İstanbul DOB'un Romeo ve Juliet Balesi

İstanbul Devlet Opera ve Balesi, 15 Mart 2025 tarihinde 2 Perdelik Romeo ve Juliet balesini izleyicilerle buluşturdu. Ünlü oyun yazarı ve şair William Shakespeare'in (1564 - 1616) eserleri (hepsi olmasa bile) bestecileri ve koreografları etkilemiş, eserleri opera ve bale eserleri olarak da sahnelenmiş. Romeo ve Juliet oyunu ise Shakespeare oyunları arasında koreografları en çok etkileyen bale olmuş ve bale topluluklarının repertuvarlarında sık sık yer almış.

Romeo ve Juliet oyunu, ilk olarak 1785 yılında bale eseri olarak sahnelenmiş. Balenin koreografı Eusbio Luzzi (1780 - 1807), bestecisi Luigi Marescalchi (1745 -1812). 5 Perdelik bu bale Venedik'te, Théâtre Samuele'de sergilenmiş (Mead 1).

Türkiye'de de, ilk olarak Ankara Devlet ve Opera Balesi Romeo ve Juliet balesini 6 Kasım 1971 tarihinde izleyicilerle buluşturur. Eseri konuk koreograf Alfred Rodrigues (1922 - 2002) Sergei Prokofiev (1891 - 1953) müziğiyle sahneler (Çıkıgil, Sanattan Yansımalar, 8 Nisan 2019, 1)

Hem dünyada, hem Türkiye'de defalarca sergilenmiş olan bu baleyi İstanbul Devlet Opera ve Balesi için Brezilyalı konuk koreograf Ricardo Amarante sahneye koymuş. Eserin orijinal librettosu Sergei Prokofiev'e (1891 -1953), SergeiRadlov'a (1892 - 1958), Adrian Piotrovsky'e (dramaturg) (1898 - 1937), Leonid Lavrovsky'e (1905 -1967) ait. Orkestrayı Zdravko Lazarov yönetiyor; Dekor tasarımı Ferhat Karakaya'ya, Kostüm tasarımı Serdar Başbuğ'a, Işık Tasarımı Önder Arık' ait (İstDOB web sitesi).

Ricardo Amarante, 2021 yılında, İzmirDOB 'nde topluluk bale derslerini vermek için bir aylık eğitmenlik de yapmış. 2020 yılında da "Teacher of Ballet Class Online" (Uzaktan Bale Dersleri) verirken İstanbulDOB dansçılarına da "online" dersler vermiş (Amarante 1).

Aslında, bir koreograf için Romeo ve Juliet balesini yeniden ele almak oldukça cesur olmayı gerektiriyor. Çok çeşitli koreograflar değişik yaklaşımlarla Shakespeare'in bu ölümsüz eserini yeniden izleyicilere sunmuşlar.

Üstelik Mark Morris (Romeo ve Juliet'in ölmediği yorum), Mats Ek gibi bazı koreograflar iyice cesur yaklaşımlarla eseri yeniden yaratmışlar (Çıkıgil, Sanattan Yansımalar, 2 Nisan 2019, 1).

Bir de efsaneleşmiş Romeo ve Juliet balelerinin koreograflarını hatırlamak gerekir:

Bunların arasında Leonid Lavrovsky (1905- 1967) (Romeo ve Juliet Balesi 1940),

Frederick Ashton (1904 -1988) (1955),

John Cranko (1929 - 1973) (1962),

Kenneth MacMillan (1929 - 1982) (1965) (2025 de 60.yılını kutluyor)

John Neumeier (1939 - ) (1974),

Heinz Spoerli (1940 - ) (1977),

Jean-Christophe Maillot (1960 - ) (1996),

Alexei Ratmansky (1968 - ) (2011),

Christian Spuck (1969 - ) (2012), gibi ünlü koreograflar Shakespeare'in eserine yeni boyutlar getirerek eseri bale diliyle izleyicilere sunmuşlar.

Çok beğeni toplamış olan İstanbul Devlet Opera Balesi'nin Romeo ve Juliet balesi Nisan sonuna kadar devam etmekte. 3 Nisan 2025 temsili de balenin neden beğeni topladığını göstermekteydi.

