39. Ankara Festivali'nde Modern Dans

39. Uluslararası Ankara Müzik Festivali 4 - 30 Nisan 2025 tarihlerinde çeşitli programlarla devam etmekte. Festivalin en çarpıcı programı, 7 Nisan 2025 tarihindeki Modern Dans temsiliydi.

2 Bölümden oluşan bu ilginç temsilde, 1. Bölümde Akram Khan Company (Akram Khan Topluluğu) dansçısı Nico (Nicolas) Ricchini, Chotto Desh (Küçük Vatan) adlı bir modern dans sundu.

Akram Khan Topluluğu, 2022 yılnda, 26.İstanbul Tiyatro Festivali'ne de Orman Kitabı adlı modern dans çalışmasıyla katılmış, bu çok bilinen kitabın ana kahramanı Mowgli'yi bir kız çocuğu olarak sahneye getirmiş. Aynı zamanda, kitabı güncel bir konu olan "iklim krizi" ne odaklanarak yeniden yorumlamış. Böylece, Mowgli de iklim göçmeni olmuş (Gökırmaklı 3).

Topluluğun Sanat Yönetmeni, Akram Hossain Khan, 29 Temmuz 1974 Londra doğumlu. Ailesi, Bangladeş'in Dakka' şehrinden. İngiliz vatandaşı olmasına rağmen köklerinden kopmamış ve 7 yaşında başladığı dansçılık eğitimi geleneksel Hint dansları içeriyor. Bu dansların yanında çağdaş dans eğitimi de alan Akram Khan, 13 yaşında dünyaca ünlü tiyatro yönetmeni Peter Brook'un (1925 - 2022) Mahabharata adlı oyununda da rol alıyor. Kendisi, De Montfort Ünivesitesi ve Northern School of Contemporary Dance mezunu. 2000 yılında Akram Khan Topluğunu kuruyor. 2005 yılında MBE (Member of the British Empire) nişanını alıyor. 2012 Londra Olimpiyatlarında topluluk da danslarıyla kutlamalara katılıyor. 2014 yılında ilk defa bir bale topluluğu için koreografik çalışma yapıyor ve English National Ballet (İngiliz Ulusal Bale Topluluğu, eski Festival Bale Topluluğu) için 1. Dünya Savaşı'na ait Dust (Toz) adlı baleyi yaratıyor. Baş rollerde Khan ve Tamara Rojo (1974 - ) dans ediyorlar. Çalışmalarıyla Juliette Binoche, Kylie Minogue gibi ünlülere hem oyuncu hem koreograf olarak katkılarda bulunmuş ( Khan wikipedia).

Akram Khan, English National Ballet için çok değişik bir Giselle balesi bile yaratıyor. 27 Eylül 2016 tarihinde sahnelenen bu romantik bale (ilk sahnelenişi 1841) birdenbire göçmen işçilere ait dışlanmış (ötekileştirilmiş) ve güç sahibi, zengin, otoriter patronlardan bir duvarla ayrılmış bir toplumda geçiyor. Balenin müziğini, Adolph Adam'ın (1803 - 1856) bestesinden bir uyarlama yapan Vincenzo Lamagna yaratıyor (Giselle Akram Khan Company Productions).

2000 yılında kurulan topluluğun "Topluluk İlkeleri" oluşturulmuş: "Courage"("Cesaret"), "Curiosity" (Merak"), "Caring" ("Özen gösterme"), "Collaboration" ("İşbirliği"), "Connection" ("Bağlantı"). Bir eser yaratılırken, çalışmalar bu ilkelere (değerlere) bağlı olarak yapılıyor ve sanatçılar arasındaki dayanışma, sahnelenen eserlerde hemen dikkati çekiyor (Akram Khan Company, "About Us", web sitesi).

2011 yılında Akram Khan, DESH adlı çalışmayı yaratıyor ve solo dansıyla 2012 yılında Olivier Ödülünü kazanıyor. 15 Eylül 2011 tarihinde, Leicester'de sahnelenen DESH büyük beğeni kazanıyor ve bu çalışma çocuklar ( 7 + ) ve aileler için Chotto Desh (Küçük Vatan) olarak uyarlanıyor ve ilk olarak 2015 yılında Ipswich'te sahneleniyor (Akram Khan web sitesi,Chotto Desh 2015).

7 Nisan 2025 tarihinde, TED İncek Yerleşkesi, Ata Sahnesi'nde izleyicilerle (izleyiciler arasındaki dans sanatçılarının kabarık sayısı hemen dikkati çekiyordu) buluşan Chotto Desh'in tek dansçısı Nico Ricchini'nin yanında donanımlı bir ekip çalışması olduğu görülüyor ki bu da topluluğun "ilkeleri"nin ne kadar anlamlı olduğunu gösteriyer. Özgün koreografi Akram Khan'a ait ama Chotto Desh'in koreografisinin uyarlamasını Sue Buckmeister yapmış. Yardımcı koreograf ise Jose Agudo. Müzik Jocelyn Pook'a, Işık tasarımı Guy Hoare'ye, Özgün Kostüm Kimie Nakano'ya ve Hikaye Görselleri Karthika Nair ve Akram Khan'a ait. Prova Yönetmenleri ise Dennis Alamanos, Amy Butler, Nico Monaco (Akram Khan Company & R:N: Macedonian National Ballet 7 Nisan 2025 Temsil Broşürü).

