Ankara MDT, 17 Şubat 2024 tarihinde 1 perdelik Payidar adlı bir modern dans sahneledi. MDT'nin Sanat Yönetmeni ve eğitmeni de olan Bürge Kayacan'ın koreografisini yaptığı bu eser için Antonio Vivaldi, Johann Sebastian Bach müzikleri kullanılmış. Eserin sahne tasarımı, Aykut Öz'e; kostüm tasarımı, Tülay Şimşek'e; Işık tasarımı, Bülent Arslan, Barış Karataş'a ait. Bu eserin gerçekleşmesinde Repetitörler: Aslı Güneş Sümer, Burak Kayıhan, Deniz Alp, Nazlı Dirin; Prodüksüyon Asistanı: Pelin Köken; Koreograf Asistanı: Ayça Karaca; Sahne Amiri: Mert Okutan büyük rol oynarlarken, 16 dansçı da (Almina Yıldız, Asya Canbulat, Deniz Uzuner, Gülşah Bakır, İlke Sayıner, Sevgül Eylül Atak, Atahan Tepe, Burak Kayıhan, Eren Çelebi Kutlu, Hakan Özenalp, Mert Bozkurt, Mustafa Özçelik, Özkan Gültekin, Sercenk Yücel, Şuayip Efe Uzun) eseri sahnede canlandırıyorlar (Payidar Program Kitapçığı 6).
Türk Dili Kurumu, "payidar " kelimesini "kalıcı", "sonsuza kadar yaşayacak olan" diye tanımlıyor. Canlılar için "ölüm" değişmeyen bir gerçek, kaçınılmaz bir son olduğu için, canlılar "kalıcı" değiller. Ancak, onların eserleri, yaşamları boyunca yarattıkları, ürettikleri kalıyor. Yaşamları her türlü değişikliklerle geçiyor. Hatta, öyle durumlarla karşılaşıyorlar ki, "ölüp ölüp diriliyorlar", "ölümlerden ölüm beğeniyorlar", "ölümle burun buruna geliyorlar".
Canlıların bu yaşam - ölüm durumu da Mitolojide Eros (Yaşam) ve Thanatos (Ölüm dürtüsü) olarak tanrılaşmış. Bu durumlar iki zıt durum gibi görünseler de, aslında canlılar yaşarlarken ölüme doğru bir yolculuk içine giriyorlar, o yolculuğun içinde ölene kadar yaşıyorlar. Ölüm bu yolculukta son durakları oluyor. O durak öyle bir durak ki bu duraktan geri dönülmüyor. Yahya Kemal (1884 - 1958), Sessiz Gemi şiirinde "Birçok gidenin her biri memnun ki yerinden, Birçok seneler geçti; dönen yok seferinden" der (Güvemli 54).
Eros ve Thanatos birçok koreografın da ilgisini çekmiştir. Bu koreograflar arasında Slovakya doğumlu Robert Balogh'un (1960 - ) 7 Haziran 1992 tarihinde Ankara Devlet Opera ve Balesi için sahnelediği Eros ve Thanatos'un değişik bir anlamı var. Programda, 1 perdelik Eros ve Thanatos'un yanında bir başka 1 perdelik bale, Restless Visions (Huzursuz Düşler) de yer almıştı. Robert Balogh, Eros'u "aşk", Thanatos'u da "yaşlılık ve ölüm" olarak incelemişti. Bir de Eros'a güç veren Venüs'ü kullanmıştı. Bu balede, Payidar'ın koreografı Bürge Kayacan da (o zamanki adı Bürge Öztürk; kendisi ünlü bale sanatçısı Üstün Öztürk'ün kızıdır) dans etmekteydi (Eros ve Thanatos, Huzursuz Düşler Program Kitapçığı 4)
Yıllar sonra, Bürge Kayacan da Eros ve Thanatos'a kendi yorumunu getiriyor. Bürge Kayacan'nın dansçılığı yanında hem ortak projelerde hem de solo çalışmalarda yaratttığı birçok koreografik eseri var. Eserlerinde zıtlıkların kaynaşmasını dans diliyle sergilemek onun çok ilgisini çekiyor. Ankara MDT'nin 2009 -2010 Sezonu'nda (9 Ocak 2010) sahnelediği 2 perdelik Dikkat Kırılabilir adlı programda, Bürge Kayacan, Saydam adlı çalışmayı Bach ve Vivaldi müziğiyle sergilemişti. Program kitapçığında, eserde vurgulanan noktalar "çatışma içindeki uyum", "koşuşturma içindeki düzen", "şaşaa içindeki sadelik" şeklinde sıralanmıştı. Aynı zamanda klasik müzikle çağdaş dans kaynaşmıştı (MDT Dikkat Kırılabilir Program Kitapçığı 11).
