Ankara Devlet Opera ve Balesi, 3 Şubat 2024 tarihinde La Bayadère balesini sahneledi. Ünlü koreograf Marius Petipa'nın (1818 -1910) bu balesinin ilk sahneleniş tarihi 4 Şubat 1877. Ankara Devlet Opera ve Balesi de ilk olarak bu baleyi 31 Mart 1977 de izleyicilere sunmuş.
La Bayadère balesi, 4 Şubat 1877 de sahnelendiği zaman 4 perde 7 sahneden oluşmaktaydı. Sonraları hem 20.Yüzyılda hem de 21.Yüzyılda koreograflar bu baleye çeşitli değişiklikler getirmişler. Balenin en çok sahnelenen bölümü "Gölgeler Krallığı" dır. Türkiye'de de önce bu bölüm, Ankara'da 1977 -1978 Sezonu'nda izleyicilerle buluşmuştu. Balenin tümü ise 4 perde olarak Ankara DOB tarafından 31 Mart 1997 tarihinde sahnelenmişti. Aynı bale 2004 - 2005 sezonunda 3 perde olarak yine Ankara DOB tarafından izleyicilere sunuldu (Çıkıgil La Bayadere Program Kitapçığı 20 - 22).
SIKI STÜDYO ÇALIŞMASI
2023 - 2024 Sezonunda, 3 Şubat 2024 tarihinde sahnelenmeden önce bale üzerinde çok ayrıntılı çalışmalar yapıldı. Eseri sahneye, İstanbul Devlet Opera ve Balesi Baş Koreografı Ayşem Sunal koydu. Birçok ünlü balede baş rolde dans etmiş ve La Bayadère balesinde Nikiya rolünü en başarılı şekilde yorumlandıran balerin olarak ödüllendirilmiş olan Ayşem Sunal bu baleyi İstanbul DOB için sahnelediği zaman bale büyük beğeni toplamıştı. Ayşem Sunal, Ankara'da çalışmalarına başladığı zaman, dansçılarla önce stüdyo çalışmaları yapmış, stüdyo provalarında en ince noktaları belirlemiş, dansçılarla yaratıcı bir etkileşim içinde çalışmıştı. Özellikle mimik sahnelerinde anlatılan öykünün en açık şekilde görüntüye gelebilmesi için defalarca açıklamalarda bulunmuş, en ince noktaların berraklaşması için dansçılarla uzun uzun çalışmıştı. Ayşem Sunal'ın ayrıntıları açıklama şekli, dansçılara bu ayrıntıları en ince noktalarıyla anlatması gerçekten çok başarılı.
Ayşem Sunal'a çalışmalarında yine İstanbul Devlet Opera ve Balesi, Repetitörleri Pınar Müldür, Çiğdem Tezcür ve Koreolojist Esra Ünlü Sarıbay ve İzmir Devlet Opera ve Balesi Repetitörü Barış Erhan yardım ettiler. Ankara Devlet Opera ve Balesi'nden de Eser Sorumluları Almula Özlem ve Elif Gözde Fırat'ın yanında Repetitörler Zeynep Sunal Öngün, Bahri Gürcan, Hakan Odabaşı, Serhat Güdül, Ayşegül Ünver, Özge Ay, Emre Güler dansçılarla provalar alarak ayrıntılar üzerinde durdular. Onlara Bale Notatörü Aslı Öngören ile Kondüvitler Işınsu Yapıcı ile Zeren Topçu eşlik ettiler.
