Kamelyalı Kadın Üzerine

Ankara Devlet Opera ve Balesi, 22 Şubat 2025 tarihinde, daha önce de sahnelenmiş olan Kamelyalı Kadın balesini tekrar izleyicilerle buluşturacak. Bu balenin ilginç bir tarihçesi vardır.

Paris'in Montmarte mezarlığında kamelya motifleriyle süslü bir lahit vardır. Bu mezar, ünlü yazar Alexander Dumas Fils (Oğul Dumas) (1824 - 1895) tarafından, tutkuyla sevdiği Marie (Alphonsine Duplessis (1824 - 1847) için yaptırılmıştır. Alexander Dumas Fils yalnızca mezar yaptırmakla kalmamış, aynı zamanda delicesine sevdiği bu kadın için Kamelyalı Kadın romanını da yaratmıştır. 1848 yılında roman basıldığı zaman aynı romanın hem operaya hem baleye dönüşebileceği Alexander Dumas Fils'in aklından hiç geçmemiştir. O yalnızca hayatında önemli bir yer tutmuş olan Marie Duplessis'i düşünmüş ve Kamelyalı Kadın romanındaki Marguerite Gautier'i yaratmıştır. Roman ayrıca tiyatro eserine de dönüşmüştür.

Ancak, İtalyan besteci Giuseppe Verdi (1813 - 1901), bu romanı okuduğu zaman hemen bu eser için bir beste yapmağa karar verir. Libretto yazarı Francesco Maria Pİave'nin (1810 - 1876) hazırladığı metinle ünlü La Traviata operası ortaya çıkar ve Venedik'te, 6 Mart 1853 tarihinde ilk olarak sahnelenir. Operadaki kadın kahraman Violetta Valery'dir (Yener, 222).

Aynı zamanda, eser birçok koreograf tarafından da ele alınmıştır. Bunlar arasında Filippo Termanini (?), Verdi'nin müziğini kullanarak Rita Gauthier adlı bir baleyi 1857 yılında Turin'de sahnelemişti. Ayrıca Amerikalı koreograf John Taras (1919 - 2004), Franz Schubert (1797 -1828) - Vittorio Rieti(1898 - 1994) müziklerini kullanarak Camille adlı baleyi 1946 yılında sahnelemişti. Bir başka koreograf, Antony Tudor (1908 - 1987), 1951 tarihinde, New York City Bale topluluğu için Lady of the Camellias'ı, Verdi'nin müziğini kullanarak sahneye koymuştur. Tatjana Gsovsky ise Berlin'de Die Kameliendame'yi yaratmıştır (Koegler 142).

Kamelyalı Kadın'ı birçok koreograf baleleştirmişse de, Sir Frederick Ashton'un (1904 - 1988) özellikle Rudolf Nureyev (1919 - 1991) ve Margot Fonteyn (1919 - 1991) için 1963 yılında yarattığı Marguerite and Armand adlı 1 Perdelik balesi çok ünlüdür (Koegler 346).

Kamelyalı Kadın'ın romandan baleye dönüşmesinde Ashton'un yarattığı Marguerite ve Armand balesinin ilginç özellikleri vardır. Ashton hem romandan hem de Verdi'nin La Traviata operasından etkilenmiştir. Ashton, romanı olduğu gibi baleleştirmemiş, Marguerite ve Armand ilişkisi üzerine odaklanmıştır. Bale, Nureyev ve Fonteyn için yaratılınca, Fonteyn ve Nureyev öldükten sonra bir müddet eserin sahnelenmesi yasaklanmıştı. Ancak sonraları bu yasak kalkmış birçok ünlü dansçı, Marguerite ve Armand'ı görüntüye getirmişlerdir (Marguerite and Armand 1-2). Ashton, Vivien Leigh'in (1913 - 1967) içinde oynadığı La Dame aux Camélias oyununu 1961 yılında izlediği zaman bu eserin balesini yapmayı planlıyor. Bir ara Franz Liszt'in (1811 - 1886) "Sonata" sını dinliyor ve baleyi Fonteyn ve Nureyev için yaratıyor. Ashton, balede "geriye-dönüş" ("flashback") tekniğini kullanıyor. Dekor olarak sahnede yalnızca bir yatak görülüyor ve bu yatakta Marguerite verem ile boğuşurken hayatı gözleriinin önünden geçiyor. Fonteyn ve Nureyev çifti bu balede defalarca (yalnızca Covent Garden'da 40 kere) dans ediyorlar ve olağanüstü bir birliktelik sergiliyorlar (Nureyev Dancing in Marguerite and Armand 1-3).