Bu modern dansta, dansçı yanında "görsel animasyon" da etkileyici bir şekilde kullanılmış. Özgün görsel tasarım, Tim Yip'e, Özgün Görsel Animasyon Yeast Culture'a ait (7 Nisan 2025 Temsil Broşürü). Yeast Culture, 1999 yılında film yapımcıları ve dijital medya araştırmacılarından oluşmuş ve "sahne" ile "perde" kaynaşmasını canlı bir şekilde görüntüye getirme amacı güden bir grup ( Akram Khan Company web sitesi: Yeast Culture). Chotto Desh, dansçı - müzik - sesler (Ses Mühendisi, Steve Parr) - görsel animasyon ögelerinin dengeli ve etkileyici bir şekilde kaynaştığını kanıtlıyor.

Akram Khan, modern dans diliye kendi öyküsünü da anlatmak istiyor. Bangladeş - İngiltere kültürleri arasında gidip gelirken kendi çocukluk anılarına da geri dönüyor. Akram Khan, İngiltere'de doğmuş olmasına rağmen kökleri Bangladeş'e ait. Bu iki kültür çatışacağına kaynaşarak anlamlı bir sanat eseri çıkışını da sağlıyor.

Temsilde, sahneye gelen dansçı (Nico Ricchini) önce gürültülü, kalabalık, korkutucu bir ortamda kaybolmuş gibi şaşkın şaşkın bir o yana bir bu yana savrulurken, bir ses (Khan'nın babasının sesi) devamlı Khan'a dayatıcı emirler veriyor. Onu, Bangladeş geleneklerine uygun bir şekilde yetiştirmek istiyor. Ancak, Khan dans etmek istiyor. İçi içine sığmıyor. Kesinlikle bir yerde uslu uslu duramıyor. Üstelik, artık İngiltere'de.

Nico Ricchini, kafasının arkasını izleyicilerinin önünde başka bir surata dönüştürüyor (Kafasına siyah kaş, göz, dudak ekleyerek). Bu surat ve vücut birdenbire otoriter babası oluyor ve devamlı el hareketleri ile oğluna sert emirler yağdırıyor.

Oğlan, sahneye gelen küçük beyaz bir iskemleye itilmek isteniyor. Oğlan (kendine dönüşünce) bu iskemlede oturmak yerine etrafında dans ediyor.

Bir de dev boyutlu beyaz iskemle gelince, o iskemle ile dans edercesine iskemleye tırmanıyor, iskemlede özgürce hareketlerine devam ediyor. Bu ele avuca sığmaz oğlanı ancak başka iki ses yatıştırıyor. Biri, Jui'nin (Sreya Andrisha Gazi) ona cesaret verici, yüreklendirici sesi. Diğeri, ona yatıştırıcı öyküler anlatan Büyükannesi'nin ( Leesa Gazi) sesi. Büyükanne'nin anlattığı masal, Bal Avcısı adlı kitaptan alınmış (Yazanlar: Karthika Nair, Sue Buckmeister, Akram Khan). Büyükanne de oğluna (Akram'ın babasına) oğlunu rahat bırakmasını söylerken bir yerde o da otoriter bir anne oluveriyor.

Bu iki kültür arasında kalmış oğlanın bir arayışa girmesi gerekince bir yolculuğa çıkıyor ve hem modern dans adımlarını hem Kathak dans hareketlerini kaynaştıran bir dansçılık sergilerken görsel animasyon aracılığıyla ağaçlara tırmanıyor, büyülü bir sandala biniyor, arı kovanından bal çalıyor, arılar başına üşüşüyor, bir su birikintisi dalgalanırken birdenbire bir timsah oluyor, çocuk timsahın ağzından bir balık çıkarıyor, ağaç dallarında bir yılan beliriyor, bir ara bir fil geliyor, bir ara da bir tankın önünde durup tanka meydan okuyor, kelebekler uçuşuyor, yıldızlar parlıyor.

Yağmur yağıyor. Eğilip bükülen vücudu dönüyor, yerde yuvarlanıyor, koşuyor, nefes nefese kaılyor. Nico Riccnhini'nin enerjisi hemen dikkati çekiyor.

Bu dijital görsellerin içinde, müzik ve dans hareketleriyle hem fiziksel hem içsel yolculuklar görüntüye gelirlerken, Akram Khan'ın yapmak istediği sanat ögelerinin kaynaşması ile danslı öykü, izleyicilere etkileyici bir şekilde ulaşıyor.

