ImPerfect Dancers ve Hamlet Balesi

Ankara'da 6 Kasım 2024 tarihinde CSO Ada Ana Salonda, konuk dans topluluğu Imperfect Dancers, William Shakepeare'in Hamlet oyununu 75 dakikalık bir modern dans gösterisiyle izleyicilere sundu.

460 yıl önce doğmuş olan William Shakespeare'in (1564 - 1616) Hamlet oyununu 1598 - 1602 yılları arasında yazdığı bilinmektedir. O dönem güçlü hükümdar I.Elizabeth'in (1533 -1603) de son zamanlarıdır. Kraliçenin ölümünden sonra tahta geçecek bir varisi olmadığı için İngiltere çalkantılı günler geçirmektedir. Shakespeare, bu çalkantıları gözlemlemekte ama oyunlarında doğrudan doğruya bu konuları ele almak yerine, sanki uzak bir ülkenin sorunlarını sahneye getiriyormuş gibi yaparak Hamlet oyununu Danimarka'ya taşır. Danimarka bir zindan gibidir. Hamlet'in babası Kral Hamlet ölmüş, tahta amca Claudius geçmiş ve Hamlet'in annesi Kraliçe Gertrude ile evlenmiştir. Amca Claudius nasıl bu kadar çabuk tahta geçmiştir? Baba Hamlet nasıl ölmüştür? Prens Hamlet, bu soruların cevabını Baba Hamlet'in huzursuzca dolaşmakta olan hayaletinden alır ve Baba Hamlet intikam istemektedir. Hamlet'in öğrendikleri ne kadar gerçektir? Bu intikam nasıl alınacaktır?

Hamlet oyunu, Shakespeare oyunları içinde bir soru ile başlayan tek oyundur. Oyunun başında, Elsinore Şatosu’nda nöbet değiştirmek üzere olan subaylardan biri, Bernardo, yeni gelen Francisco'ya "Kim var orada?" der. Ve sorular başlar? " O şey gene göründü mü?" Subayların yanına gelen Horatio da "o şeyi" görür ve Kral Hamlet'e benzeyen bu hayaletin kim olduğunu öğrenmek ister. Durumu Hamlet'e anlattıkları zaman, Hamlet de hayaleti görünce sorular sorar ve Kral babasının amcası tarafından zehirlenerek öldürüldüğünü öğrenir. Duydukları gerçek midir?

Zihninde beliren sorulara nasıl cevap bulacaktır? Hayaleti gören yakın arkadaşı Horatio'dan başka Hamlet'e destek olabilecek kimse yoktur. Annesi Gertrude, amcasıyla evlenmiş, bu şekilde Kral Hamlet'e ihanet etmiştir. Annesine ne kadar güvenebilir? Sevgilisi Ophelia da, baba Polonius ve ağabey Laertes'in uyarılarına uyan "cici kız" olarak Hamlet'e mesafeli davranmaya başlar. Ophelia nasıl bir kadındır? Danimarka'ya gelmiş olan sözde arkadaşları Rosencrantz ve Guildenstern nasıl insanlardır?

Hamlet'in kafasındaki sorular çoğalmakta, etrafındakilerin ona karşı tutumları da değişmektedir. Bu arada, Norveç Prensi Fortinbras da Danimarka'yı ele geçirmek istemektedir. Danimarka'yı iyice kara bulutlar sarmıştır. Hamlet nasıl baba Hamlet'in intikamını alacaktır? Sorular da çoğalmaktadır. "Olmak mı, olmamak mı...?" Hamlet oyununun en ünlü, en üzerinde defalarca düşünülmüş, sorusudur.

Oyundaki diğer karakterlerin kafalarında da sorular vardır. Claudius, Hamlet'in davranışlarını sorgular. Gertrude oğlunu tanıyamaz. Oğluna ne oluyor diye kafasında sorular belirir. Ophelia Hamlet'in ona karşı değişken davranışlarına anlam veremez. Hamlet, kendisi hakkında yazılmış mektubun içinde ne olduğunu sorgular. Polonius hem oğlu Laertes hem kızı Ophelia hakkında bilgilenmek ister. Hamlet, mezarcılara "ahiret" soruları sorarken mezarcılar çetin cevaplar verirler. Karakterlerin kafalarındaki düşündükleri ile gerçekler ne derece birbirine uymaktadırlar?

