Samsun DOB'un Carmen Bale Temsili

16 Eylül - 1 Ekim 2023 tarihleri arasında düzenlenen Ankara Kültür Yolu Festivali'nde 2 bale temsili (Ankara DOB Kuğu Gölü, Samsun DOB Carmen baleleri) izleyicilerle buluştu.

23 Eylül 2023 tarihinde, Ankara Opera Binası'nda, Samsun Devlet Opera ve Balesi, 2 Perdelik Carmen balesini sahneledi.

"Carmen" denince akla hemen ünlü Fransız yazar Prosper Mérimeé'nin 1845 Carmen eserinden yaratılmış Carmen operası gelir. Bu ünlü opera George Bizet'nin bestesiyle ilk olarak Paris'te 1875 yılında sahnelenir (Grout ve Palisca 444).

Dünya sahnelerinde defalarca izlenen Carmen operalarının yanında Carmen baleleri de çeşitli koreograflar tarafından değişik yaklaşımlarla izleyicilere sunulmuş.

19. Yüzyılda, ünlü koreograf Petipa, Madrid şehrinde, 1845 yılında Carmen et son Toréro adlı bir bale yaratmıştır. 1897 de ise Aimé Bertrand, Londra'da George Jacobi müziğiyle bir Carmen sahnelemişti (Koegler 106).

20.Yüzyılda, Roland Petit 21 Şubat 1949 tarihinde, Ballet de Paris için 5 sahnelik bir Carmen yaratmıştır. Bu balede Don José'yi Roland Petit'in kendisi, Carmen'i ise Zizi Jeanmaire canlandırmışlardır. Zizi Jeanmaire bu yapım için saçlarını iyice kısa kestirmiş, korseli kısa kostümler kullanmış ve çarpıcı bir Carmen - Don José ikilisi içinde yer almıştı (Koegler 106).

Bu koreografik çalışmada romandaki Carmen - Don José'nin ihtiraslı aşkı dans diliyle görüntüye gelmiş ve erotik bir tablo ortaya çıkmıştı. Roland Petit aynı baleyi birçok topluluk için yeniden sahnelemiş, 1960 yılındaki Danimarka Kraliyet Balesi için sahnelediği Carmen onun en ünlü yorumu olmuştu (Koegler 106). Alberto Alonso da 1967 yılında, Moskova'da Bolşoy Balesi için bir Carmen yaratmış, bu tek perdelik çalışmada Bizet'nin "Carmen Suite" i Rodion Shchedrin'in uyarlamasıyla kullanılmış,

Carmen'i Rodion Shchedrin'in karısı ünlü balerin Maya Plisetskaya canlandırmıştı. Bir boğa arenasında geçen balede Carmen - Don José ilişkisi ön plana çıkmıştı (Koegler 106).

21. Yüzyılda da çok değişik yaklaşımlarla ve çok değişik ortamlarda geçen Carmen baleleri yaratılmış ve yeni Carmen çalışmaları sahnelenmekte.

Bu değişik çalışmaların arasında ilginç koreografik düzenlemeler görülüyor. 2006 yılında koreograf Jorma Elo, Boston Bale Topluluğu için değişik bir Carmen yaratır. Alışılmış klasik yaklaşımların çok dışında çağdaş bir Carmen ortaya çıkarır ve 19. Yüzyıl İspanya'sından 21.Yüzyıl moda dünyasına çarpıcı bir geçiş yapar. Bir fabrika işçisi olan Carmen birdenbire süpermodel olmuştur. Don José de bir iş insanıdır. Boğa güreşçisi Escamillo ise yakışıklı bir Formula 1 yarışçısıdır. Sonu Carmen'in ölümüyle bitecek olan bu aşk üçgeni moda dünyasının inişli çıkışlı podyumlarına yerleşmiştir (Boston Ballet 1).

2015 yılında, Johan Inger'in yarattığı Carmen ise 19. Yüzyıl Carmen'ine çağdaş bir yaklaşım getirmiş ve Inger'in koreografik çalışması ödül kazanmıştır. Bale değişik topluluklar tarafından da sahnelenmiştir (The Australian Ballet 1).

Yine 2015 yılında, Carlos Acosta da bir Carmen yaratır. Kübalı dasçı-koreograf Acosta, İspanyol danslarını, sokak dansları ve klasik balenin parmak ucu hareketleriyle harmanlamış (Willis 1).

2016 yılında, koreograf Andrei Kuznetsov-Vecheslov bir Carmen yarattığı zaman, Carmen artık bir trajik bir İspanyol çingenesi değildir. Bu Carmen bir göçmen kampındadır. Avrupa'nın hatta birçok ülkenin gündeminde olan göçmen krizi bu koreografik yaklaşımla görüntüye getirilmiştir. Bu baleyi yaratabilmek için koreograf, Balkan ülkelerideki göçmen kamplarını bile ziyaret etmiştir (Guerreiro 1)

2022 de ise koreograf Étienne Béchard, çağdaş dans aracılığıyla Carmen eserini sanal bir dünyaya taşır. Bu yorumla birdenbire avatarlar görüntüye gelirler (Les Grands Ballets Canadiens 1).