Programın 2. Bölümde ise R.N.Macedonian National Ballet, koregraf Can Arslan'ın Stony Road (Taşlı Yol) adlı modern dans çalışmasını ilk defa izleyicilerle buluşturdu. Tolpluluğun Genel Sanat Yönetmeni, Kiro Pavlov. Bu çalışma için Ezio Bosso (1971 - 2020) müziği kullanılmış. Işık Tasarımı Milcho Aleksandrov' a ait. Eserde yer alan 10 dansçının adları: Balazs Mark Locsei, Francisco Jose Gimenez Ruiz, Valerii Liubenko, Andrew Ian Cook, Veselin Trajkovski, Sasha Evtimova, Natasha Trendafilova Gicev, Simona Kolishtrkoska, Ilijana Danilov, Eva Perkovska (7 Nisan 2025 Program Broşürü).

Konuk topluluk, Kuzey Makedonya Ulusal Balesi, 1947 yılında Makedonya Ulusal Tiyatrosu adıyla çalışmalarına başlıyor. Halen, Balkanlar ülkelerinde olmak üzere değişik ülkelerde temsiller vermekte. Toplulukta çeşitli ülkelerden dansçılar hem klasik hem modern çalışmalarda dans ediyorlar. Münih doğumlu koreograf Can Arslan Münih Bale Akademisi mezunu. 1991 - 2003 yılları arasında Deutsche Oper Berlin'de solist dansçı olarak dans etmiş. İlk koreografisini 2002 de yapmış. Halen çeşitli ülkelerdeki bale kurumları ve özel dans toplulukları ile çalışmalarını yürütmekte, eserler sahnelemekte (Artistry of Good, 15 Mart 2025).

Taşlı Yol, 10 dansçının sahneye gelip yüzlerini sahnenin arka planındaki ay görüntüsüne çevirmeleriyle başlıyor. Belki aya gitmeyecekler ama (günümüzde uzaya gidiş - dönüşler kısa ve belli kesim için de olsa da yapılmakta) önlerinde gitmek isteyecekleri yerler var. Belki de hayalleri var. Belki de kesin hedefleri var. Bunlara ulaşmak için belli yollardan geçmeleri gerekecek. Program broşüründe, "Hayat bize sıklıkla iki seçenek sunar" yazıyor. Aslında, seçenekler çoktur. Doğru zamanda, doğru seçimi yapmak zordur. Seçim yapılsa bile bir kuşku vardır. Seçim doğru yapılmış mıdır? İzlenecek yol nasıl olacaktır? Taşlı mı, dikenli mi, düz mü, eğri mi, engebeli mi?

Sorular kafaları kurcalarlarken birey seçtiği yolda bir şekilde ilerlemek zorundadır.

Dansçılar önce bir küme halinde biribirlerine kenetlenmişlerdir. Zaman zaman bu kümenin içinden bazı kol hareketleri dikkati çekmektedir. Dansçılar ayakta iken yüzlerini aya doğru çevirirler ve o uzaktaki hedefe nasıl ulaşabilecekler diye kaygılarını dans diliyle belirtirler. Zaman zaman bir arada hareket ederler, zaman zaman tek veya ikili danslar halinde bir yerlere ulaşmak isterler. Sahnenin bir ucundan öbür ucuna yürürler. Kararlı olmak isterler. Her zaman kararlı olamazlar.

Besteci Ezio Bosso'nun yumuşak piyano müziği eşliğindeki koreografik çalışma "taşlı yolda" ilerlemek isteyen bireylerin neler yaşayabileceklerini görüntüye getiriyor. Yine de "yolcular" bir şekilde yollarına devam etmekten vazgeçmiyorlar.

7 Nisan 2025 tarihindeki "Modern Dans" gösterisi dans dilinin, dijital görsellerin, müziğin, ses düzeninin, vücut harketlerinin çeşitli amaçlarla nasıl kullanılabileceklerini görüntüye getirirken "dans dünyası" nın ne kadar keşiflere açık engin bir deniz olduğunu da kanıtlıyor.

Necla Çıkıgil

18 Nisan 2025, Ankara

KAYNAKLAR

Akram Khan, wikipedia

en.wikipedia.org/wiki/Akram-Khan-(dancer) (Kullanım tarihi: 18 Nisan 2025)

Akram Khan Company web sitesi (Kullanım tarihi: 18 Nisan 2025)

akramkhancompany.net/productions/about-us/

akramkhancompany.net/company-profiles/akram-khan

akramkhancompany.net/company-profiles/yeastculture

akramkhancompany.net/productions/giselle-english-national-ballet/

https://www.akramkhancompany.net/productions/chotto-desh-2015/

"Akram Khan Company&R.N.Macedonian National Ballet Ankara'da", Artistry of Good, 15 Mart 2025