Bir başka ünlü Kamelyalı Kadın balesi ise, John Neumeier (1939- ) tarafından 1978 yılında ilk defa izleyicilerle buluşuyor. John Neumeier, aynı yıl Hamburg Bale Okulu'nu da kurmuş. Buna ek olarak, Hamburg Bale'nin Başkoreografı olmuş (1973 - 2024), Hamburg Devlet Operası'nın Sanat Yönetmenliği'ni yapmış ve halen 2011 den beri de Ulusal Alman Gençlik Balesi'nin Genel Müdürlüğü'nü ve Sanat Danışmanlığı'nı yapmakta. Neumeier'in en büyük ilgi alanı Venedik'te Ölüm, Arzu Tramvayı, Peer Gynt, Martı gibi ünlü edebiyat eserlerini baleye dönüştürmek; özellikle Shakespeare eserlerini (Romeo ve Juliet, Bir Yaz Gecesi Rüyası, Othello, Size Nasıl Geliyorsa, Hamlet) bale diliyle sahnelemiş (Çıkıgil, Sanattan Yansımalar , "Edebiyat Eserlerini Dans Ettiren Koreograf",1). Koreografisini yaptığı Kamelyalı Kadın ise defalarca tekrarlanmış, hatta Bavyera Devlet Balesi için de hem 1997 de hem 2015 -2016 Bale Festivali Haftaları için sahnelenmiştir (Die Kameliendame Program Kitapçığı, 1 - 48).

Neumeier, birçok koreografın yaptığı gibi "geriye dönüş" tekniği kullanarak Dumas'ın romanını bale diliyle sahneye getirmiş. Romanda bir adam meraktan bir açık arttırmaya katılır ve Manon Lescaut kitabını alır. Kitap, Marguerite'ye Armand Duval tarafından verilmiştir. Armand Duval, kitabı alan adamı bulur ve bütün hikayesini ona anlatır. Balede de Armand Duval 1847 yılında bir açık arttırmaya tanık oluyor. Sevgilisi Marguerite'in eşyaları satılmaktadır. Romanda, Manon Lescaut kitabı Marguerite'den kalan bir anıdır. Neumeier, romandaki ayrıntıları da balede değerlendirmiş. Balenin sonunda hastalığı (verem) iyice ilerlemiş olan Marguerite, devamlı Manon hayalleri görmektedir. Neumeier, Manon Lescaut ve Des Grieux karakterlerini sahneye getirerek, Marguerite ve Armand ilişkisine bir ayna tutar. Bu şekilde, hem Dumas'nın romanındaki bir ögeyi değerlendirmiş olur hem de baleye yeni bir boyut kazandırır (Çıkıgil, Sahne Dergisi 57 - 58).

Alexander Dumas Fils, Kamelyalı Kadın romanını yazarken bir yerde kendi hayatını kaleme almıştı. Ancak, sevgilisi Marie Duplessis'i canlandıran Marguerite Gautier yazar tarafından putlaştırılmıştı. Dumas Fils sevgilisini daima yüceltmişti. Yazar, gerçek hayattaki babasını da romanında namuslu bir tahsildar olarak gösterir. Gerçek baba Dumas Père ise derbeder bir adamdı. Üstelik, oğlunun sevgilisi Marie ile görüşmemişti bile.

Meriç Sümen-Oytun Turfanda

Birçok koreografın yarattığı Kamelyalı Kadın balesinin Türkiye'de de bir tarihçesi var. Bale ilk olarak, İstanbul Devlet Opera ve Balesi tarafından 1987 yılında Oytun Turfanda tarafından sahnelenir (Çıkıgil, Sanattan Yansımalar, "Kamelyalı Kadın Romanı ve Baleleri, 4 Ekim 2016). Baş rollerde Meriç Sümen ve Oktay Keresteci dans ederler. Aynı bale 1994 yılında, İzmir Devlet Opera ve Balesi tarafından da izleyicilere sunulur (Çıkıgil, Kamelyalı Kadın Program Kitapçığı, 196/7 Sezonu, 11).

Ankara'da ise konuk koreograf Robert Balogh (1960 - ), Verdi ve Ladislav Simon ( 1929 - 2011) müzikleri kullanarak eseri sahneye koymuştur. Koreograf, ayrıca Ankara DOB için, 1991 - 1992 Sezonu'nda Eros ve Thanatos ile Huzursuz Düşler adlı tek perdelik baleleri de sahnelemiştir (Kamelyalı Kadın Program Kitapçığı, 1996 -97 Sezonu 7). 30 Kasım 1996 tarihinde Ankara'da oynanmaya başlayan 2 Perdelik balenin Gala'sı 5 Aralık 1996 da yapıldığı zaman, izleyicilerin yakalarındaki kamelya çiçekleri gecenin en dikkat çekici özelliğiydi (Çıkıgil, Milliyet Sanat 52).

