Köy Enstitüleri Üzerine Çekilen Bir Sis Perdesi,
Cumhuriyetimizin 100. Yılında Aralanıyor
“Köy Enstitüleri…Türk eğitmen, öğretmen ve aydınlarının ortaklaşa çalışmalarından, millet enerjisinden doğmuş tam anlamıyla milli kurumlardır. Köyü canlandırma işi alışılagelmiş, sıradan bir ilköğretim meselesi değildir. Eğitim yolu ile köyü canlandırmak, modern anlamlı ilköğretimi köye mal etmekle sağlanabilir. Her bakımdan geri durumda, başka bir hayat düzeni içinde bunalıp kalmış olan köye okulla beraber sağlık, modern teknik, bunların çeşitli araçları, modern kültür, ekonomik bilgi götürülmeyecek olursa, yalnız okuma yazmaya önem veren bir bilgi okulu ile köy canlandırılamaz. Köyü canlandırma meselesi her şeyden önce bu savaşa katılacak elemanı yetiştirme meselesidir.”
İsmail Hakkı Tonguç
Toplumumuzun, köy öğretmenleriyle tanıdığı Köy Enstitüleri’nin yetiştirdiği sağlık memurları ve öğrenim sürecindeki aşamalarının konu edildiği bir belgesel, önemli bir kitabın baskısı tamamlanarak okura, konuya ilgi duyanlara sunuldu.
Geçtiğimiz aylarda Prof. Hilmi Uysal, Antalya Sanatçılar Derneği’nde (Ansan) düzenlenen bir etkinlikte ana fikir “Köy Enstitüsü Sağlık Kolu ve Revirleri”ni anlatmış, Sanattan Yansımalar’da yazmıştım: https://www.sanattanyansimalar.com/yazarlar/hasan-huseyin-dulun/koy-enstitusu-saglik-kolu-ve-revirleri/2982/
Şimdi bu söz ettiğim içerik, ete kemiğe bürünmüş olarak, Yeni Kuşak Köy Enstitüler Derneği işbirliğiyle yayımlandı. Eğitim Yoluyla Canlandırılacak Köy’den sonra, Sağlık Eğitimiyle Canlandırılacak Köy’ü anlatıyor bu 448 sayfalık yapıt. İçerik 15 bölüme ayrılarak hazırlanmış, devamında ekler, dizin, kaynaklar ve yazarlar yer almış.
Kitabın hazırlanmasında üç değerli bilim insanının imzaları var; Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Ana Bilim Dalı öğretim üyesi Prof. Hilmi Uysal, A.Ü.Eğitim Bilimleri Fakültesi emekli öğretim üyesi Prof. Mualla Aksu ile Aksu Köy Enstitüsü ve Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü mezunu Eğitimci-Yazar Prof. Pakize Türkoğlu. Türkoğlu hocamız ne yazık ki kitabın yayımı sonrası, 96 yaşında hayatını kaybetti.
Prof. M. Aksu ve Prof. H. Uysal okurlara kitap imzalarken.
Geçtiğimiz günlerde yine Ansan’da bu kez, “kitabın tanıtımı ve imza günü” düzenlendi. Sunumu yine Prof. Hilmi Uysal ve Prof. Mualla Aksu birlikte yaptılar. Pakize Türkoğlu hocamız da ancak masadaki fotoğrafıyla yer alabildi bu toplantıda. Rahmetle, iyilikle andık kendisini ve hizmetlerini.
Köy Enstitüleri Kuruluş Yasası kısa ve öz: “Köye öğretmen ve köye yarayan diğer meslek erbabını yetiştirmek üzere, ziraat işlerine elverişli yerlerde köy enstitüleri açılır.”
Prof. Mualla Aksu, konuşmasını yaparken
Milli Eğitim Bakanlığı’na görev veriliyor, köye yararlı eleman yetiştirilecek.
Bu yasanın gerekleri mükemmel şekilde yerine getirilip ülkenin yararına sunuluyor. Sürecin dokümanları ve istatistik verileri var bu kitapta;
“Köy eğitim sorunu ile köy sağlık sorununun 1940-1950 yıllarında aynı kurum içinde ele alınmış ve soruna özgün, yaratıcı bir çözüm bulunmuş olması ülkemiz tarihi açısından bir mucizedir.”
