Bir öğretim yılının daha son günlerine yaklaşırken, kurumsal örgün eğitimin tamamlayıcısı olacak şekilde, sanat, spor, bilim ve teknoloji gibi alanlarda yaz okulları, kurslar ve sertifika programları devreye girmek üzere hazırlanıyor. Ancak tüm dünyada gençlerin eğitim hayatında yetkinliklerini artırabilmelerine yönelik bu tür mecraların sayısı ve çeşitliliği yetersiz düzeyde bulunuyor. Daha önemlisi sanattan ve bilimden beslenerek gençlerin donanımlarına katkı yapma potansiyeli bulunan bu mecralar da toplumsal eşitsizliklerin pençesinde ve herkes için erişilebilir değil. Bu yüzden gözler, bu eksiği tutarlı biçimde müzik alanı içerisinden doldurmaya gayret eden az sayıdaki yapılanmalara çevriliyor.
Malum Nisan ayının son günü, 20. yüzyılda dünyada, özellikle A.B.D.’de meydana gelen sosyo-ekonomik ve politik değişimlerin izdüşümü olan bir müzik türüne ayrılmış bulunan Dünya Caz Günüydü. Tabii birbirinden zengin içerikte konser ve programlarla kutlanan bugünün dışında, yılın değişik zamanlarında çoğu kez birkaç güne yayılan hem ülkemizde hem dünyada caz severlere tam anlamıyla müzik ziyafeti sunmayı hedefleyen caz festivalleri de bulunuyor. İşte bu festivaller arasında Monterey Caz Festivali, hem çağımızın geçici ve uçucu ikliminin ortasında elli yıla yakın bir süredir süreklilik arz etmesi açısından hem müziği bir adım öteye taşıyarak eğitim alanına dokunmayı ve hizmet etmeyi amaçlaması bakımından bir festivalin ötesinde özgün bir yapılanma örneği oluşturuyor.
KALİFORNİYA SAHİLİNDE BİR CAZ MÜZİĞİ YUVASI
İlk kez 1958 yılında kâr amacı gütmeyen bir eğitim organizasyonu olma amacıyla hayata geçen Monterey Caz Festivali, yalnızca her yıl Eylül ayında gerçekleşen festival döneminde değil, bütün yıla yayılmış şekilde caz müzikle ilişkili sayısız etkinlikler ve eğitimler düzenleyen bir yapı olarak, başlangıcından günümüze kadar kararlılığını ve heyecanını kaybetmeyen, bu yönüyle benzerlerinden ayrışan özel bir müzik festivali olarak dikkat çekiyor. Caz müzik DJ’i Jimmy Lyons ile caz müzik yazarı Ralph J. Gleason tarafından hayata geçirilen festivalin ilk yılları, günümüzde tam anlamıyla caz müziğin efsane isimleri olarak anılan müzisyenleri ağırlamış. Örneğin birincisinde, vefatından önceki son performanslarından biriyle Billie Holiday sahne alırken, takip eden yıllarda Miles Davis, Thelonius Monk, Dizzy Gillespie ve Louis Armstrong gibi bütün dünyada cazın devleri arasında kabul edilen isimlerin unutulmaz konserleri yer almış. İlk yıllarında ayrıca aralarında Stravinsky, Hindemith ve Bartok’un eserlerinin de bulunduğu performansların, 1957’de Gunther Schuller tarafından literatüre eklenen ve esasen klasik müzik ve caz müziğin füzyonu olarak yeni bir sanatsal arayışı ifade eden Third Stream tarzı çerçevesinde yer aldığına kayıtlarda rastlamak mümkün.
A.B.D.’nin Pasifik sahilinin ortalarında, San Francisco körfez bölgesinin güneyinde bulunan ve uzandığı yarımadayı diğer taraftan Carmel-by-the-sea ile paylaşan Monterey, okyanusa nazır daha ziyade üst-orta sınıfa yönelik güzel mimari tasarımlı evleri ve çevresindeki bölgenin kalanına nazaran güvenli geniş cadde ve sokaklarındaki çeşitli restoran ve mağazalarıyla orta-orta sınıfa da yönelik yapısıyla, caz festivali dışında da her sezon pek çok yerli ve yabancı turistin ilgisini çekmeyi başaran bir şehir. Kayalıklı kıyı şeridi boyunca dev dalgalar büyük kayaları döverken, biraz yukarısında konumlanmış sahil şeridinde yürüyüş yapan veya banklarda oturan sakinlerine, korku ve huzurun birbiri içine geçtiği çok nadir görülen manzaralar sunuyor. Ayrıca süreklilik arz eden caz festivali dışında, Jimi Hendrix, Janis Joplin, Simon&Garfunkel, The Who ve The Mamas & The Papas gibi 1960lı yılların önemli rock gruplarının sahne aldığı, hippie hareketini folk rock ve psychedelic müzik ile birleştirerek rock müzik tarihine iz bırakmış şarkılara ve gruplara ev sahipliği yapmış ünlü 1967 Monterey Pop Festivali de bu sahil şehrinin tanınmasında bir başka önemli etken.
