Usta Halkbilimci-Yazar Prof. Dr. İlhan Başgöz 13 Nisan 2021’de, Ankara’da yaşamını yitirdi. 1921 yılında Sivas’ta doğan İlhan Başgöz (1923 yılında doğması da olasıdır, emin değildir) Türk halkbilimiyle özdeşleşmiş birkaç addan biridir; öğretmenlerin öğretmenidir.
Yaşamını anımsayacak olursak, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’nin efsane öğretmenlerinden İlhan Başgöz, Fakültenin Türk Dili ve Edebiyatı bölümünü bitirmesinin ardından aynı Fakültede asistan oldu, doktora yaptı.
Başgöz, 1940’lı yıllardaki “üniversite tasfiyesi”nin hedeflerinden biri oldu. Siyasi baskıyla Fakülteden uzaklaştırıldı. Başgöz Öğretmen, Pertev Naili Boratav’ın öğrencisidir, doktora danışmanıdır Boratav. Abdülbaki Gölpınarlı, Tahsin Banguoğlu, İsmail Hakkı Baltacıoğlu, Wolfram Eberhard gibi adlar da öğretmenleri arasındadır. 1948 yılında yaşanan DTCF tasfiyesi olayı, CHP’nin Atatürkçü (Kemalist-sol) kanadının gücünü yitirişinin çok acı sonuçlarından biridir. (Biridir diyorum; örneğin köy enstitülerinin kapatılması sürecinin başlatılması da diğer sonuçlarındandır.) Pertev Naili Boratav, Niyazi Berkes, Behice Boran, Adnan Cemgil, Azra Erhat gibi önemli adlar Fakülteden, Üniversiteden atıldılar; açtıkları davaları kazanmaları da hiçe sayıldığı gibi dava sonucu üniversiteye döneceklerken faşist öbeğin saldırısı başladı, Rektör Prof. Dr. Şevket Aziz Kansu linç edilmekten son anda kurtarıldı. O günden başlayarak, hedefte, Türkiye’de çağdaş üniversiteyi kurmuş ve büyük emek vermiş Alman bilimciler de vardır… (Sevgili Güney Gönenç Öğretmenim, yaşamını yitirmesinden kısa süre sonra yayımlanan Karanlık Zamanların Şarkısı / Üniversitede 40'lı - 50'li Yıllar adlı önemli yapıtında sözkonusu kötülüğü ayrıntılarıyla anlatır-Yeni Umut Yay., 2012).
Pertev Naili Boratav Fakülte’den atılınca İlhan Başgöz’ün doktora kurulunda Prof. Fuad Köprülü yer alır. Başgöz’ü çok yorsa da sonunda tezi kabul eder, başarılı bulur. Ne ki “tasfiye” saldırısından İlhan Başgöz de kurtulamaz; Tokat Lisesi’nde öğretmenliğe atanır. Tokat’ta çok sevilirse de öğretmenlikle de ilişiği kesilir. Evlenmiştir, çocukları olur; geçim sorunundan dolayı çeviriler yapar; başka adla yayımlamak zorunda kaldığı çeviriler… (Durukan, 2021). 1953 yılı başında TCY’nin 141. maddesinden yargılanarak 2 yıl hapis yatar. Çıkmasının ardından burs sağlanır, yurtdışında yaşamak zorunda kalır; 1960 yılında ABD’de önce California Üniversitesi, ardından Bloomington’daki Indiana Üniversitesi’nde öğretim üyesidir. Indiana-Bloomington Üniversitesinde Ural Altay Dilleri Bölümü Türk Araştırmaları Bölümü Başkanlığı yapar. Türkiye’ye döndüğünde ABD’deki görevini öğrencisi Prof. Dr. Kemal Sılay’a devreder.
Başgöz Öğretmen ülkesinde, Rektör Prof. Dr. Yücel Aşkın’ın çağrısını kabul ederek Van 100. Yıl Üniversitesi’nde dersler verdi. Ders verdiği yerler arasında BİLKENT ile ODTÜ de vardı. Gemerek Nire Bloomington Nire / Hayat Hikayem adlı kitabında yaşamöyküsünü o benzersiz güzellikteki diliyle anlatır, doyulmaz… (Başgöz, 2018).
Bu satırların yazarı olarak, Prof. Dr. İlhan Başgöz’ü ODTÜ’deki bir konuşmasında yüz yüze tanıdım; zaten onu tanımayan mı vardı, konuşmasının ardından kendimi tanıttım, demem daha doğru. Tam anlamıyla içtenlik, gönül, halk insanıydı. Çok etkilendim. O konuşmasında ninnilerdeki Anadolu kadınının iç dünyasını anlattı. Olağanüstüydü… Halkın, hikâyelerdeki klasik sona nasıl karşı çıkabildiğini anlattı. Halkbilimsel birikimin, sanıldığının ya da yaygın kanının aksine, nasıl da değişebildiğini, yeniden yaratılabildiğini anlattı.
Birçok eşsiz yapıtın yazarı İlhan Başgöz, çektirilen onca çileye karşın Türkiye’ye, halkına, ekinine bir tepki içine girmedi. Sevdayla bağlıydı ülkesine, halkına, cumhuriyete. Sıradan, yalınkat bakacak biri değildi. Başlarına getirilen belaların kaynağını çok iyi biliyordu, çözümlüyordu.
Yaşar Kemal, Ruhi Su, Can Yücel, Enver Gökçe, Abidin Dino, A.Kadir, Ahmet Arif, Bedri Rahmi Eyuboğlu, Fikret Otyam gibi değerlerle dostluğu destansıdır, imrenilesidir.
Yaşar Kemal’in ardında seslenişiyle seslenmek istiyorum İlhan Başgöz Öğretmenin ardından; “Unutulmayacaksınız. Toprak sizi incitmesin Sevgili İlhan Başgöz…”
Günay Güner
7 Ağustos 2021, Ankara
Kaynak
Başgöz, İlhan, Gemerek Nire Bloomington Nire / Hayat Hikâyem, T. İş Bankası Kültür, 2018.
Durukan, Kaan, “İlhan Başgöz İçin: Toprağınıza Hoş Geldiniz Hocam!”, Birikim, 23 Ocak 2021.
https://birikimdergisi.com/guncel/10447/ilhan-basgoz-icin-topraginiza-hos-geldiniz-hocam