Carmen balesi birçok koreografın değişik çalışmalarıyla yeni boyutlar kazanırken, değişik bale toplulukları bu baleyi repertuvarlarından eksik etmiyorlar. 2023 - 2024 Sezonunda, Philadelphia Bale Topluluğu da Carmen balesini izleyicilere sunmayı planlıyor. Topluluğun birçok ödüle sahip, başarılı bir dansçı, eğitimci, sanat yönetmeni ve koreografı İspanyol kökenli Angel Corella, kendi İspanyol geçmişinden ve flamenko eğitiminden yararlanarak bir Carmen balesi yaratırken hem gelenkesel İspanyol dansını hem klasik baleyi bir arada kullanıyor (The Dance Journal 1).

TÜRKİYE'NİN CARMEN'LERİ

Carmen'in bale eseri olarak, Türkiye'de de bir tarihçesi var. 1976 - 1977 Sezonunda, İstanbulDOB bir Carmen balesi sergiliyor. AnkaraDOB'un ilk sergilediği Carmen balesi 1982 -1983 Sezonu'nda 10 Mart 1983 tarihinde gerçekleşiyor. Konuk koreograf Revaz Tsulukidze'nin koreografisini yaptığı Carmen'de Carmen'i dönüşümlü olarak Meriç Sümen, Rengin Taş, Deniz Olgay; Don José'yi Özkan Aslan, Serhat Elat canladırıyorlar.

Revaz Tsulukidze eseri "hayat ve ölüm karnavalı" olarak sahneler. Tsulukidze, Carmen'in hayatını da "sonsuz bir karnaval" olarak görür. Onun için Carmen "çılgına dönmiş bir boğa" dır. (Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğü Yayınları: Biz Siz Onlar - Carmen Program Kitapçığı 10). Bu sahnelenişte iskambil kartlarını canlandıran dansçıların fal açışları unutulmaz bir görüntü oluşturmuştu. AnkaraDOB, 2007 -2008 Sezonu'nda bu sefer Nugzar Magahalashvili'nin koreografisiyle bir boğa güreşi arenasında geçen Carmen'i izleyicilerle buluşturmuştu. 23 Şubat 2008 tarihinde sahnelenen bu balede Carmen'i Sanem Ergüler, Don José'yi Bahri Gürcan canlandırmışlardı. Bu yorumda da "kader" ağlarını örmekteydi ve Carmen arenada bir boğaya dönüşmekteydi (Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğü Yayınları, Bir Yaz Gecesi Rüyası, Carmen-Suit Program Kitapçığı 23). AntalyaDOB ise 2022 - 2023 Sezonunda (Mayıs ayında) Konstantin Uralsky'nin koreografisiyle bir Carmen sunmuş ve bu bale 2023 -2024 Sezonu'nda da devam edecek (Antalya Devlet Opera ve Balesi websitesi).

İzmirDOB de 1998 -1999 Sezonunda, 15 Ekim 1998 tarihinde Carmen balesini izleyiclere sunmuş. Bu Carmen'i koreograf Bulat Ayuhanov sahneye uyarlamış. Bu baleyi İzmirDOB, 31 Ekim 1998 tarihinde, Ankara'daki Opera ve Bale Buluşması'nda da sergilemiş (İzmir Devlet Opera ve Balesi Program Dergisi, 1998 1-24).

VE SAMSUN'UN CARMEN'İ

İzmirDOB 2 Mart 2020 tarihinde de bir Carmen sahneler. Bu sefer balenin koreografı Carlos Vilan'dır. Koreograf Carlos Vilan, SamsunDOB için de 2021 -2022 Sezonu'nda, 3 Aralık 2022 tarihinde Carmen balesini izleyicilerle buluşturur. SamsunDOB bu baleyi 23 Eylül 2023 tarihinde Ankara'da da izleyicilere sundu.

Carlos Vilan, geleneksel flamenco danslarını ve klasik bale adımlarını kullanarak olayların geçtiği Sevilla'yı bütün renkleriyle görüntüye getirmiş. Eserin müzik düzenlemesini, Georges Bizet'nin müziğini kullanarak Tulio Gagliardo Varas yapmış ve 23 Eylül gecesi, SamsunDOB orkestrasını da o yönetti. Bu eserin Dekoru: Tayfun Çebi, Kostümleri: Gülay Korkut Dinç, Işık tasarımı: Oğuz Murat Yılmaz, Video-Projeksiyonu: Murat Turgut tarafından hazırlanmış (Samsun Devlet Opera ve Balesi websitesi)

Eser başladığı zaman arka planda simsiyah kostümler içinde "ölüm" (Nazmiye Khozashvili) ve onun önünde kırmızı kostümüyle Carmen (Ana Gorgiashvili) belirir. Carmen, bütün dişiliğiyle, cazibesiyle, baş döndürücü güzelliğiyle herkesi büyülemekte, herkesin başını döndürmektedir. Bundan da büyük zevk duymaktadır ama yaşamının arka planındaki "ölüm"e meydan okuyamaz. "Ölüm" ün başını döndüremez. Kader ağlarını örecektir.