Gerçek ile düşler birbirine karışmaktadır. Shakespeare oyunları aracılığıyla izleyicilere gerçekleri yansıtmak ister. Aynı şekilde, Hamlet de saraya gelen oyuncular ile bu yansıtmayı yaratarak amca kralın gerçek yüzünü görmek ister. "Tiyatroyu bir kapan gibi" kullanacaktır. Bu arada, etrafındakilere karşı Hamlet de oyun oynamaktadir. Acaba delirmekte midir? Yoksa bu bir taktik midir?

Hamlet oyununun soruları hala kafaları kurcalamaktadır ve oyun değişik yaklaşımlarla sahnelenirken, bestecilere ve koreograflara da esin kaynağı olmaktadır. Tiyatro oyunu olarak bile sahnelenmesi çok zor olan bu eseri, birçok koreograf yılmadan yeni yaklaşımlarla ele almaktadır.

Hamlet oyununun bale olarak ilk sahnelenişi 18. yüzyıla kadar iner. 1788 yılında, Francesco Clerico (1755 -1838) kendi müziğini kullanarak, Venedik'te bir Hamlet sergilemiş (Koegler 244).19. Yüzyılda ise, Louis Henry'nin (1784 - 1836) 1822 yılında Viyana'da sahnelediği Hamlet var. 20. yüzyıldaki bazı ilginç Hamlet baleleri arasında; Vaslav Nijinsky'nin (1889 -1950) kız kardeşi Bronislava Nijinska'nın (1891 - 1972) 1934 yılında Hamlet rolünü de kendisinin dans ettiği Hamlet, Tatjana (1901-1993) ve Victor Gsovsky'lerin (1902 -1974) 1950 Hamlet'i, Konstantin Sergeyev'in (1910 - 1992) Hamlet'i, Vakhtang Chabukiani'nin (1910 - 1992) Hamlet baleleri görülmektedir (Koegler 244). Belki, 20. Yüzyılın en çarpıcı Hamlet balesi koreograf Robert Helpmann'ın (1909 - 1986) 1942 yılında yarattığı mim kullanımının öne çıktığı 1 Perdelik Hamlet olmuştur (Koegler 253).

21. yüzyılda da Hamlet oyununu baleye dönüştürme denemeleri devam etmekte. 2000 yılında Stephen Mills(1960 - ) Hamlet'in ölümüyle başlayan bir bale yaratırken minimalist bir dekor kullanmış ve balede yalnızca Hamlet, Hayalet Kral, Claudius, Gertrude, Ophelia, Polonius, ve Laertes karakterleri görüntüye getirilmiş (Renault, artsatl.com/2014). 2008 yılında David Nixon (1958 - ) II. Dünya Savaşı'nda Naziler tarafından işgal edilmiş Paris'te geçen bir Hamlet yaratıyor (Monahan 1).

2015 yılında is Radu Poklitaru (1972 - ) Bolşoy Balesi için 2 perdelik bir bale yaratıyor ( Bolshoi, bolshoiru/en/performances...)

Türkiye'de de, 2015 yılında, Ankara Devlet Opera ve Balesi de Hamlet balesini izleyicilere sunuyor. 11 Nisan 2015 tarihinde sahnelenen 2 Perdelik balenin müziği besteci Revaz Gabichvadze'ye (1913 -1999) ait. Koreograflar ise Nugzar Magalashvili (1954 - 2018) ve Medeia Magalashvili (?)(Hamlet Program Kitapçığı).

Bütün bu çalışmalar, Shakespeare'in ünlü oyunu Hamlet'in koreograflara bile esin kaynağı olduğunu gösteriyor. Koreograflar, Hamlet oyununu dans diliyle izleyicilere sunma durumunda. Dans dili ile oyun ne kaybediyor ne kazanıyor? Oyunun içindeki sorulan sorulara yeni bir soru daha eklenmiş oluyor.