Stüdyo provalarından önce dansçıların bale dersleri var. Elif Fırat'ın verdiği etkili bir ısınma dersinden sonra bir provada mimik sahnelerinin ayrıntıları çalışıldı. Bu provaya Orkestra Şefi Tolga Atalay Ün de katıldı ve titiz bir şekilde sorularını sordu, notlarını aldı. Orkestra ile dansçılar arasındaki uyumun ön çalışmasını yaptı. Tolga Atalay Ün için bu uyumun ne kadar önemli olduğu hemen dikkati çekiyordu. Bu çalışmada hem Elif Fırat, hem Almula Özlem en ince ayrıntıları not ettiler. Almula bu konuda çok dikkatli. En küçük oturmamış noktayı bile not ediyor. Anlaşılmayan en küçük bölümler açıklık kazanıyor, hareketler iyice oturuyor.
İlk orkestralı sahne provasında da şef Tolga Atalay Ün'ün titizliği göze çarpıyordu. Dansçılarla orkestranın uyumu için dikkatli çalışmalar yapıldı. Bu provada da en ince ayrıntılar üzerinde duruldu. Notlar alındı.
Bütün sahne ögelerinin tamamlandığı genel provadan önce eserin sahnelenmesinde daha önce de katkıları bulunan Meriç Sümen, Moskova'da düzenlenecek Uluslararası Gençlik Bale Yarışmasına katılacak olan Nilay Tahiroğlu'nu çalıştırdı ve dansçıya açıklamalarda bulundu.
Bu çalışmadan önce de 1998 -1999, 2004 -2005 Sezonlarında sahnelenen La Bayadère'de başarılı bir şekilde Altın Solist (İdol) rolünde dans etmiş olan Serhat Güdül, bu rolü 2023 -2024 Sezonundaki La Bayadère'de canlandıracak olan Etkin Yüzer'i çalıştırdı.
Bu yoğun çalışmalar bütün sahne ögelerinin tamamlandığı Genel Prova'da tekrarlandı ve Ayşem Sunal'a Genel Müdür Tan Sağtürk de eşlik etti. Bu provada artık eserin 3 Şubat 2024 tarihindeki temsili için bütün hazırlıklar yapılmış, en ince ayrıntılar tekrar gözden geçirilmiş, ufak tefek aksamalar düzeltilmiş, eksiklikler tamamlanmıştı.
3 Şubat 2024 Temsili
3 Şubat 2024 La Bayadère temsilinde bu 3 perdelik bale izleyicilerle buluştuğu zaman heyecan doruktaydı. La Bayadère balesi, Hint motifleriyle donatılmış bir bale olduğu için onun opera binasındaki tanıtımı da bu motiflerle yapılmıştı. Ayrıca, balenin hazırlık aşamalarında sahne arkasında gerçekleşen çalışmaları (kostümlerin hazırlanışı, dekorların yapılışı, aksesuarların düzenlenişi...) yansıtan bir video gösterisi de izleyicilere sunulmaktaydı ki sahne arkasında olanlar sahnedeki temsillerden çok daha ilginç ve heyecanlı olabilir ve izleyicilerde merak uyandırabilir.
La Bayadère balesinin müziği, Don Kişot, Paquita gibi ünlü balelerinin de bestecisi olan Avusturyalı Ludwig Minkus'a (1826 - 1917) ait. Titiz çalışmalarının sonucu orkestrayı Tolga Atalay Ün başarıyla yönetti. Eserin, dekor tasarımı Özgür Usta'ya, kostüm tasarımı Gülden Sayın'a, ışık tasarımı Bülent Aslan'a ait. İzleyiciler bu 2 perdelik balenin konusu nedeniyle birdenbire kendilerini Hint motifleri arasında bulurlar. Bunu da görkemli dekor ve kostümler sağlar.
Bale başladığı zaman sahne değişimlerinde de kullanılan görkemli bir pano göze çarpıyor.
I. Perde iki tablodan oluşuyor. I. Tabloda bir tapınak önünde "Ateş Ayini" düzenlenmektedir. Yüce Brahmin rolünde Taner Oğuzhan sahneye geldiği zaman yalnızca bu güçlü karakterin isteklerinin ön planda olacağı hemen anlaşılıyor. Tapınak dansçıları, rahipler onun emrindedir. Baş tapınak dansçısı Nikiya'nın da onun isteklerine boyun eğmesi gerekirken Nikiya onu reddeder. Nikiya, savasçı Solor'a aşıktır ve iki aşık buluştukları zaman Yüce Brahmin bunu görünce hiddetli bir şekilde Solor'dan kurtulma planları yapar.