Tablo değişince, neşeli danslar başlar ve Carmen bütün baştan çıkarıcı dans adımlarıyla sahnenin sol köşesinde bir iskemlede bıçağıyla uğraşmakta olan Don José'nin (David Khozashvili) ilgisini çekmek istemektedir. Hatta ona kırmızı bir gül bile verir. Çingeneler renkli kostümlerini savurarak canlı canlı dans etmektedirler.

Carmen ile Don José'nin ikili dansları bu ihtiraslı ilişkiyi, bu biribirini hem iten hem çeken ikilinin yaşadığı yürekleri kavuran tutkuyu etkileyici bir şekilde görüntüye getirdi. Carmen - Don José ikilisinin erotik ilişkisine karşılık Don José'nin nişanlısı Micaela (Merve Gürer) ile olan romantik ilişki, klasik bale adımlarından oluşan bir ikili dans ile sergilendi. Birçok koreograf Carmen opera eserindeki nişanlı Micaela karakterini balede kullanmamıştır ama Carlos Vilan, Micaela'yı da koreografik çalışmasında değerlendirerek Carmen - Micaela zıtlıklarını iyice görüntüye getirmiş.

Carmen, deli dolu dans hareketleriyle diğer çingelerle de dans eder ama bir kavga sonucu (ki Carmen her an ateşli bir kavga yaratabilir) bir çingeneyi bıçakla yaralar ve tutuklanır. Don José Carmen'i yakalayıp götürürken asıl Carmen bütün cazibesiyle Don Jose'yi tutsak almıştır bile ve kurnazca bağlı olduğu ipten kurtuluverir. Carmen'i elinden kaçırdığı için bu sefer Don José kendini demir parmaklıklar arkasında bulur. Flamenco dans adımlarıya çaresizliğini görüntüye getirir. Artık ordu ile ilişkisi kalmamıştır, bütün rütbeleri sökülmüştür. Yine de cezası bittikten sonra Carmen'le buluşur ve bir ikili dansla aşıklar aşklarını yaşasalar da Carmen yakın zamanda Don José'den bıkacaktır. Boğa güreşçisi Escamillo, Carmen'in ilgi alanına, hatta arenasına girmiştir bile. Carmen "azgın bir boğa" gibidir. Gözü Escamillo'dan başkasını görmez ve onun kolunda bembeyaz giysiler içinde salına salına dolaşır. Bu ilişkiye seyırci kalmak Don José için imkansızdır. Carmen'e ilişkilerini eskisi gibi devam ettirmek istediğini belirtir ama Carmen onun yüzüğünü atar ve Escamillo ile ilgilenir. Bu sefer, Don José bir boğa güreşçisi gibi azgın boğa halindeki Carmen'i bıçaklar. Balenin başında da bıçağıyla oynamaktaydı. Carmen "ölüm" ile dalga geçemez. "Ölüm"ü baştan çıkaramaz. "Ölüm" siyah giysileriyle gelir ve Carmen'in beyaz giysili cansız bedeninin üzerine kırmızı bir örtü örter.

Foto: Necla Çıkıgil

Carlos Vilan ( bazı koreografların da yaptığı gibi) "flamenco adımları"nı etkileyici bir şeklide kullanmış. Bunun yanında klasik bale adımları ile hem Carmen - Don José, Carmen - Escamillo, Micaela - Don José çiftleri için ikili danslar yaratmış. Samsun Devlet Opera ve Balesi Orkestrası da şef Tulio Gagliardo Varas'ın yönetiminde etkileyici bir müzik ile dansçılara eşlik ediyor. Bizet'in görkemli müziği , Varas'ın düzenlemesiyle salona yayılırken yalnızca müzik bile izleyicileri büyülüyor.

Foto: Necla Çıkıgil

SamsunDOB, 23 Eylül 2023 temsilindeki müzik, sahne dekoru, ışık kullanımı, dans düzenlemeleri, dansçıların coşkulu dansları (elleriyle ayaklarıyla tempo tutuşları, ara sıra "ole" sesleri), klasik bale adımlarından oluşan ikili danslar ile izleyicileri gerçekten etkiledi.

Necla Çıkıgil

28 Eylül 2023

KAYNAKLAR

Boston Ballet, "Transforming the Narrative of Carmen", 2021

bostonballet.org/stories/transforming-the-narrative-of-carmen/

Kullanım tarihi: 27 Eylül 2023.

Grout, Donald J. ve Claude V. Palisca, A History of Western Music, Londra, 1988.

Guerreiro, Teresa, "Her Name was Carmen, St.Petersburg Ballet at the Coliseum, Culture Whisper, 6Temmuz 2016, 1.

culturewhisper.com/r/dance/her-name-was-carmen-st-petersburg-ballet-coliseum-london/7364

Kullanım tarihi: 27 Eylül 2023

Koegler, Horst, The Concise Dictionary of Ballet, Londra, 1977.

"The Philadelphia Ballet is Set to Open its 2023 -2024 Season with Angel Corella's Carmen",