SCAMV Onur Ödülü Altın Madalyası'nın son sahibi,
herkesin “Afife” ve “Turkuvaz Şarkılar”ıyla tanıdığı Turgay Erdener...
**
Bir kısmı “postmortem” yâni ölümlerinden sonra verilen, müzik alanında Türkiye'nin en prestijli ödüllerinden biri olan Sevda-Cenap And Müzik Vakfı Onur Ödülü Altın Madalyası 2016'da besteci Turgay Erdener'in (d. 1957).
1989'dan bu yana 28 madalya dönemini incelediğimizde, bunların tam yarısının bestecilere, kalan yarısının ise icracı, eğitimci ve iki de kuruma verilmiş olduğunu görüyoruz. Aslında kamuoyunda birbiriyle özdeşleşmiş isimler oldukları ve hangisine öncelik tanınacağı konusu çetrefilli olduğu için İdil Biret ve Suna Kan'a aynı yıl birlikte ama ayrı ayrı bu madalya verilmişti. Kişi adedi olarak 29 rakkamı böylece ortaya çıkıyor.
Bu dağılım belki de müzik camiasının bestecilerimize teorik olarak, icracı ve eğitimcilerimizden daha çok değer verdiğini gösteriyor. Pratikte ise, kurumlar ve icracılar bestecilerimizin eserlerini, özellikle de kapsamlı eserleri yeterince seslendirmekten kaçınıyorlar! Bu gerçek de, bestecilerimizi daha kolay seslendirilebilir, küçük çaplı, küçük topluluklar tarafından icra edilebilir eserlere yönelmeleriyle sonuçlanıyor.
Altın Madalya'nın bu yılki sahibi Turgay Erdener için de bu saptama geçerli. Bestecinin iki bale müziği, bir müzikal, üç konçerto, biri korolu olmak üzere iki senfonisine karşılık, çok sayıda oda müziği, küçük topluluk eşlikli şarkısı bulunuyor. Bu şarkıları da Erdener, sevgili eşi, komalı sesleri de başarıyla söylemesiyle tanınan Selva Dolun Erdener için yazıyor.
Ankara Devlet Konservatuvarı’nda yetişip, hoca olarak da okulun temel direklerinden biri haline gelen Turgay Erdener’in son kuşak bestecilerimiz arasında ilginç bir konumu var. 60 yaşındaki Erdener, 1936'da Ankara Devlet Konservatuvarı'nın kuruluşundan sonra, çoksesli müzikte bestecilik alanında bir “duraklama” devrinin yaşanmasını takiben “ilerlemenin başlangıcı”nı oluşturuyor.
Erdener’den önceki yaklaşık on yıl içinde doğan müzikçilerimizden verimli besteci yetişmedi ya da yetişenler varlıklarını duyuramadılar. Bunda, en önemli eğitim kurumu sayılan Ankara Devlet Konservatuvarı’nın kompozisyon bölümüne bir dönem yeterli sayıda öğrenci alınmamasının büyük etkisi var. Bu duraklama döneminde az sayıdaki öğrenciden okullarını bitirinceye kadar eser yazmaları da pek istenmedi! Muammer Sun’un getirdiği yeni anlayışla öğrenci alımı ve hoca sayısının arttırılması sağlandı, bunun sonuçları da olumlu biçimde müzik yaşamına yansıdı ve yansımaya devam ediyor.
Erdener’le başlayan yeni besteci kuşağı üstelik son derece verimli oldu. Yaşıtı Betin Güneş’den başlayarak , Aydın Esen, Sıdıka Özdil, Kamran İnce, Hasan Uçarsu, Mehmet Nemutlu, Fazıl Say, Ayşe Önder, Mahir Cetiz, Yiğit Aydın 1957- 1975 doğumlular arasında iyi örnekler olarak akla öncelikle gelen isimler.
Bu konumuyla “yeni kuşağın öncüsü” olarak nitelendirdiğimiz Erdener’i bale izleyicisi “Afife” ve “Mavi Gözlü Dev - Nazım” bale müzikleriyle tanır. Afife’nin müziğine senfonik konserlerde de sıkça yer veriliyor. “İstanbulname” müzikali de, birkaç kez değişik opera müdürlüklerinin sahnelerinde boy gösterdi. Tiyatro seyircisi de Erdener'i pek çok önemli oyuna yazdığı müziklerle tanır.
ERDENER'İN MÜZİĞİ
Bir yandan yeni ve çağdaş teknikleri kullanırken, diğer taraftan klasik yaklaşımı göz ardı etmeden kendine özgü bir dil geliştiren, ezgisellikten kopmayan, böylece eserlerini dinlenir kılan Erdener, son kuşak bestecilerimizin en verimlilerinden biri. Erdener, çalgıların özelliklerini iyi bilen, yapıtlarında özellikle tahta üflemeli çalgıları iyi kullanarak değişik renkler elde eden bir besteci. Kanun ve ud gibi Türk çalgılarını kullanmaktan yerine göre hiç çekinmez. Geleneksel müziği de bilen ve özellikle şarkılarında makamsal yönelimlerle Türk kulağını hemen yakalayan Erdener'in, Konservatuvardaki ilk hocaları olan Kamuran Gündemir (piyano), İlhan Baran (Solfej) (Nevit Kodallı (Kompozisyon) SCAMV'nın daha önceki madalya sahipleri arasında.