Bu yıl 67. kez caz festivaline en sahipliği yapmaya hazırlanan Monterey County Fairgrounds, otuz binden fazla katılımcıyı ağırlayabilen geniş, düzgün ve ferah yeşil alanında, yalnızca Kaliforniya eyaleti değil tüm ülke için cazın yuvası olma özelliğini yaklaşık yarım asırdır sürdürüyor. Çevre duyarlılığı, ücretsiz doldurulabilir içme suyu sağlaması ve engelli dostu olmasıyla bilinen festivalde, çanta boyutu kuralından içeri alınmayacak eşyalara kadar önceden ilan edilen kuralların yakından takip edilmesi ve girişte katılımcıların sıkı bir aramadan geçeceğini hemen her yerde duyurması, düzen tesis eden dikkat çekici özellikleri arasında sayılabilir.
MONTEREY’DE CAZ MÜZİK İLE GENÇLERE EĞİTİM, TOPLUMA HİZMET
Monterey Caz Festivali Eğitim Departmanı, ülke çapında gerçekleştirilen seçmeleri kazanan yetenekli ortak okul ve lise öğrencilerine caz eğitimi ve performans imkânı sunuyor. Monterey Caz Festivalince desteklenen ve yıl boyu devam eden eğitimlerle hazırlanan müzik toplulukları arasında, ülkenin dört bir yanında seçmeler sonucu belirlenmiş yetenekli lise öğrencisi genç caz müzisyenler tarafından oluşturulan Next Generation Jazz Orchestra öne çıkıyor.
Grammy ödüllü besteci ve caz piyanisti Gerald Clayton bir süredir bu orkestranın yönetimini üstlenmiş bulunuyor. Bir diğer önemli topluluk oldukça yakın bir dönemde kurulan, ödüllü besteci ve caz şarkıcısı Katie Thiroux tarafından yönetilen ve lisede okumakta olan caz müzisyeni kız öğrencilerden oluşan Next Generation Women In Jazz Combo. Yalnızca Monterey Bölgesinde ikamet eden yetenekli caz müziği icracısı öğrencilerden oluşan Monterey Regional All-Star Jazz Band and Vocal Ensemble ise bir diğer önemli topluluk olurken, katılımcı gençlerin belirli bir dönem ayda iki kez sıkı bir prova ve kontrol sürecini başarıyla tamamladıkları takdirde “Profesyonel Müzisyenlik Sertifikası” kazanarak yalnızca Monterey değil, San Jose Caz Festivali ile Jazz on the Plazz gibi bölgeye yakın diğer caz festivallerinde de performans göstermeleri hedefleniyor. Festivalin eğitim programınca desteklenen ve daha genç yaştaki öğrencilere caz müzik icrasının inceliklerini öğretmeyi amaçlayan son müzik topluluğu ise Monterey Regional All-Star Middle School Combo ismiyle orta okul öğrencilerini yetiştirmeyi hedefliyor.
1986 yılında, işte bu orkestralardan biri olan Next Generation Jazz Orchestra’da öğrenci olmuş ve Türk caz dinleyicisin yakından tanıdığı bir isim de bulunuyor: Joshua Redman. Benim de on yıldan fazla bir zaman önce İş Sanat sahnesinde, ardından IKSV Caz Festivali çerçevesinde, iki kez izleme olanağı bulduğum Redman, günümüzde caz dünyasında saksafonun en iyi ismi olarak anılan bir müzisyen.
Monterey Caz Festivali ve eğitim programı olmasaydı bugün bulunduğu yerde olamayacağını belirttiği röportajından bir alıntıya, başka pek çok ünlü mezunlarının da yer aldığı festival sayfasında rastlamak mümkün. Bu arada hemen hatırlatmakta fayda var; Joshua Redman önümüzdeki ay 31. IKSV Caz Festivali kapsamında da Gabriella Cavassa ile birlikte İstanbul’da Esma Sultan’da sahne alacak. Bu yıl özellikle, 2023’te Blue Note Records’tan çıkan ve Cavassa ile birlikte çalıştığı son albümü “Where Are We”den parçalar seslendireceklerini tahmin ediyorum. Albüm yalnızca caz müzik severleri değil, Bruce Springsteen’ın Streets of Philedelphia’sını bambaşka şekilde seslendirerek, rock müzik severleri de davet etmeyi başarıyor. Çalışma ayrıca Chicago Blues, Manhattan, Baltimore, Do You Know What It Means to Miss New Orleans gibi parçalarla, mekânı ve uzamı sorgularken, caz tarihine de örtük bir saygı duruşu göndermesi içeriyor. Monterey Caz Festivali’nin eğitim programlarından yetişen bir gencin dünya çapında turnelere çıkan ve geniş bir dinlerkitle tarafından sevilen ünlü bir caz müzisyenine dönüşmesi, tamamlayıcı eğitim programlarıyla gençlere fırsat verildiği takdirde hayatta nice başarılara imza atabilceklerinin güzel bir örneğini oluşturuyor.