Bu sahnede, 8 Tapınak Dansçısının (Ezgi Odabaşı, Bleda Özlem, Özge Uyal, Esra Önder, Kardelen Büyükkayıkçı, Cansın İravul, Gizem Çalışkan, Natalia Cherednychenko) bir arada, muntazam bir şekilde dans edişleri, yumuşak baş ve kol hareketleri, aynı anda hareketleri tamamlayışları hemen dikkati çekiyordu.
Solor rolünde İlhan Durgut (ki bu rolü diğer tarihlerde Ervin Zagıdullin, Umutcan Arzuman ve Kutay Yaşar da canlandıracaklar) ihtişamlı bir şekilde yanındaki arkadaşları (Berkay Saraçoğlu ve Umutcan Arzuman) ile sahneye geldiği zaman baş Tapınak Dansçısı Nikiya ile buluşursa neler olabilecek diye bir endişe de oluşuyor. Magdeveya Fakir rolünde Aralcan Kocabey bu buluşmayı sağlayacak ama o da tehlikeli durumu Solor'a belirtmek için çok çaba gösteriyor. Bu arada 4 Fakir (Hüseyin Acar, Ömer Alnıaçık, Sefer Alnıaçık, Uğurcan Aylıkçı) zıplamalı hareketlerle "Kutsal Ateş"i canlı tutuyorlardı. Nikiya rolünde Sultan Menteşe Erol hem oyunculuğuyla hem de üstün dansçılığıyla sahneye gelir gelmez izleyicileri etkiliyor.
Nikiya - Solor ikili dansı da bu tehlikeli aşkı dans diliyle görüntüye getiriyor. Bu "pas de deux" de her iki dansçı da Minkus'un müziğini hareketleriyle, yüz ifadeleriyle etkileyici bir şekilde yorumluyorlar.
2. Tabloda ise, eserdeki diğer güçlü karakter, Rajah da isteklerinin yerine getirilmesini emreder ki ona karşı gelmek de kolay olmayacaktır. Rajah, Solor'un bir portresini kızı Gamzetti'ye gösterir ve Gamzetti'nin Solor'la evlenmesini teklif bile etmez. Bu bir emirdir. Gamzetti, Solor'un yakışıklı portresi karşısında zaten bu emre karşı gelmeyecektir ama Solor için durum karışıktır. Gamzetti büyüleyicidir ama Solor'un Nikiya'ya olan yemini vardır. Yine de Solor, Rajah'nın emrine boyun eğmek zorundadır. Rajah'yı ancak Yüce Brahmin engeller ve Solor-Nikiya ilişkisini anlatır. Bu evlilik olamaz. Bu durumu Gamzetti'de duyar ve Nikiya'yı çağırtır.
Bu tablo, müzik ve mimik dilleriyle olan bitenin görüntüye getirildiği bir tablodur. Rajah rolünde Hakan Odabaşı, gözleriyle bile oyunculuğunu sergileyen bir sanatçı. Bu balenin daha önceki yıllarda sahnelendiği zaman Hintli Solist Erkek rolünde dans etmiş olan Hakan Odabaşı, bu sefer Rajah rolünde etkileyici oyunculuğunu da sunuyor. Yüce Brahmin rolünde Taner Oğuzhan da bu sahnede mimik diliyle Solor -Nikiya ilişkisini yalnızca Rajah'ya anlatıyor. Bu sahnede Gamzetti'nin nedimesi Aya rolünde Gülben Çay da oyunculuğunu etkileyici bir şekilde sergiledi. Gülben Çay gayet asil, zarif ama bir o kadar da güçlü bir nedime olmuştu.