Payidar eserinde de yine Bach ve Vivaldi müziği kullanılmış. Bu eserde de "yaşam" ve "ölüm" iki zıt dürtü gibi ele alınsa da asıl vurgulanan ve dans diliyle görüntüye getirilmek istenen bu iki zıtlık arasında yaratılabilecek "denge". Böyle bir "denge" yi de elbette "dans" sağlıyor.
Bu eserde de hemen dikkati çeken eserde kullanılan sahne ögelerinin yarattığı "denge". Koreografi - Müzik - Dekor - Kostüm - Işık dengesi. Perde açıldığı zaman uçsuz bucaksız bir sahne bütün derinliğiyle ve geniş dans alanıyla izleyicileri karşılıyor. Aykut Öz'ün sahne tasarımı ve Bülent Arslan - Barış Karataş'ın ışık tasarımı bu kocaman sahneyi yaratıyor. Aykut Öz dekoru yalın tutmuş. Sahnedeki iki ana blok bazen duvar amaçlı kullanılıyor ama sahnede hiçbir engel yaratmıyor. Bu bloklar, tiyatro tarihindeki modern sahne tasarımcılığının öncülerinden Edward Gordon Craig'in (1872 - 1966) sahne dekorlarını andırıyor. Ancak, Aykut Öz'ün tasarımı daha yalın ve sahnedeki dans alanını daha geniş tutan bir tasarım. Bu dekor, Bülent Arslan ve Barış Karataş'ın ışık tasarımıyla kaynaşınca (zaman zaman kullanılan mavi ışık) Bürge Kayacan'nın koreografik çalışması iyice öne çıkıyor, dansçıların hareketleri akıcı bir şekilde biribirleriyle kaynaşıyor. Dansçıların hareketlerini engellemeyen kostümlerin sadeliği de hemen dikkati çekiyor.
Bürge Kayacan da yalın bir koreografik çalışma sergiliyor. Dansçıların hareketleri yumuşak, akıcı. birbirleriyle kaynaşan hareketler. Bazı yavaş adımlar geleneksel Japon Tiyatrosu Noh Tiyatrosu'nun yavaş adımlarını andırıyor. Eser ilk başladığı zaman sahnenin sol tarafında 14 dansçı yerde yatmaktadır.
Sahnenin arkasından yavaş yavaş sahnenin önüne doğru ilerlemekte olan dansçı (Burak Kayıhan) sanki tek başına gibi görünse de sırtında başka bir dansçıyı (Deniz Uzuner) taşımaktadır.
Deniz Uzuner Eros'u canlandırmaktadır. Bu ikili daha sonra ayrılır. Burak Kayıhan bu sefer İlke Sayıner ile, Deniz Uzuner Eren Çelebi Kutlu ile ikili oluştururlar. Diğer dansçılar da hareketlenirler. Ancak hiçbir harekette acelecilik görülmüyor. Zaman zaman dansçılar biribirlerinin sırtını destek olarak kullanıyorlar. Bu koreografik çalışmadaki vücut hareketleri, dans adımları bir uzlaşma ve kaynaşmayı da görüntüye getirmiş. Bu bedensel anlatımda sert bir zıtlaşma, itişme, birbirini yok etme görülmüyor. Aksine bir "denge" oluşuyor. Bunu da "dans" sağlıyor.
Bürge Kayacan'ın diğer başarılı koreografik çalışmalarına eklenen 1 perdelik Payidar eseri, bir yerde "payidar" kelimesinin anlamını da (sonsuza kadar yaşayacak olan) görüntüye getirmiş oluyor ve 1992 de kurulmuş olan Ankara MDT'nin de yarattığı eserlere bir yenisinin eklenmesini sağlıyor.
NECLA ÇIKIGİL
22 Şubat 2024, Ankara
Fotoğraflar: Tarkan Serengül
KAYNAKLAR
Eros ve Thanatos; Huzursuz Düşler Program Kitapçığı, Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğü Yayınları, 1991-92 Sezonu, Sayı: 13,1-8.
Güvemli, Zahir, Yahya Kemal, İstanbul: Güven Yayınevi,1958.
Dikkat Kırılabilir Program Kitapçığı, Ankara Devlet Opera ve Balesi Yayınları, 2009-2010 Sezonu, Sayı: 9, 1-27.
Payidar Program Kitapçığı, Ankara Devlet Opera ve Balesi Yayınları, 2023-2024 Sezonu, Sayı: 5, 1-32.