*Muazzam bir belgesel, hayatta olan köy sağlık memurlarının anıları, fotoğrafları ve özgeçmişleri
*Köy Enstitüleri sürecinde görev almış doktorların listesi
*Köy Enstitüleri “Sağlık Kolu” mezunları listesi
*Köy Enstitüleri ve müştemilatlarının bugünkü fiziki durumlarını içeren görseller; Büyük çoğunluğu bizzat Prof. Hilmi Uysal tarafından çekilmiş.
*Okuyanı duygulandıracak birinci ağızdan çok sayıda anılar.
*Kitabın hazırlanmasında onlarca tanıkla görüşülmüş; veri toplama ya telefonla ya yazılı yanıtlarla ya da yüz yüze yapılan görüşmelerin ses kayıtları ve el yazılı anı metinleri kullanılmış.
*Köy Enstitüleri sadece öğretmen yetiştiren eğitim kurumları değil, sağlıkçılar, ustalar, demirciler, arıcılar vs. yetiştirmiştir. Bunları da öğreniyoruz.
*Alman faşizmi, dönemin bilim insanlarının önemli bir kısmının ülkemize gelmesine yaramış.
*Sağlık kolu bulunan, bulunmayan köy enstitülerinin sağlık çalışanları tek tek incelenmiş ve isimleri sıralanmış.
Sık sık sorulan bir soru ve yanıtı şöyle yer almış kitapta:
KÖY ENSTİTÜLERİ KAPATILMASAYDI NE OLURDU?
Şunlar olurdu kısaca: Cumhuriyetin ilk yıllarında açılmış olan Hıfzıssıhha Enstitümüz de kapatılmamış olurdu. Aşı mucidi iki öz yurttaşımız, kendi ülkemizde olacağından, yığınla insanımız uzaktan gelecek aşı kuyruğunda beklerken ölmeyecekti.
Köyde, kentte örgütlenmiş olan sağlık ordumuz bu doğa felaketine karşı daha donanımlı olacaktı.
Eğer Köy Enstitüleri kapanmasaydı, büyük depremlerde böylesine yıkılmayacağı gibi, fayların üstüne ve dere yataklarına ev yapılamazdı. Böyle durumlarda enstitülerin sağlık ekipleri, yapı ekipleri, yardım ekipleri hemen yardıma koşardı.
İmza toplantısı katılımcıları
Vurgulanan bir nokta daha var:
Gerçekte Köy Enstitüleri’nin ülkemiz sağlık hizmetlerine katkısı sadece köy sağlık memuru kolu uygulaması ile olmamıştır. Diğer taraftan, bütünleşik ve tamamlayıcı bir şekilde Köy Enstitülü öğretmenler aracılığı ile köyün sağlıkla ilgili yaşamı derinden etkilenmiştir. Bu etkilerin kaynağı, Köy Enstitülerinin temelini oluşturan “eğitim” anlayışıdır.
Son not: Yaşamı Köy Enstitülülerle kesişen insanlar için son derece dokunaklı, ibretlik öyküler de var bu çalışmada, konuya az da olsa vakıf olanlar için göz yaşartan öyküler de. Öyle bir belgesel ki, insan bir o günlere bakıp bir de bu günlere bakıp nerelerden nerelere hangi koşullarda geldiğimizi, gittiğimizi görebiliyor.
Ülkenin nasıl bir kurtuluş/kuruluştan ihanet çizgisine taşındığını anlıyoruz.
Cumhuriyetimizin çok önemli bir eğitim projesinin üstüne bilinçle, sinsice, ahlaksızca çekilen bir sis perdesini aralayan üç değerli bilim insanına teşekkürler.
KİTAP EDİNMEK İÇİN:
*Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği Antalya Şubesi’nden Nadire Sönmez: 0505 6295816
*Prof. Hilmi Uysal, A.Ü. Nöroloji Polikliniği
HASAN HÜSEYİN DULUN
17 Nisan 2024, Antalya