Yine bu sahnede Gamzetti'yi ve Nikiya'yı canlandıran dansçılar için etkileyici bir oyunculuk sergilemeleri gerekiyor. Sözcükler olmadan vücut ve mimik dilleriyle Minkus'un müziğini de iyice değerlendirerek gelişen durumları dansçıların görüntüye getirmeleri bekleniyor.
Gamzetti rolünde Özge Soykan ve Nikiya'yı canlandıran Sultan Menteşe Erol bu sahnedeki gergin durumu başarıyla sergilediler. Her iki karakter de duygu fırtınaları içinde çırpınırlar. Gamzetti, Nikiya'nın güzelliği karşısında hem büyülenir hem ondan kurtulmak ister. Solor ile evlenecek olan Gamzetti'dir. Tapınak dansçısı Nikiya korkutucu bir engeldir. Nikiya ise önce şaşkındır. Neden Gamzetti onu çağırmıştır?
Solor'un portresi niye saraydadır? Gerçek meydana çıktığı zaman ise Nikiya önce şaşırır, kırılır, ve bütün bu duygu fırtınalarının sonucu Gamzetti'yi hançerle öldürmek ister. Nedime Aya zamanında bu duruma engel olur ve Nikiya kaçar ama Gamzetti ondan kurtulma yemini eder. Bütün bu duygu geçişleri, her iki dansçının başarılı oyunculukları sayesinde etkileyici bir şekilde görüntüye getirilidi.
II. Perde, Gamzetti ve Solor'un nişan (düğün) kutlamaları nedeniyle birçok dansçıya dans etme olanağı veriyor. Bu perdede dansçılık öne çıkıyor. Kalabalık bir sahne olmasına rağmen bir kargaşa görülmüyor. Dansçılar beklerlerken, dans etmedikleri zaman bile, hatta sahnenin arka kısmında hareketsiz duran dansçılar da eserden bağımsız kalmıyorlar.
Bu perdede biribiri ardından gelen danslar dikkati çekiyor. Renkli kostümleriye ellerinde büyük lotus çiçeklerini andıran yelpazeleriyle canlı bir şekilde 6 saray kızları (Gülberk Öcal, Doğa Tuzcu, Begüm Ebren, Hira Göksu Albayrak, Kamelya Tuncel, Begüm Öztürk), onların iki solisti (Gizem Çalşkan, Beril Baştürk) dans ediyorlar. Enerji dolu 6 Hintli dansçının (Buğrahan Alnıaçık, Bilal Kılıçaslan, Hüseyin Acar, Ömer Alnıaçık, Alp Yazaganarıkan, Alperen Dağ) , 2 solistin (Etkin Yüzer, Kutay Yaşar), Hintli Solist kızın (Ezgi Durgut) dansları hemen dikkati çekiyor.
Altın İdol (Solist) rolünde Ervin Zagıdullin zıplamalı ve dönmeli hareketleri hiçbir aksama göstermeden gayet kontrollü olarak sergiliyor. "Pas d'action" dansında 6 solist (Lara Veli, Deniz Derelioğlu, Nilay Tahiroğlu, Begüm Öztürk, Berkay Saraçoğlu, Umutcan Arzuman) bütün hareketleri temiz bir şekilde görüntüye getiriyorlar. Lara Veli, Deniz Derelioğlu, Nilay Tahiroğlu, Begüm Öztürk dördüz gibi dans ediyorlar. Gamzetti - Solor ikili dansı da dengeli ve kontrollü. Teknik bakımdan (ki bu sahnede en çok dikkati çeken özellik) bütün dansçılar üst düzeyde.
Bu enerji dolu, neşeli danslardan sonra Nikiya'nın sahneye gelişiyle endişeler başlıyor. Nikiya dansıyla ve vücut diliyle karışık duygularını görüntüye getiriyor.