Dansçılar bütün temsil boyunca büyük bir zevk alarak dans ediyorlardı. Bu da koreograf Ricardo Amarante ile yaptıkları yoğun ve etkileyici çalışmaların sonucuydu. Ricardo Amarante, Prokofiev müziğini besteciye iyice hakkını vererek kullanmış. Gerek ikili danslarda gerek topluluk danslarında Prokofiev'in etkileyici müziği dansçıların dans diliyle Shakespeare'in oyununu görüntüye getirirken, koreografik çalışmanın da ne kadar önemli olduğunu kanıtlıyor. Özellikle topluluk danslarında, dansçılar bir bütün olarak dans ederlerken birbirleriyle olan etkileşimi de başarılı bir şekilde sergiliyorlar. Sahnede, dans edenleri izleyen diğer sanatçılar da dansçılarla iletişim halindeler. Özellikle, "Pazar Yeri" sahnelerinde sahne kalabalık bile olsa bir kargaşa görülmüyor.

Bir yerde, Veronalılar kendi aralarında eğlenebilirlerken, neşeli neşeli dans edebilirlerken Capulet - Montague Aileleri'nin sebepsiz kavgaları (oyunda da bu kavganın neden başladığı bilinmez) onların keyiflerini aniden kavgaya çevirebiliyor. Kavgalar sonunda ölümler bile olabiliyor.

Bu iki ailenin birbirlerine olan düşmanlığı, Romeo ve Juliet ikilisinin birlikteliğine engel olamıyor. Ancak, ikili arasında hızla gelişen büyük aşk aynı hızla yok olma durumunda.

Ailelerin düşmanlık, intikam, şiddet duyguları büyük aşklara yer vermiyor. Shakespeare, önceleri aşka aşık (uzaktan Rosaline'e aşıktır) sonra Juliet'e aşık olan Romeo'nun da elini kana bulaştırır (Tybalt ve Paris onun tarafından öldürülür). Bu acımasız, şiddet dolu dünyada büyük aşklar ancak geçici olarak yaşanabilir. Eserin sonunda Juliet de Romeo da ölürler.

Ricardo Amarante bu hızla gelişen aşk duygusunu, Romeo ve Juliet ikilisinin geçici aşkını bale diliyle etkileyici bir şekilde görüntüye getirmiş. Gençler Balo Sahnesi'nde davetlilerin dansları arasında birbirlerine aşık olurlar ve "Balkon Sahnesi"nde birbirlerine olan aşklarını dans diliyle anlatırlar. "Balkon Sahnesi" ndeki ikili danslarda çift biribirlerine koşuyorlar, Romeo Juliet'i yakaladığı zaman dönmeli hareketlerle gelişmekte olan aşklarını görüntüye getiriyor. Bu hareketlere, Romeo'nun Juliet'i havaya kaldırdığı (lift) hareketler ekleniyor. Kilise Sahnesi'nde ikili evlenirlerken sabırsızlıkları iyice belirginleşiyor. "Yatak Odası" nda ikili danslar daha da zorlaşan hareketlerden oluşuyor. Dönmeli hareketler çoğalıyor. Romeo, Juliet'i sık sık havaya kaldırıyor. Romeo, Juliet'in odasından çıkarken acaba tekrar bir araya gelebilecekler mi? Kendi aralarında evli olsalar bile, Juliet'in Paris'le evlenmesi şarttır. Aile öyle uygun görmektedir. Paris, yakışıklı, varlıklı, soylu bir Capulet olduğu için evlenme yaşına gelmiş olan Juliet ancak böyle biriyle evlenebilir.

3 Nisan 2025 tarihinde, Jüliet'i Berfu Elmas, Romeo'yu Batur Büklü canlandırdılar. Her iki dansçı da bu karışık duyguları içeren ikili ilişkiyi, çiftin birbirlerine olan yoğun duygularını, hızla gelişen aşklarına ait kaygılarını dans diliyle başarılı bir şekilde görüntüye getirdiler.

Balenin bu yorumunda Tybalt (Nuri Arkan) iyice vahşi, acımasız, hırslı bir Tybalt olarak devamlı saldırgan davranışlar sergiledi. Belki balenin adı "Tybalt'ın Öfkesi" bile olabilirdi. "Pazar Yeri" sahnesinde çingeneleri öpüşü bile sert ve kin doluydu. Yalnızca Montague'lere değil kendi aile fertlerine bile kontrolsüz davranabiliyor. Lady Capulet ise gayet zarif hareketlerle, uçuşan kostümünün içinde hem Juliet'i etkilemek, ikna etmek istedi (Paris'le evlenmesi en uygun durum olduğu için), hem de Tybalt'a olan ilgisini esirgemedi. Balo Sahnesinde başarılı dansçılığını da sergiledi.