ImPerfect Dancers 2009 yılında İtalya'da kurulmuş ve çalışmalarında edebiyat eserlerinden çok etkilenmişler. Repertuvarlarında Shakespeare oyunlarından yaratılmış dans çalışmaları hemen dikkati çekiyor: Lady Macbeth (2018), Romeo ve Juliet (2021), Othello (2024)(ImPerfect Dancers web sitesi). Bunlardan, Lady Macbeth, 2019 - 2020 Sezonu'nda (13 Aralık 2019) Cemal Reşit Rey Konser Salonu'nda, İstanbul'da sergileniyor (NTV, 4.12.2019.haberi). Romeo ve Juliet de 30 Mart 2022 de, Cemal Reşit Rey Konser Salonu'nda izleyicilerle buluşuyor (Draz& Özel,Unlimited 17 Mayıs 2022, 1). Topluluk çeşitli ülkelerde temsiller veren, çok gezen bir topluluk.

Hamlet ilk olarak 6 Mayıs 2017 de Teatro Verdi- Pisa, İtalya'da sahnelenmiş (ImPerfect Dancers web sitesi).

6 Kasım 2024 tarihinde Ankara'da CSO sahnesinde izleyicilerle (izleyici sayısı çok değildi) buluşan Hamlet'e ve ImPerfect Dancers 'e ait bilgilendirici bir kağıtçık, bir broşür olmadığından web sitelerindeki tanıtım bilgilerini kullanmak gerekti. Konser salonunda ise ekrandaki Ziraat Bankası reklamları gözden kaçmıyordu.

Topluluğun web sitesinde, 6 Mayıs 2017 de sahnelenen Hamlet balesinin tanıtıcı bilgilerine göre balenin koreografları, topluluğun da kurucuları ve sanat yönetmenleri olan Walter Matteini ve Ina Broeckx. Yine o bilgilere göre Ina Broeckx (Gertrude), Alicia Navas Otero (Horatio), Naya Monzon Alvarez (kitap sayfaları arasında kaybolmuş kız), Jessie Lee Thorne (Ophelia), Sigurd Kirkerud Roness (Kral), Stefano Neri (Laertes), Daniel Flores Pardo (Hamlet), Julio Cesar Quintanilla Garcio (Hayalet) olarak sahneye çıkıyorlar.

6 Kasım akşamı sarı uzun saçları ile hemen dikkati çeken dansçının Ina Broeckx olduğu ve Gertrude karakterini canlandırdığı anlaşılmaktaydı. Web sitesindeki bilgilere göre Kostümler: Weber+Weber Sartoria, Sahne Tasarımı: Ina Broeckx, Işık Tasarımı: Bruno Ciulli tarafından hazırlanmıştı. Müzik için, Ezio Bosso, Antonio Vivaldi, Max Richter, Philp Glass müzikleri kullanılmıştı.

Yine tanıtım bilgilerine göre bu Hamlet balesinde, Ophelia karakterine odaklanılmış.

Hamlet oyunundaki bütün karakterler kullanılmamış ama bu balede genç bir kız sahnenin arka planında kendini kitaplara vermiş ve bunların içinde Hamlet oyunu onu çok etkilerken, Ophelia karakterini de kendine benzetmiş. Temsil sırasında bu genç kızın sanki bir tez veya rapor yazıyormuş gibi bir sürü kağıtların arasında bir arayışta olduğu görülüyor. Hamlet oyunu kafasını toplamasına yardım ediyor. Ophelia karakteri kendisini bulmasını sağlıyor. Zaman zaman Ophelia'yı da o canlandırıyor ve danslara katılıyor. Ophelia'nın yaşadığı zihin bulanıkılığını o da yaşıyor.

Dans başladığı zaman, sahnenin sol alt köşesinde bir kuru kafa dikkati çekiyor. bu kuru kafa kırmızı. Dans boyunca kırmızı ve siyah renklerin ağırlığı gözlemleniyor. Claudius'un tacı da kırmızı. Gertrude'ü canlandıran Ina Broeckx dansın başından beri endişeli, gergin, zaman zaman titreyen, istem dışı hareketlerde bulunan bir karakteri canlandırıyor. Bu balede, Hamlet'in yakın dostu Horatio'yu bir kadın dansçı canlandırıyor.

