5 Mart 2016 tarihinde, Ankara Devlet Opera ve Balesi (herhangi bir aksilik ve erteleme olmaz ise) Onegin adlı baleyi sahneleyecek. Bu bale Pushkin’in (1799-1832) şiirsel-romanı Eugene Onegin’den yaratılmış bir koreografik çalışma. Pushkin’in romanı (esere bölümler halinde olduğu için Pushkin “roman” demiş) 29 Mart 1879 da ilk defa oynanmış olan Eugene Onegin adlı 3 perdelik operanın da konusu olmuş. Operanın bestecisi Tchaikovsky’dir. Tchaikovsky Pushkin’in Maça Kızı eseri için de bir opera bestelemiştir.
Pushkin’in bu filimlere de konu olmuş olan eseri bale diliyle de yeniden anlatılmış. Ünlü koreograf John Cranko (1927-1973), 1952 yılında eserin operasındaki dans sahneleri üzerine çalışmaktadır. “Eserin tümünün balesi olsa nasıl olur?” diye kendi kendine düşünür. Önerisini 1960 larda İngiltere Kraliyet Bale Heyeti’ne sunar. Ne var ki, önerisi kabul edilmez. Sonraları İngiltere Kraliyet Balesi 2001 yılında eseri repertuvarına aldığı gibi eseri defalarca da sergiler.
Cranko da önerisi kabul edilmeyince 1961 yılında Bale Direktörlüğü’ne getirildiği Stuttgart Balesi için Onegin balesini sahneler. Bale tarihinde, Cranko’nun yönetiminde Stuttgart Balesi “Stuttgart Bale Mucizesi” ni yaşayarak dünyanın en ünlü bale topluluklarıdan biri olmuştur.
13 Nisan 1965 tarihinde Stuttgart Balesi Onegin’i izleyicilerle buluşturur ve Cranko’nun yorumu değişik bale toplulukları tarafından da sahnelenir. Cranko Tchaikovsky’nin opera bestelerini kullanmamış ama yine Tchaikovsky’nin başka eserlerinden parçalar almıştır. Bu parçaların düzenlenmesini Kurt-Heinz Stolze (1926-1970) yapmıştır.
1999 yılında da Prag Ulusal Tiyatrosu’nda Rus koreograf Vasily Medvedev’in Onegin balesi sahnelenmiştir.
Yine bir Rus koreograf, Boris Eifman ise çok değişik bir yaklaşım ve koreografik çalışma ile 2009 yılında St. Petersburg’un Eifman Topluluğu için 2 perdelik çarpıcı bir Onegin sahneler.
Eseri 1990 ların Rusya’sına getirir. O dönemde Mikhail Gorbachev’in reformlarıyla dağılan Sovyetler Birliği’nden bir Rusya Federasyonu çıkmaktadır. Bale politik bir doku içinde izleyicilerle buluşurken, Pushkin’in romantik karakterleri tam olarak görüntüye gelmezlerse de bu çalışmada Eifman dinamiği ve akrobatik yaklaşımlar, ilginç ikili danslar öne çıkar.
Eugen Onegin’e bir başka yaklaşım ise 29 Haziran 2014 tarihinde Hamburg Bale Topluluğu tarafından sahnelenen 2 perdelik Tatiana balesinde görülüyor. Baleyi, edebiyat eserlerini başarılı bir şekilde bale diline çevirmeleriyle ünlü koreograf John Neumeier, Stanislavsky ve Nemirovich-Danchenko Moskova Müzik Tiyatrosu işbirliğiyle yaratmış. Eserin müziği ise Lera Auerbach’a ait. Bu yorumda romandaki karakterlerden Tatiana ön plana çıkmış. Pushkin’in Tatiana’sı Rusya’da (özellikle eser ilk yayınlandığı zaman) ideal bir karakter olarak görülür. Ünlü Rus yazarı Fyodor Dostoyevski (1821-1881) bir yazısında Tatiana’yı çok güçlü, ayakları yere basan bir insan olarak gördüğünü, hatta eserin adının aslında Tatiana olması gerektiğini belirtir ve eserin kahramanının Tatiana olduğunu vurgular.
John Neumeier da balesinde bir çeşit Tatiana analizi yapar. Önceleri Tatiana kitaplarına gömülmüş, hayal dünyasında yaşayan romantik bir genç kızdır (Pushkin’in çocukluğunda babasının zengin kütüphanesindeki kitapların arasında kaybolduğu gibi). Duyguları kontrolsüzdür. Okuduğu romanların kahramalarıyla üzülür, sevinir. Onegin’i gördüğü zaman da sanki gerçek dünyada yaşamıyordur. Onegin Tatiana’nın aşk mektubunu reddedince, Tatiana da gerçek dünya ile tanışır.
Pushkin’in Tatiana’sı birçok evrelerden geçer, olgunlaşır. Hayatını kontrol altına alır ve Onegin ile yıllar sonra tekrar karşılaştığı zaman ona olan eski aşkını yeniden hissetse de Onegin’i hayatından çıkarabilir. Neumeier de Tatiana’nın geçirdiği evreleri bale diliyle görüntüye getirmiş. Ankara Devlet Opera ve Balesi’nin 5 Mart 2016 tarihinde Türkiye’de ilk defa olarak sahneleyeceği 2 perdelik Onegin balesinin konuk koreografı Yaroslav Ivanenko Ukraynalı. Kiev Konservatuvarı’ndan mezun olunca Kiev Devlet Balesi’ne girmiş. Önceleri Çek Cumhuriyeti’nde ve Ulusal Slovak Tiyatrosu’nda dans etmiş. 1998 yılında Hamburg Balesi’ne girdiği zaman John Neumeier ile çalışma olanağı elde etmiş. Halen Kiel Balesi’nin direktörü ve koreografı. Ankara Devlet Opera Balesi dansçılarından koreograf Nurdan Sinkil’in Yaroslav Ivanenko ile yaptığı söyleşide konuk koreograf neo-klasik tarzı benimsediğini belirtmiş. Müzik için Tchaikovsky’nin bestelerinden “Serenad”, “Francesca da Rimini”, “İtalyan Kapriçyosu”, “Rokoko Çeşitlemeleri”, “Ballet Imperial”, “Nocturne” gibi parçaları kullanmış.
Pushkin, Eugene Onegin adlı şiirsel-romanını yaratırken bu eserin bale diliyle de yeniden canlanacağını düşünmüş müdür? Kendisi doğal dil kullanımı, derin karakter analizleri ve lirik anlatımıyla çağını aşan operaya, baleye, filimlere kaynak olan bir eser yaratmış ve koreograflar da bale ve müzik dilllerininin katkılarıyla bu ölümsüz eseri yepyeni bir boyuta çıkarırlarken eseri kitap yapraklarından alıp sahnelerde görüntüye getirerek izleyicilerle buluşturuyorlar.
Doç. Dr. Necla Çıkıgil
19 Şubat 2016