Eline çiçek sepeti verildiğinde bir an için seviniyor ama sepetin içindeki zehirli yılan onu ısırınca dehşete düşüyor. Yüce Brahmin onu kurtarmak için panzehir vermek istiyor ama Nikiya için Solor'suz hayat zaten yoktur ve zehirlenen Nikiya ölür. Bu sahnede de dansçı için hem dans etmek hem sürekli bir şekilde değişen yoğun duyguları yansıtmak oldukça zor bir durumdur. Sultan Menteşe Erol bütün bu geçişleri, değişmeleri başarıyla sergiledi.
III. Perdede "Gölgeler Krallığı", La Bayadère balesinin en önemli ve balenin en çok sahnelenen perdesidir. 3 Şubat 2024 temsilinde 18 dansçı (gölge) 38 "arabesque fondu" hareketiyle sahnenin arka bölümündeki rampadan teker teker indiler. Burada Minkus'un müziği, gölgelerin sahneye gelişleri, sahnede sıralanışları en etkileyici durumu yaratır.
Bu sahnede en önemli dansçılık "corps de ballet" tarafından sergilenir. Gölgelerden 1.Gölge (Deniz Derelioğlu), 2.Gölge (Serapsu Yaşar), 3.Gölge (Beril Baştürk) de başarılı dansçılıklarını sergilediler. Solor ve Nikiya ikilisinin de dansları özellikle iki dansçı arasındaki beyaz tülle yapılan kontrollü, dengeli, temiz hareketler hemen dikkati çekiyordu. Nikiya'nin çizgisi, sağlamlığı etkileyiciydi.
Bu 3 perdelik La Bayadère balesinin en büyük özelliği Ayşem Sunal Savaştürk'ün baleye getirdiği derli topluluk. Fransız koreograf Petipa'nın klasik bale hareketleri, Avusturyalı Minkus'un muhteşem müziği, göz kamaştıcıcı Hint motifleri dengeli bir şekilde kaynaşmış ve sihirli bir atmosfer yaratılmış.
Eserdeki Hint Kadınları, Brahmin'nin insanları, Askerler de eseri tamamlıyorlardı.
Eserin çok titiz bir çalışma sonucu ortaya çıktığı hemen dikkati çekiyordu. Orkestra şefinin, repetitörlerin, dekor - kostüm - ışık tasarımcılarını, sahne arkasında çalışan elemanların birlikte itinalı ve özverli çalışmaları başarılı ve büyüleyici bir La Bayadère balesinin ortaya çıkmasını sağlamıştı.
Ayşem Sunal - Zeynep Sunal. Sultan Menteşe Erol - Almula Özlem
Meriç Sümen - Tan Sağtürk
Eserin sonunda, sanatçıları coşkuyla ayakta alkışlayan izleyicilerin arasında Devlet Sanatçısı Meriç Sümen'in, Genel Müdür Tan Sağtürk'ün olması da dikkati çekiyordu. (Perde aralarında Tan Sağtürk hayranlarını kırmadan onlarla fotolar da çektirdi).
Zeynep Sunal - Neyran Fişek - Meriç Sümen - Sultan Menteşe Erol - Ayşem Sunal - Elif Fırat
Temsil sonrası sahnede topluca...
Sahne arkasında da kutlamalar devam etti. Sanatçıların ve onları izleyenlerin heyacanı kelimeler yetersiz kalacağı için, belki de en güzel yine dans diliyle anlatılabilir.
NECLA ÇIKIGİL
10 Şubat 2024, Ankara
Eserden fotolar : Arda Aktar, Tarkan Serengül
Özel fotolar : Necla Çıkıgil
KAYNAK
Çıkıgil, Necla
"La Bayadère Balesi Üzerine,
Ankara Devlet Opera ve Balesi Yayınları, 2023 - 2024 Sezonu, Sayı:4, 1 -32