Gergin sahnelerde müzik de gerginliği vurgulayacak şekilde kullanılmış. Ophelia - Hamlet ikili danslarında yumuşak Vivaldi temaları dikkati çekiyor. Ophelia'yı kendine benzeten genç kızla olan danslarda da müzik ve dans adımları hem bu kızın hem Ophelia'nın saf duygularını yansıtıyor. Ancak, bu rahatlama devamlı olamıyor ve genç kızın kafası karıştığı zaman kontrolsüz kahkahaları kulakları tırmalıyor. Zaman zaman diğer karakterlerin de, ağızlarında ünlü ressam Munch'un sessiz ama aslında bayağı sesli "çığlık" tablosunu hatırlatan "sessiz çığlıklar"ı donup kalıyor.

Hamlet oyununda, Hamlet ile Laertes karakterlerini ünlü bir eskrim sahnesi vardır. Oyuncular, bu sahneyi dans eder gibi canlandırırlar. Bu temsilde ise kılıçlar yok ama dansçıların ikili mücadelesi başarılı dans adımlarıyla görüntüye geliyor. Zemin ışıklarının değişmesi dikkati çekiyor.

Genel olarak, dans düzenlemeleri, dansçıların vücut kullanımı, vücutların esnekliği, dans adımlarının berraklığı titizlikle çalışılmış bir eseri yansıtıyor. 75 dakikalık, hiç ara verilmeden sunulan bu modern çalışmada, dansçıların enerjisi hemen dikkati çekiyor.

Sahne zemini çok kullanılmış. Zaman zaman zeminde ışık kullanımıyla değişik şekiller beliriyor. Hamlet ve Ophelia dans ederken, zemin ışıkları da değişiyor.

Dans başladığı zaman, sahnenin sağ üst bölümünde kırmızı taçlı kral ve Gertrude yerde yatan bir ölünün başında (Kral Hamlet) durmaktadırlar. Temsil sonunda da yerde yatan bir ölü vardır ve bu sefer Hamlet yerde yatmaktadır.

Eserin sonunda, kendini Hamlet oyununun sayfalarında Ophelia olarak rahatlatan kafası karışık genç kız sahnenin önüne geliyor ve ona beyaz bir üç boyutlu çocuk kitabı şeklinde Hamlet sunuluyor ve sahne kararıyor.

Bu değişik dans çalışmalarında, Shakespeare'in bütün Hamlet oyunu ve oyundaki bütün karakterler canlandırılamıyor. Bu nedenle bir odak noktası şeçiliyor. ImPerfect Dancers de bu çalışmalarında Ophelia karakterine odaklanmış.

Topluluk, koreograflar, dansçılar, eser hakkında hiçbir açıklama olmadan bu 75 dakikalık temsil izlendiği zaman acaba Shakespeare'in Hamlet oyunu ne kadar canlanıyor ve izleyicilerle buluşuyor ? Belki sahnenin sol köşesindeki kırmızı kuru kafa izleyicilere "Hamlet ve elinde tuttuğu kuru kafa" yı hatırlatıyor ama tam olarak bir Hamlet oyununun dans dili ile görüntüye getirilmesinden ziyade çok iyi çalışılmış, başarılı bir koreografik düzenlemesi, etkileyici ışık ve müzik kullanımı olan dinamik bir modern dans gösterisi izleyicilere sunulmuş oluyor.

NECLA ÇIKIGİL

11 Kasım 2024, Ankara

KAYNAKLAR

Bolshoi, http://www.bolshoi.ru/en/performances/812/details/

Hamlet Program Kitapçığı, Ankara Devlet Opera ve Balesi Yayınları, 2014 - 2015 Sezonu, Sayı:16.

Draz, Ayşe & Mehmet Kerem Özel,

"On Soruluk Sohbetler: Walter Matteini ve Ina Broeckx",Unlimited, 17 Mayıs 2022, 1.

https://www.unlimitedrag.com/post/on-soruluk-sohbetler-walter-matteini-ve-ina-broeckx

Imperfect Dancers web sitesi, imperfectdancers.com

Koegler, Horst,

The Concise Oxford Dictionary of Ballet, Oxford University Press, London, 1977.

Monahan, Mark,