Bugüne kadar eserleriyle madalyayı sapına kadar hak eden bir bestecimiz olan Turgay Erdener, mütevazi bir kişiliğe sahiptir. Biçimselliğe özel yaşamında hiç önem vermez, kendini gittiği yerlerde pek göstermez, ilkseslendirmelerde sahneye çağrıldığı zaman hızlıca icracıları kutlayıp selamını vererek yerine iner. Buna karşın, öğrencilerini, orkestraları izler, pek çok etkinliğe katılır ve gelişmeleri izler. Batı müziği-Türk müziği ikilemini aşma başarısı göstermiş nadir bestecilerdendir.
Burada bir anımı paylaşmak istiyorum:
2005'de Marmaris'te Aksaz Üssü'ndeydik. Deniz Kuvvetleri Komutanlığı'nca Turgay Erdener'e ısmarlanmış “Bir Deniz Senfonisi / Senfoni No:2”nin ilk seslendirmesi için CSO şef Rengim Gökmen yönetiminde Devlet Çoksesli Korosu'yla buradaydı. Eseri çok beğenmiştim. Ham bölümleri Türk denizcilik tarihine dayandırmış, hem de deniz havasını solumamızı sağlamıştı. Hayli yabancı deniz subayı ve konuk da bu galanın davetlileri arasındaydı . Ertesi sabah havaalanı yolunda, İngiltere’nin ünlü Postmouth Denizcilik Festivali’nin direktörü Peter Workman ile aynı otomobili paylaştık. Merakla kendisine eser hakkındaki değerlendirmesini sorduğumda sanki işin özetini çıkarıvermişti:
“Dinlerken hem denizi soludum, hem de Türk renklerini, Anadolu havasını hissettim. Yapıtı çok başarılı buldum. Sizde çoksesli müziğin bu kadar ileri olduğunu bilmiyordum!”
ÖDÜLÜN RESMİ GEREKÇESİ
Madalyanın Erdener'e veriliş gerekçesi şöyle belirtiliyor:
“Sevda-Cenap And Müzik Vakfı Yönetim Kurulu; Danışma Kurulu’nun önerilerini de değerlendirerek, son kuşak çağdaş-evrensel Türk Sanat Müziği bestecilerinin ilki ve kuşkusuz kuşağının öncülerinden olarak Turgay Erdener’i, “Geniş bir çağdaş müzik türleri dağarını özenle işlemiş, pek çok türde özgün eserler vermiş; bu yönüyle kendisinden sonra gelen genç bestecilere esin kaynağı olmuş, öncülük yapmış besteci ve eğitimcimiz” olması nedeniyle “2016 Yılı Vakıf Onur Ödülü Altın Madalyası” ile ödüllendirmeyi oybirliği ile kararlaştırmıştır.”
Ödül mekanizması, Vakıf Danışma Kurulu'nun önerdiği üç aday arasından yönetim kurulunun birini seçmesine dayanıyor. Vakıf Danışma Kurulu şu isimlerden oluşuyor: Prof. Gürer Aykal (Başkan- Orkestra Şefi) , Rengim Gökmen (Orkestra şefi), Prof. Suna Kan (Kemancı), İdil Biret (Piyanist), Prof. Özer Sezgin (Viyolacı), Prof. İlhan Usmanbaş (Besteci), Prof. Ersin Oray (Piyanist), Prof. Erol Gömürgen ( Kornocu), Erdoğan Davran (Çellist)
Ödüllerin verilmesi için Danışma Kurulu, gelebilenlerle toplanıp üç ismi belirlediğinde Vakfın Başkanı Mehmet Başman, sağ salim ve işlerinin başındaydı. Ne yazık ki müzik camiası ve ülkemiz olarak kendisini 22 Ağustos 2016'da yitirdik. Aslında, oluşturduğu gelenekler, yaptığı hizmetlerle bir altın madalyayı o hak ediyor. Gönüllerimizin madalyası Başman'ın boynundadır.
