Anıtsal piyanist, T.C. Devlet sanatçısı İdil Biret'in dehâsı sadece yeteneğinde ve ustalığında değil, hiç elden bırakmadığı araştırmacılığında yatar. Bunun güzel bir örneğini, 22 Ocak 2016 akşamı CSO'daki konserde yaşadık. İdil Biret, Antonio Pirolli yönetimindeki CSO eşliğinde Hindemith'in 1945 yılında bestelediği “Piyano ve Orkestra İçin Konçerto”sunun Türkiye'de ilk kez seslendirilişini yaptı.
Kimdir Paul Hindemith? (1895 – 1963)
Ü̈lkemizde besteci kimliğinden çok, ilk konservatuarın kuruluşuna giden yolun taşlarını döşeyen müzik eğitimcisi ve danışman olarak bilinir. Hindemith, en kapsamlısı ilki olmak üzere 1935-36-37 yıllarında sunduğu raporlarla ülkemizde konservatuvarın kuruluşu, opera ve bale eğitimi ile gösterilerinin başlatılıp yerleştirilmesi çabalarına yön vermiştir.
Alman müzik adamının önerme ve saptamalarından çoğunun, aradan 79 yıl geçmesine karşın ilke bağlamında hâla geçerliliğini yitirmemiş olması düşündürücüdür. Türkiye Cumhuriyeti tarafından imzalanan bir sözleşmeyle Hindemith'e hazırlatılan 1935-36-37 tarihli üç rapor, Milli Eğitim Bakanlığı yangınında imhâ olmuştur. Ancak Almanca orijinal nüshaları Hindemith Enstitüsü arşivlerinde korunmaktadır. Bu raporların tamamı, ayrıntılı bir çalışmayla yeniden tercüme edilmiş, destek ögeleri de kullanılarak, müzik tarihimizden bir dönemin daha iyi anlaşılmasını sağlayacak anı, mektup ve analizlere de yer verilerek SCAMV tarafından yayımlanmıştır. 1Bu yayının yapılmasında da en büyük itici güç İdil Biret olmuştur.
Hindemith’in piyano ve topluluklar için beş piyano eseri var. İdil Biret bunların tamamını, eşi Şefik Büyükyüksel'in mezunları arasında bulunduğu Yale Üniversitesi'nin Toshiyukmi Shimada yönetimindeki Senfoni Orkestrası eşliğinde kaydetti. Bu kayıtlar Naxos tarafından 2 CD halinde yayımlandı. 2
Bu beş eser arasında bir “piyano konçertosu” olarak nitelendirilebilecek olanı yaklaşık 32 dakika süren, İdil Biret'in CSO eşliğinde Türkiye prömiyerini yaptığı eserdir. Alışılmış konçerto yapısında değildir. Lirik başlar, sivri çıkışlarla devam eder, yavaşlar, derinleşir, ayrıntılı bir dans havasıyla sona erer. Bu dans havasını besteci “Medley:Drei Fontanen” olarak nitelendirmiştir. Yani esinini “ortaçağ”dan almaktadır. Ancak bu dans havalarında, Hindemith'in Türkiye'de dinlediği kimi Anadolu havalarından da esinlendiğini söylemek mümkündür.
Daha önce CD'den birkaç kez dinlediğim konçertoyu bu kez canlı olarak dinlerken, İdil Biret'in çalışkanlığı, araştırmacılığı, entelektüel yaklaşımı, kazandırdıkları ve icracılığıyla yakın müzik tarihimize ne denli önemli bir damga vurduğunu ve vurmaya devam ettiğini düşündüm.
Biret, “klasik” konçertoları hep su gibi ezbere çalar. Ama İlhan Usmanbaş, Ateş Pars, Paul Hindemith gibi çağdaş ve karmaşık orkestra yazısı olan bestecilerin eserlerinde riske girmiyor. Hindemith konçertoda nota yaprakçılarını, ADK öğretim görevlisi piyanist Evrim Turan kaydırdı. İdil Biret büyük bir dikkatle, bazı bölümlerde sayarak, Pirolli'nin ve orkestranın da özeni sayesinde plak gibi bir seslendirme çıkardı. Bunca güç konçertoyu seslendirdikten sonra, her zamanki ağırbaşlı hâli ve sevecen gülümsemesiyle, dinleyiciyi Chopin'den bir mazurka ve bir etüd olmak üzere iki bis ile ödüllendirmeyi de ihmal etmedi.
Kendisine ve bu konserin yapılmasına katkıda bulunanlara kucak dolusu teşekkürler.
Konserin ikinci yarısında Sergey Pkokofyef'in, kendilerini baskı altında tutmaya çalışan dönemin Sovyet yöneticilerine bir hicivsel yaklaşım niteliğindeki, renkli 7. Senfonisi de çok iyi çalındı. Kar ve soğuğa karşın, İdil aşkına salonu dolduranlara keyifli bir bonus oldu bu.
1Hindemith Raporları, Yayına hazırlayan: Şefik Kahramankaptan, Çeviri: Elif Damla Yavuz, SCAMV Yayınları, Ekim 2013, Ankara, 272, sayfa İsteme adresi: www.andvakfi.com.tr
2HİNDEMİTH, The Complete Piano Concertos, Idil Biret, Yale Symphonie Orchestra, 2 CD, Naxos, İsteme adresi: http://www.opus3a.com/u/hindemith-complete-piano-concertos/6c9bc1584de9d1b70f110a9fe9b54de2