlemek pek mümkün değil (https://www.sanattanyansimalar.com/yazarlar/demir-guler/enstrumanlarin-tinilari-neden-farkli/2397/ Erişim. 14.11.2020). Ancak bu mükemmel sinüs dalgalarını dijital ortamda yaratıp sese çevirebiliyoruz. Bu yazıda girişim dediğimiz fenomeni ve müzikle bağlantısını açıklamaya çalışacağım.
Aynı anda birden fazla dalgayı ele aldığımızda, bu dalgaların girişime uğradığını görürüz, bu girişim yapıcı ya da yıkıcı olabilir. Yani iki dalga birleştiğinde ortaya daha güçlü bir dalga çıkabilir ya da gerekli şartlar oluştuğunda birbirini tamamen sönümleyebilir. Bu iki ya da daha fazla dalganın birbiri ile nasıl bir etkileşim içinde olacakları ise dalgaların birbirine oranla hangi anda başladıkları, frekansları, genlikleri, kaynakların konumu ve benzeri birçok faktöre bağlıdır.
Bu fenomeni biraz basitleştirmek adına sadece frekans faktörünü ele alalım. Aşağıdaki görsellerde 440 Hz frekanslı bir sinüs dalgası bulunmakta. (Bkz. Görsel sin1, sin2, sin3).
Şimdi bu 440 Hz frekanslı sinüs dalgasına tam iki katı frekansta (880 Hz) bir sinüs dalgası daha ekleyelim. (Bkz. Görsel int11, int12, int13)
Yukarıdaki görsellerden de anlayabileceğimiz üzere oldukça uyumlu olan bu iki frekans birbiri ile düzenli bir girişim oluşturarak, oldukça düzenli bir dalga oluşturuyor.
Şimdi ise 440 Hz frekansa sahip dalgamızın üzerine 622.25 Hz frekansa sahip başka bir dalga ekleyelim. (Bkz. Görsel int21, int22, int23)
Bu görsellerden de görebildiğimiz gibi birbiri ile oldukça uyumsuz olan bu iki frekans, düzensiz bir girişim oluşturuyor.
Girişim fenomeninin müzikal tarafına gelirsek, seçtiğimiz frekansların denk geldiği notalar, 440 Hz için A4 (4’üncü oktav La), 880 Hz için A5 (5’inci oktav L), 622.25 Hz için ise D#5 (5’inci oktav Re diyez). Yani tam olarak bir oktav yukarıdaki la sesinin denk geldiği frekans çok düzenli ve uyumlu bir girişim gösterirken, en uyumsuz aralıklardan biri olarak kabul edilen eksik beşli aralığa denk gelen frekansın ne kadar uyumsuz bir girişim oluşturduğunu görebiliriz. Birbiri ile uyumlu ya da uyumsuz seslerin arka planında yatan fizik prensibi de tam olarak budur!
Demir Güler
16 Ocak 2021, Ankara
Kaynakça
Tuning (n.d.): https://pages.mtu.edu/~suits/notefreqs.html Erişim: 01.01.2021
Zeren A: Müzikte Ses Sistemleri, Pan Yayıncılık, 2. Basım, 2008