Şefik Kahramankaptan
6 Aralık 2016, Ankara
TURGAY ERDENER'İN YAPITLARI*
Bale:
Afife, 1998, Beyhan Murphy
Mavi Gözlü Dev, 2002, Nazım Hikmet
Operet:
İstanbulname,1990, Ferdi Merter
Müzikal:
Komik Komik Şeyler Oluyor, 1993, Murat Göksu
Sahne Müzikleri:
Azizname, 1979 , Aziz Nesin-Yücel Erten
Arturo Ui'nin Önlenemeyen Yükselişi, 1980, B.Brecht
V. Frank, 1980, F. Dürrenmat
Resimli Osmanlı Tarihi, 1981, Turgut Özakman
Rehine, 1993, B.Behan
Dörtbaşı Mamur Şahin Çakırpençe, 1995, Turan Oflazoğlu
Ateşle Oynayan, 1996, Nihat Asyalı
Adam Adamdır, 1997, B. Brecht
Antigone, 1998, Sofokles
Kanlı Düğün, 1998, F. G. Lorca
Beş Yıl Geçince,2006, F. G. Lorca
Faust, 2010, J. W. von Goethe
Gayrıresmi Hürrem, 2016, Özen Yula
Film Müzikleri:
Likya'nın Sönmeyen Ateşi, 1979, Belgesel, Süha Arın
Parmak Damgası, 1982, Okan Uysaler
Mimar Sinan, 1984, Belgesel, Süha Arın
Dev Kanatlar, 2006, Belgesel, Ece Soydam
Göle Yas, 2015, Şafak Türkel
Solo Çalgı-Vokal ve Orkestra:
Mi’den Dört Bölüm, 1985), Oda Orkestrası İçin
Sait Faik'ten Dört Hikaye, 1990, Kontrbas ve Orkestra İçin
Obua Konçertinosu, 1992, Obua ve Yaylı Çalgılar Topluluğu İçin
Doksan üç, 1993, Orkestra İçin
Klarinet Konçertosu, 1995, Klarinet ve Orkestra İçin
Teo-Adagio (1995)
Yeşil Düşler, 1995, Flüt ve Oda Orkestrası İçin
Beş Parça, 1996, Yaylı Çalgılar Orkestrası İçin
Senfoni No.1, 2002, Orkestra İçin
Senfoni No.2, 2005, “Bir Deniz Senfonisi”, Orkestra ve Koro İçin
Turkuvaz Şarkılar, 2002, Vokal ve Orkestra İçin
Kanun Konçertosu , 2015, Kanun ve 17 Yaylı Çalgı İçin
Eşlikli -Eşliksiz Solo Çalgılar İçin:
Metamorphosis, 1984, Kontrabas ve Piyano için
Beş Özgür Parça, 1987, Klarnet ve Piyano
Beş Groteks, 1988, Solo Klasik Gitar İçin
Pardon, 1987, İki Piyanoda Dört Piyanist İçin
Denizi Özleyenler İçin, 1989, İki Soprano ve Piyano, Orhan Veli
Lonalines, a Leaf falls down, 1991, Solo Klasik Gitar İçin
Üç Türk Melodisi, 1994, Solo Klasik Gitar İçin
Gitar Sonatı, 1994, Solo Klasik Gitar İçin
Evlerinin Önü Tahta Daraba, 1999, Bariton ve Orkestra İçin (Ankara Türküsü)
Turkuvaz Şarkılar, 2002, Soprano ve Orkestra İçin
Yemen Türküsü, 2003, Bariton ve Orkestra İçin
AltunHızmav Mülayim, 2004, Tenor ve Orkestra İçin
Ağ Elime Mor Kınalar Yaktılar, 2005, Solo Soprano ve Kadınlar Korosu İçin (Adıyaman Türküsü)
Aman Avcı Vurma Meni, 2005, Vokal ve Orkestra İçin (Iğdır Türküsü)
Dandini, 2011, İki Klasik Gitar İçin
Çini, 2016, Bariton ve Piyano İçin, Behçet Aysan
Oda müziği:
Fagot Quartet, 1981, Dört Fagot İçin
Lorca-Tango, 2001, Yaylı Çalgılar Dörtlüsü
Turkuvaz Şarkılar, 2006, Soprano, Klarnet, Kontrbas, Kanun, Piyano İçin
İstanbul’un Ağaçları , 2010, Arp, Kanun, Ud, Klasik Kemençe için
Umutsuz Aşka Gazel, 2011, Soprano ve Çello Dörtlüsü İçin
Yaylı Çalgılar Dördülü, 2012
Cebeci Monologları No.1, 2012, Solo Piyano İçin
CD:
Sen, Sen, Sen, 2001, Selva Erdener
Nereye Aşkım, 2013, Selva Erdener
*Şefik Kahramankaptan tarafından sınıflandırılıp tarih sırasına konulmuştur.
**
1998-2016 SCAMV Onur Ödülü Altın Madalyası Sahipleri
Cevat Memduh Altar , Ahmet Adnan Saygun, Ulvi Cemal Erkin, Necil Kazım Akses, İlhan Usmanbaş, Leyla Gencer, Cemal Reşid Rey, İdil Biret ve Suna Kan, Nevid Kodallı, Hasan Ferid Alnar, Ferhunde Erkin, Ferid Tüzün, Prof. Kamuran Gündemir, Hikmet Şimşek, Faik Canselen, Ayhan Baran, Prof. Dr. İhsan Doğramacı, Ayla Erduran, Gülsin Onay, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası, İlhan Baran, Muammer Sun, Gürer Aykal, H.Ü.Ankara Devlet Konservatuvarı, Ertuğrul Oğuz Fırat, Ruşen Güneş, Yalçın Tura , Turgay Erdener.
Bu yazının metin bölümü, Andante Dergisi'nin Aralık 2016 sayısında yayımlanmıştır.