Tybalt, Pazar Yeri kavgalarında Romeo tarafından öldürüldüğü zaman, Lady Capulet birçok Romeo ve Juliet balesinde bu ölüm üzerine yoğun bir yas tutar, Tybalt'ın cansız bedeni üzerinde dövünür, iyice kendiden geçer. İlke Kodal da bu "yas sahnesi" ndeki yoğun duyguları dengeli bir şekilde, fazla da abartılı olmadan sundu. Bu ölümden sonra, Lady Capulet (İlke Kodal) siyah matem kostümü içinde yine zarif bir şekilde salınarak sahneye geldi. Juliet'in yatak odasında (bütün Juliet'e ait aile-içi pazarlıklar Juliet'in yatak odasında geçiyor) Juliet annesine yalvararak Paris'le evlenmek istemediğini belirtse de Lady Capulet kızının tarafında yer almıyor. Lord Capulet (Onur Tunay) da kızına öfkeli davranıyor ve kızını hırpalıyor. Lord Capulet sevecendir. Baloda herkesin eğlenmesini ister. Capulet-Montague ayrımı yapmaz ama kızının evliliği söz konusu olunca dediği dediktir. Paris (Yücel Emre Kaynarsu) bütün iyi niyetiyle, elinde bir buket çiçeğiyle (o da Juliet'in yatak odasına gelir) Juliet'in gönlünü almak ister. Hem balo sahnesinde hem yatak odasında Emre Kaynarsu ile Berfu Elmas'ın ikili dansları çok başarılıydı. Emre Kaynarsu, Juliet'i incitmeden ona yanaşmak istese de Berfu Elmas hem ikili dansları dengeli ve sağlam bir şekilde sergiledi hem de Paris'e karşı ilgisizliğini açıkça belirtti. Juliet'in en yakını diye bilinen Dadı (Juliet, Dadı ile bayağı kendi yaşında bir oyun arkadaşı gibi şakalaşır) bile Paris ile evlenme konusunda Juliet'e çaresizliğini belirtir ve onu desteklemez. Dadıyı canlandıran Zuhal Karaca da enerji dolu olarak dans ediyor, parmak ucunda dönme hareketleri bile yapıyor, Juliet ile neşeli neşeli oynuyor ama Lady Capulet ve Lord Capulet huzurunda "süt dökmüş kedi" oluyor.

Shakespeare, trajedilerinde oyunları trajik sona doğru gitse bile güldürü ögelerini bolca kullanır. Romeo ve Juliet oyununda da Dadı ve Romeo'nun arkadaşlarından Mercutio karakterleri bu ağır trajediye bir rahatlama fırsatı yaratırlar. Mercutio, balede bu yönünü en canlı şekliyle gösterir. Romeo ve Juliet balesinin 3 Nisan temsilinde, Mercutio'yu Arda Erkara canlandırdı. Diğer temsillerde aynı rolde Matthew Solovieff dans etmiş. 22 Nisan ve 29 Nisan temsillerinde de (bir engel, aksama olmaz ise) Matthew Solovieff, Romeo'yu canlandıracak. Arda Erkara, enerji dolu dansıyla bu şakacı, dalgacı karakteri en canlı şekliyle (Shakespeare'in metin sözcüklerine gerek kalmadan) görüntüye getirdi. Oyunda, Mercutio Tybalt ile olan kavgası sonucu (Romeo'nun araya girmesiyle) yara alır ve ölür. Herkes Mercutio'nun şaka yaptığını zanneder ve kimse oralı olmaz. Arda Erkara, ölümcül yarayı almasına rağmen ölüme de meydan okuyarak dansına devam etti. Yine de, ölümle dalga geçmesine rağmen yere yığılıverdi. Veronalılar neşe içine eğlenmek, dans etmek isterlerken Tybalt'ın saldırgan çıkışlarıyla karalara bürünürler. Pazar Yeri savaş alanına dönerken Montagueler 3, Capuletler 2 kayıp verirler. Sonunda da Mercutio'nun ve Tybalt'ın cansız bedenleri de bu kayıplara eklenir.

Kavgalar çok başarılı eskrim sahneleri içeriyorlar. Burada dansçılar Prokofiev'in müziğini iyice kullanıyorlar ve koreografik çalışma da başarılı bir şekilde sunuluyor. Topluluğun birlikte dans ettikleri Pazar Yeri ve Balo Sahneleri de çok etkileyici. Dansçılar büyük bir özenle birlikteliklerini görüntüye getiriyorlar. Bu sahneler titizlikle çalışılmış.

