Bach’ın klavsen için üç set halinde yazdığı süitler, bestecinin en ünlü eserleri arasında yer almaktadırlar. Günümüzde İngiliz Süitleri, Fransız Süitleri ve Partitalar olarak isimlendirilen bu setlerin her biri 6 tane süitten oluşmaktadır ve bugün piyano eğitiminde köşe taşı niteliğinde olan İyi Düzenlenmiş Klavye (Alm. Das Wohltemperierte Klavier) eseriyle birlikte, Bach’ın klavye yazısının en iyi örnekleri arasında gösterilmektedir. Bestecinin akademik ve pedagojik bir anlayışla, her majör ve minör ton için yazdığı 48 prelüd ve fügden oluşan İyi Düzenlenmiş Klavye’nin aksine, Süitlerin amatör müzisyenlerin zevkine yönelik, daha popüler olması amaçlanan eserler olduğunu söylemek mümkündür. (Schulenberg 2006; 276) Hedef kitlesi amatör müzisyenler olmasına rağmen, Süitler, bestecinin kendine has kontrapuntal dilinde yazılmışlardır ve teknik açıdan kolay eserler değildirler.
Kökeni 17. yüzyılda Fransa’da aynı tonda yazılmış farklı formda dans müziklerinin bir araya getirilmesi fikrine dayanan süit, Barok dönemin en önemli solo çalgı müziği formu haline gelmiştir. Süit formunun en karakteristik özelliği, bütün parçaların aynı tonda olmaları ama ritm ve tempo bakımından birbirlerinden farklı özellik göstermesidir. Johann Jakob Froberger’in süitlerinde benzer yapıları benimsemesi ile klasik süitin iskeleti 4 temel bölüm etrafında şekillenmiştir: Allemande, Courante, Sarabande ve gigue. Daha sonraları, bu dört bölüme ek olarak farklı dans formları da süit içerisinde yer almışlardır (örn. Minuet, Aria vb.), fakat bu bölümler eserden esere farklılık gösterdiğinden ana iskeletin parçası haline gelmemişlerdir. (Hodeir 2016; 96) İki zamanlı ve orta tempoda bir Alman dansı olan Allemande, üç zamanlı ve hızlı tempoda olan Courante, kökeni İspanya’ya dayanan, üç zamanlı ve ağırbaşlı bir yapıda olan Sarabande ve esasında bir İngiliz dansı olan, hızlı yapıdaki gigue ile süit formunun uluslararası bir karaktere sahip olduğu söylenebilir. 18.yüzyılda galant stilin gelişmesi ile birlikte farklı tonalitelere sahip bölümleri olan senfoni ve sonat gibi formlar önem kazanmış, süit formu gözden düşmüştür. Hodeir, Bach’ın süitlerinin bir sona varışın işaretleri olduğunun altını çizmektedir. (Hodeir 2016; 96)
Bach’ın süitleri geniş çaplı eserlerdir. Besteci, bütün süitlerinde geleneksel dört bölüme ek olarak farklı bölümler de kullanmıştır. 1713-14 yıllarında yazıldığı düşünülen İngiliz Süitleri, Bach'ın üç büyük süit setinden ilkidir. Bach, 1709-14 arasında dönemin ünlü bestecilerinden Charles Dieupart'ın 6 Süitini elle kopya ederek çalışmıştır. (Butt 1997: 140) İngiliz Süitlerinin de Dieupart'ın bu süitlerinden esinlenilerek bestelendiği ve bu eserlere "İngiliz" ismi verilmesinin Dieupart'ın o dönemde İngiltere'de çok popüler olmasına bir referans olduğu düşünülmektedir. Aslında bu isim, besteci tarafından verilmemiştir. İngiliz Süitlerinde, "İngiliz" karakterinde bir müzikten bahsetmek de mümkün değildir. (Schulenberg 2006: 281)
Schulenberg, İngiliz Süitlerini Bach'ın bir virtüöz ve kontrpuan uzmanı kişiliklerini zamanın klavye müziğine hakim Fransız zarif stiline yansıtmaya çalışmasının bir sonucu olarak değerlendirmektedir. Geleneksel dört süit bölümüne ek olarak Bach; İngiliz Süitlerinin tamamında giriş bölümü olarak bir prelüd kullanmıştır ve birinci süit hariç, diğer beş süitteki bu prelüdlerin bir İtalyan orkestra müziği olan konçerto stilinde olduğu söylenebilir. (Schulenberg 2006: 276)