Yukarıda isimleri geçen Monterey caz topluluklarında yetiştirilmek üzere seçilen parlak orta okul ve lise öğrencileri maddi yardım almak istedikleri takdirde, başvuru kriterlerini karşıladıklarını belirten ve festivalin internet sayfasının eğitim bölümünde belirtilen dokümanları göndermelerinin ardından ilk aşamada hem Monterey’e seyahat ücretleri hem Eylül ayındaki festivale giriş biletlerinin karşılandığı belirtiliyor. Ayrıca her yıl Berklee Müzik Okulu’nun özel bursu olan “The Jimmy Lyons Scholarship” kendini caz müziği eğitimine adamış bir ismin anısına bu festivalin eğitim programıyla imzaladığı iş birliği sayesinde, özellikle Batı yakasından yetenekli caz müziği çalışacak aday öğrencileri bekliyor. Ayrıca ülkemizde de caz müziğine ilgi duyan hemen herkesin özellikle “Take Five” ve “Blue Rondo” eserleri sayesinde yakından tanıdığı ve sevdiği Dave Brubeck’in ismini yaşatmak üzere University of Pacific tarafından 2000 yılında kurulan Brubeck Enstitüsü, öğrencilerine Monterey Caz Festivali’ne giriş ve farklı eğitim programıyla çeşitli ortaklıklar sunuyor. West Coast Cool olarak da bilinen girift yapısı ve swing özellikleri sayesinde dinleyiciyi yakalayıveren sanatçının mirasını yaşatan bu program da zaten öğrencilerine burslu olarak caz eğitimi veriyor ve çeşitli konser performanslarında çalma imkânı tanıyor.
EĞİTİMDE VE SANATTA SÜREKLİLİK
Monterey Caz Festivali yılın her dönemi ülkedeki bölgesel ve yerel kurum, kuruluş ve sivil toplum örgütleriyle iş birliği içinde bulunuyor. Yaz kampları, okul dönemi atölyeleri, parlak öğrencilerin de dahil edildiği ülke içi konser turneleri, çevrimiçi kaynak ve ders sunumları, enstrüman kiralama, vb. etkinlikler, festivalin bünyesine dahil ettiği eğitim programlarından yalnızca birkaçını oluşturuyor. Özellikle Monterey Summer Jazz Camp tüm ülkeden öğrencilerin katılmak için can attığı önemli bir oluşum olarak anılıyor.
Bu önemli festivalle ilgili araştırmamda, Monterey’de bulunduğum geçtiğimiz Şubat ayının hem yoğun yaz okulu programından hem de festival döneminden uzakta görece sakin bir döneme denk gelmesinden dolayı, gözlem ve görüşmelerimden ziyade, esasen bölgeye yakın bulunan ve festivalle ilgili tüm dokümanları kütüphane bünyesine dahil edip pek çoğunu erişime açan Stanford Üniversitesi kütüphane arşivinden yararlandım. Gerek San Francisco’nun güneyinde ve Monterey’e nispeten yakın bir yerde konumlanması gerek üniversitenin müzik bölümünün de aktiviteleri çerçevesinde akademik bağlarının bulunması erişime açılmış kaynak dokümanların bu denli zengin olmasını sağlamış.
Hakemli akademik bir dergi olan Jazz Education Journal’da da 2005 yılında yayımlanmış Robert Klevan’ın “The Monterey Jazz Festival’s Jazz Education Program: A Working Model” başlıklı makalesi, Monterey Caz Festivali’ni işe yarar ve düzgün işleyen bir model olarak analiz ediyor. Metinde bu sanatsal oluşum, ilk okuldan lise düzeyine kadar çocukların caz ile tanışmasına ve muhtemel gelecek sanatçıların ortaya çıkmasına zemin hazırlayan verimli bir yapı olarak ele alınıyor. Başlangıçta resmi bir bütçesi olmaksızın yerel müzik öğretmenlerinin oluşturdukları listeler ve programlarla yola çıktığı ve zaman içinde şirketlerden destek almaya başladığı belirtiliyor. Festival halen müzik eğitimi ya da yönetim ve iletişim bilimleri gibi farklı alanlardan araştırmacıların dikkatini çekmeye devam ediyor.
Bir müzik türünün dileyicilerini bir araya getiren festivaller bir kenti tanıtmak için kuşkusuz çok önemli kültür ve turizm aracıları konumundadır. Bu çerçevede caz severlerin buluştuğu etkinlikler arasında köklü ve süreklilik arz eden bir festival olarak Monterey Caz Festivali, sessiz sakin bir biçimde ama kararlılıkla Kaliforniya sahillerinden eğitimin önemini müzikle vurgulamaya devam ederken, kentin sesini dünyaya genç caz müzisyenleri aracılığıyla duyuruyor.
Uğur Zeynep Güven Çetin
11 Haziran 2024, İstanbul