Ricardo Amarante, Pazar Yeri şenliklerine "Commedia dell'Arte" tiplerinden Harlequin ve Columbine'i de ekleyerek şenliklere yeni bir canlılık getirmiş. Birçok Romeo ve Juliet balelerinde Pazar Yeri sahnelerinde çingeneler de vardır (Shakespeare'in oyununda çingeneler yoktur). Amarante de çingenelerden yararlanarak Pazar Yeri'ni iyice canlandırmış.

Sahneler arası geçişlerde, ana sahneyi ön sahneden bölen bir panonun önünde dansçılar hareketlerine devam ediyorlar. Balo sahnesine geçmeden önce Romeo, Mercutio, Benvolio (Yılmaz Berkay Günay) hem şakalaşırlar hem de baloya nasıl katılacaklarını planlarlar. Prokofiev'in bu üç kafadar için özel müziği vardır ve genel olarak üçlü beraber dans ederler. Amarante, üçlüyü ayırmış. Her dansçı kendi solo dansını sergiliyor, sonra bir arada dans ediyorlar.

Sahne Tasarımı'nda sahnenin arkasında 7 basamakla çıkılan ek bir bölüm de var. Bu bölüm de çok başarılı kullanılmış. Sahne dekorunda ünlü erken Rönesans sanatçısı Sandro Boticelli'nin (1445 - 1510) tabloları ("Primavera" gibi) sahnenin arka panolarını oluştururken, geniş sahne ayrı bir derinlik kazanıyor. Rönesans dönemi sahnelerinin perspektif düzeni hemen dikkati çekiyor.

Kostümlerin kesimleri, renkleri ve dekorla kaynaşmaları da baleye başka bir boyut getiriyor. Aynı zamanda ince çalışılmış ışık tasarımı da iyice etkileyici oluyor. Böylece, Shakespeare'in İtalyan trajedisinin bu sahnelenişi, başarılı dekor, kostüm, ışık tasarımları ve bale diliyle izleyicileri Rönesans Veronası'na götürüyor.

Romeo ve Juliet balesi için bazı koreograflar Constant Lambert (1905 -1951), Pyotr İlyich Tchaikovsky (1840-1839), Hector Berlioz (1803-1869) müzikleri de kullanmışsa da, genellikle koreograflar Prokofiev müziği ile çalışmış. 3 Nisan 2025 Romeo ve Juliet temsilinde orkestrayı Zdravko Lazarov yönetti. Prokofiev'in, Shakespeare'in trajedisini ve oyun karakterlerini müzik diliyle canlandırışını Lazarov'un yönetiminde orkestra da başarılı bir şekilde yorumladı ve bu başarılı yorumla dansçılar da enerji dolu bir dansçılık sergilediler.

Sonuç olarak, İstDOB sanatçıları dekor, kostüm, ışık tasarımlarıyla, koreografik düzenlemeyle, orkestra yorumu, ve dansçılık ile başarılı ve etkileyici bir Romeo ve Juliet balesi sundular.

22 Nisan ve 29 Nisan 2025 tarihlerinde de İstDOB, Romeo ve Juliet Balesini sahnelerken, Romeo rolünde ilk temsillerde Mercutio rolünde dans etmiş olan Matthew Solovieff, Juliet rolünde de Ayça Anıl dans edecekler.

4 Nisan 2025 tarihinde İstDOB Müdürü ve Sanat Yönetmeni Ayşem Sunal Savaşkurt Matthew Solovieff ve Ayça Anıl ile bazı "pas de deux" ler("ikili danslar) üzerine çalıştı, onlara bazı önerilerde bulundu. 18 yıl Flanders Kraliyet Bale topluğunda dans etmiş olan ve 2015 yılından beri İstDOB ile çalışmakta olan Ayşem Sunal'ın kendisi de Juliet rolünde dans ettiği için yeni Juliet'lere aktarabilecek birçok aydınlatıcı bilgileri var. Dansçılardan Ayça Anıl, 7 yaşında İstDOB Çocuk Balesi'nde baleye başlayıp 9 yaşında İngiltere Kraliyet Bale Okulu'nda burslu olarak yaz okuluna katılmış. 11 yaşında Mimar Sinan Üniversitesi Devlet Konservatuvarı'na girmiş, 13 yaşında John Cranko Ballet Schule'de (Okulu'nda) 6 yıl bale eğitimi aldıktan sonra 1 yıl da Londra Central School of Ballet de bale eğitimini tamamlayarak Kent Üniversitesi'ne ait bu okuldan Lisans Derecesi'ni almış (Üstün Başarılı olarak). Wayne McGregor, David Nixon, Kenneth MacMillan, Christopher Gable gibi ünlü koregrafların eserlerinde dans etmiş. Halen 3 yıldır İstDOB sanatçısı olarak çalışmalarına devam etmekte (İstDOB web sitesi, Ayça Anıl).