İngiliz Süitlerinin belki de en meşhuru olan, BWV 807 eser sayılı, iki numaralı süit için bkz: (piyano kaydı Robert Levin & klavsen kaydı Alan Curtis)
Bach'ın 1722-1725 arasında yazdığı ve İngiliz Süitleri'nden daha sade ve popüler bir anlayış benimsediği Fransız Süitleri, bestecinin ikinci süit setini oluşturmaktadır. Aynı İngiliz Süitlerinde olduğu gibi, Fransız Süitleri için de "Fransız" ismi müzikal bir nitelik taşımamaktadır. Bu süitlerin "Fransız" olarak adlandırılması, Alman besteci ve teorisyen Friedrich Wilhelm Marpurg'un 1762 yılında, bu eserleri İngiliz Süitlerinden ayrı bir şekilde ifade edebilmek amacıyla "Fransız" olarak sınıflandırmasına dayanmaktadır. (Schulenberg 2006: 300)
Bach'ın Ingiliz Süitleri ve daha sonra besteleyeceği Partitalardan farklı olarak, Fransız Süitleri, daha sade ve kısmen daha küçük ölçekli eserlerdir. Ingiliz Süitleri ve Partitaların aksine, Fransız Süitlerinde prelüd veya benzer bir giriş bölümü bulunmamakta, eserler doğrudan Allemande bölümüyle başlamaktadırlar. Bu yönüyle, Fransız Süitlerinin geleneksel süit yapısına yakın oldukları söylenebilir. Yine de besteci eserlerde; allemande, courante, sarabande ve gigue bölümlerine ek olarak Minuet başta olmak üzere "gallanterie" olarak adlandırılan diğer formları da kullanmıştır.
Fransız süitlerine bir örnek olarak BWV 817 eser sayılı, mi majör süit için bkz: (piyano performansı Andras Schiff)
Bach'ın 1725-31 arasında bestelediği üçüncü ve son süit seti olan Partitalar, teknik açıdan İngiliz ve Fransız Süitlerine kıyasla daha zor eserlerdir. Spitta, geçmişte Partitaların, İngiliz ve Fransız süitlerine gönderme yapılarak, zaman zaman Alman süitleri olarak anılmış olmasına karşın, bu durumun yayıncılar için bir pazarlama stratejisi olduğu için belirtmiştir. (Spitta 1899: 156) İtalyanca yola çıkış anlamına gelen partire fiilinden türeyen Partita, aslen süite benzeyen ancak daha serbest imkanlar sağlayan bir formdur. Bu açıdan Partitaların, yapıları bakımından İngiliz ve Fransız Süitleri kadar sıkı bir anlayış içermediği söylenebilir. Nitekim, partitaların giriş bölümleri farklı formlarda yazılmışlardır ve eserlerin iç kısımlarında da başka karakterde formlar bulunmaktadır.
Bach açısından Partitaların önemi, bu setin bestecinin yayınladığı ilk klavye eserleri olmasıdır. Schulenberg, Partitaların, aynı Füg Sanatı'nda olduğu gibi, Bach'ın belirli bir kompozisyonun nasıl yazılacağına dair bir referans geliştirme kaygısına örnek gösterilebileceklerinin altını çizmiştir. (Schulenberg 2006: 324)
Bestecinin, en çarpıcı ve en geniş kapsamlı süiti olan BWV 830 eser sayılı, mi minör Partita için bkz: (piyano performansı Glenn Gould)
TUNA DAĞDELEN
16 Eylül 2021, Ankara
KAYNAKLAR:
-Schulenberg, D., "The Keyboard Music of J.S.Bach",Routledge, New York, 2006.
-Hodeir, A. "Müzikte Türler ve Biçimler", çev. İlhan Usmanbaş, Pan Yayıncılık, 2016
-Spitta, P., “Johann Sebastian Bach: His Work and Influence on the Music of Germany, 1685-1750.”, Novello and Company Limited, London, 1899.
-Butt, J., "The Cambridge Companion to Bach", Cambridge University Press, Cambridge, 1997.
-https://en.m.wikipedia.org/wiki/English_Suites_(Bach)