5 Aralık 1996 tarihindeki temsilde Marguerite Gautier' Ayşe Fidanlık, Armand Duval'ı Volkan Ersoy, Flora'yı Arzu Dirin, Germond Duval'i Yekta Oktay, Dadı'yı Şadan Aydemir, Dük Wilson'u Mert Türkoğlu, Çingene Solist'i Bahri Gürcan canlandırmışlardı. Kalabalık bir kadrosu olan balenin dekorlarını Nihat Kahraman, kostümleri Mine Erbek hazılamışlardı. Işık tasarımı Şükrü Alper'e aitti. Orkestrayı Rauf Abdullayev yönetmişti (Kamelyalı Kadın Program Kitapçığı, 1996/7 Sezonu, 5 Aralık 1996 temsili).

Koeograf Mehmet Balkan da bir Kamelyalı Kadın projesi üzerine çalışır. 2 Perdelik bale için, Balkan Verdi, Pietro Mascagni (1863 - 1945), Aram Khachaturian (1903 - 1978) müziklerini kullanır ve Antalya DOB 2001 yılında baleyi sahneler. Aynı bale Portekiz Ulusal Balesi'nin repertuvarında da yer alır. İstanbulDOB da aynı baleyi 28 Ekim 2008 tarihinde Süreyya Sahnesi'nde izleyicilerle buluşturur (Cumhuriyet 21 Ekim 2008). İzmir DOB da Mehmet Balkan'ın balesini 10 Aralık 2011 tarihinde izleyicilere sunar. Bu projede, bir soprano, bir tenor, bir bariton, bir bas ve 21 kişiden oluşan bir koro da yer almıştır (Andante 9 Aralık 2011).

AnkaraDOB'nin, 22 Şubat 2025 tarihinde izleyicilere sunacağı Kamelyalı Kadın'ın koreografisi Volkan Ersoy ve Armağan Davran'a ait. Onlar da bu baleyi ilk olarak, AntalyaDOB için 12 Mart 2022 tarihinde sahnelemişler. Üstelik, o tarihteki temsilde Tan Sağtürk de Alexander Dumas Fils (Oğul) rolünde sahneye çıkmış (Hürriyet 1 Mart 2022).

Hem dünyada hem Türkiye'de, Kamelyalı Kadın koreografların ilgisini çekmiş ve Marguerite ile Armand'ın tutkulu aşkı, yaşadıkları duygusal dalgalanmalar, çektikleri acılar bale diliyle defalarca izleyicilere sunulmuş.

Necla Çıkıgil

19 Şubat 2025, Ankara

KAYNAKLAR

Andante, "Kamelyalı Kadın", 9 Aralık 2011.

https://www.andante.com.tr/tr/3233/Kamelyali-Kadin

(Kullanım tarihi: 19 Şubat 2025)

Cumhuriyet,"Kamelyalı Kadın Süreyya Sahnesi'nde", 21 Ekim 2008.

https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/kamelyali-kadin-sureyya-sahnesinde-17430

(Kullanım tarihi: 19 Şubat 2025)

Çıkıgil, Necla,

"Kamelyalı Kadın'ın Tarihçesi", Kamelyalı Kadın Program Kitapçığı, Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğü Yayınları, 1996/7 Sezonu, Sayı: 4, 1-16.

"Ankara'da Kamelyalı Kadın Balesi", Milliyet Sanat, Sayı:398, 15 Aralık 1996, 52.

"Edebiyat Eserlerini Dans Ettiren Koreograf", Sanattan Yansımalar, 6 Temmuz 2016.

https://www.sanattanyansimalar.com/yazarlar/necla-cikigil/edebiyat-eserlerini-dans-ettiren-koreograf/1086/

(Kullanım tarihi: 19 Şubat 2025)

"Kamelyalı Kadın Romanı ve Baleleri", Sanattan Yansımalar, 4 Ekim 2016.

https://www.sanattanyansimalar.com/yazarlar/necla-cikigil/kamelyali-kadin-romani-ve-baleleri/1137/

(Kullanım tarihi: 19 Şubat 2025)

"Alexander Dumas Fils'in Kamelyalı Kadın Romanı ve Baleleri", Sahne: Tiyatro ve Opera Bale Dergisi, Sayı: 77, Kasım - Aralık 2016, 54 - 59.

Die Kameliendame, Mayerische Staattsballett, Program Kitapçığı, 2008 - 2009 Sezonu, 1- 48.

Koegler, Horst, The Concise Oxford Dictionary of Ballet, London: Oxford University Press, 1977.

Marguerite and Armand,

https://en.wikipedia.org/wiki/Marguerite_and_Armand