Matthew Solovieff ise Moldova kökenli Avustralyalı bir dansçı. İstanbul'a bir tatil için gelip şehre aşık oluyor ve İstDOB ile çalışabileceğini öğrenince İstDOB dansçısı olarak dans çalışmalarına İstanbul'da devam ediyor ve Romeo ve Juliet balesinde Mercutio olarak sahneye çıkıyor. Aynı zamanda Avustralya Üniversitesinde çevrimiçi olarak hukuk eğitimi de görüyor. İlerde dans sanatçılarının hakları, çalışma koşulları ile ilgili konularla da ilgilenmek için donanımlı olmak istiyor (Taylan 8).

Ayça Anıl ve Matthew Solovieff beraber çalışırlarken, Ayşem Sunal her iki dansçıyı da iyice gözlemleyerek onlara önerilerde bulundu. En ince ayrıntıyı bile kaçırmayan Ayşem Sunal'ın titiz yaklaşımları her iki dansçıyı da rahatlattı. Matthew, Romeo olarak Ayça'ya (Juliet'e) çok destek veriyor, zor pozisyonlarda Ayça'nın iyice rahat olmasına özen gösteriyor. Bu pozisyonlardan birinde Matthew, Ayça'yı havada tutarken Ayça tedirginlik gösterdi. O pozisyonu tekrarladılar. İki dansçı da bu pozisyonda iyice kontrollü olmak için çalışırlarken eserde Paris rolünde dans etmekte olan Yücel Emre Kaynarsu da provaya geldi ve gelir gelmez dansçılara yardım etti.

Ayşem, Emre, Matthew, Ayça bu pozisyonu en rahat şekline sokmak için bayağı çalıştılar ve sonunda pozisyon dansçıları rahatlattı. Dansçıların tedirginliğini, Ayşem Sunal gayet yumuşak bir yaklaşımla yok ediyor. Önce dansçıları izliyor. Nerede rahatsız olduklarını tespit ediyor. Hiç acele etmeden dansçılara bazı öneriler sunuyor. Dansçılar da daha rahatlamış olarak hareketi tekrarlıyorlar.

Ayşem Sunal, hem dansçılarla provalar yapıyor, hem de idari konularda gecesini gündüzüne katıyor. Aynı anda sanatçı ve yönetici durumunda olmak zorlayıcı olabiliyor.

Yine de, başarılı bir temsil bütün zorlayıcı durumları unutturuyor. İstDOB'un Romeo ve Juliet balesi gerçekten tutarlı, disiplinli, anlamlı üst düzey bir çalışmayı ve etkileyici bir sanatçılığı yansıtıyor.

Necla Çıkıgil

14 Nisan 2025, Ankara

Not:

4 Nisan 2025 tarihindeki Romeo ve Juliet ikilisinin (Matthew Solovieff ve Ayça Anıl) provasını izlememi sağladığı için İstDOB Müdürü ve Sanat Yönetmeni ve değerli öğrencim Ayşem Sunal Savaşkurt'a ve foto çekimi izinleri için Ayşem'e, Matthew Slovieff'e, Ayça Anıl'a, Yücel Emre Kaynarsu'ya teşekkür etmek isterim.

KAYNAKLAR

Amarante, Ricardo,

kz.linkedin.com/in/ricard-amarante-117958195 (Kullanım tarihi: 14 Nisan 2025)

Anıl, Ayça, İstDOB web sitesi

operabale.gov.tr/eser/romeo-juliet-3066 (Kullanım tarihi: 14 Nisan 2025)

Çıkıgil, Necla,

"Dört İlginç Romeo ve Juliet Balesi", Sanattan Yansımalar, 2 Nisan 2019

https://www.sanattanyansimalar.com/yazarlar/necla-cikigil/dort-ilginc-romeo-ve-juliet-balesi/1973/ (Kullanım tarihi: 8 Nisan 2025)

Çıkıgil, Necla,

"Shakespeare'in Romeo ve Juliet Oyunu Bale Dilinde",

Sanattan Yansımalar, 8 Nisan 2019

https://www.sanattanyansimalar.com/yazarlar/necla-cikigil/shakespearein-romeo-ve-juliet-oyunu-bale-dilinde/1984/ (Kullanım tarihi: 14 Nisan 2025)