Zorba Balesi 2024

Ankara Devlet Opera ve Balesi, 29 Nisan 2024 tarihinde, 2 Perdelik Zorba'yı izleyicilerle buluşturdu. Zorba Balesi, ilk olarak ADOB tarafından 11 Aralık 2010 tarihinde sahnelenmişti (ADOB Yayınları, 2010 - 2011 Sezonu 1 - 44). Bale, dünyada ilk defa izleyicilerle 1988 yılında Arena di Verona'da buluşmuştu. Eseri, ünlü koreograf Lorca Massine sahneye koymuş, eser 150 kişilik orkestra, 100 kişilik koro, 60 kişilik dans topluluğu eşliğinde görkemli bir şekilde sunulmuş, Zorba rolünü de, ünlü dansçı Vladimir Vasiliev canlandırmıştı (Çıkıgil 65).

Zorba Balesi'nin Türkiye'ye ilk gelişi de 8.Uluslararası Bodrum Festivali'nde gerçekleşir. 14 Ağustos - 1 Eylül 2010 tarihleri arasında değişik bale eserlerinin sergilendiği festivalin kapanış temsilinde Sofya Bale Topluluğu'nun sunduğu Zorba balesi izleyicilerle buluşur. Bu şekilde, izleyiciler hem ünlü Zorba balesini hem de koreograf Lorca Massine ile tanışırlar ve aynı zamanda ünlü dansçı Irek Mukhamedov'un Zorba karakterini canlandırışına tanık olurlar (Çıkıgil 65)

2010 yılı sona ermeden ADOB, Zorba balesini repertuvarına almaya karar verince, bu sefer Lorca Massine eseri ADOB sanatçılarıyla bir de Ankara'da sergiler.

Bale tarihinin ünlü koreograflarından Léonide Massine'nin (1896 - 1979) oğlu olan 1944 doğumlu Lorca Massine, 20.Yüzyıl koreograflarından George Balanchine (1904 - 1983), Jerome Robbins (1918 - 1998), Maurice Béjart (1927 - 2007), ve babası Léonide Massine ile çalışmış, yaratıcı bir sanatçı (Koegler 353). 29 Nisan 2024 Zorba balesi için de Ankara'ya gelerek topluluk dansçılarını çalıştırmış.

Zorba Balesi'ni ADOB, 7 Ekim 2017 tarihinde de sergiler. Bu temsilde Zorba'yı 2010 - 2011 Sezonu'nda da dans etmiş olan Burak Kayıhan, dönüşümlü olarak Oliver Spence, Hanny Hassan (Misafir sanatçı) ile canlandırır ( ADOB Yayınları, 2010 - 2011 Sezonu 12). Burak Kayıhan'ın etkileyici yorumu ve dansçılığı hakkında ayrıntılı analizi, Pınar Aydın O'Dwyer Sanattan Yansımalar'da yapmıştı ("Etkileşimli Bale: Zorba 1).

Bale, 4 Nisan 2018 tarihinde ADOB tarfaından sahnelendiği zaman da iki konuk sanatçı Nazmiye Khozashvili (Marina rolünde) ve David Khozashvili (Manoliones rolünde) (29 Nisan 2024 tarihindeki temsilde de aynı rolde) izleyicileri etkilemişlerdi (Çıkıgil, Sanattan Yansımalar 6 Nisan 2018).

2019 yılında ise, ADOB, baleyi Eskişehir Büyükşehir Belediyesi, Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğü işbirliği ile düzenlenen Eskişehir Opera ve Bale Günleri'ne götürdüğü zaman, izleyicler arasında bulunan Büyükşehir Belediye Başkanı Yılmaz Büyükerşen eser sonunda dansçıları tebrik etmek için sahneye çıkınca dansçılarla birlikte kısa bir "sirtaki" bile yapmıştı (ES Gündem, "Büyükerşen'den Sirtaki Şov" 1).

2024 FESTİVALLERİNDE…

Zorba Balesi Türkiye'de düzenlenecek olan festivallerde de izleyicilerle buluşacak. 15. Uluslararası İstanbul Opera ve Bale Festivali'nde (1 -14 haziran 2024), 7.Uluslararası Efes Opera ve Bale Festivali'nde (29 Haziran - 13 Temmuz 2024),

21. Uluslararası Bodrum Bale Festivali'nde (3 - 21 Ağustos 2024) konuk dansçı Joshua Legge'in Zorba'yı canlandıracağı Zorba balesi izleyicileri coşturacak.

Bu bale defalarca tekrarlansa da izleyicileri etkisi altında tutacak. 29 Nisan 2024 temsili de gerçekten güçlü ve disiplinli bir çalışmayı yansıtıyordu. 29 Nisan "Dünya Dans Günü" de böyle bir dans gösterisiyle kutlanmış oldu. Seval Deniz Karahaliloğlu'nun, 2010 yılında yaptığı söyleşide, koreograf Lorca Massine dans için "Dansın yaşı yoktur, Dans bir harekettir. Dans daima genç kalmak ve daima aşık olmaktır. Dans bir ölümsüzlük hissidir. Dans bittiğinde biter ama hafızanızda dansın ve müziğin görüntüsü daima taze ve canlı kalır" demiş.(Karahaliloğlu 59). Bu sözcükler hem dans sanatının hem de Zorba balesinin de gücünü en belirgin şekliyle anlatmakta.

SON ZORBA

ADOB'un 29 Nisan 2024 tarihindeki temsili yıllar sonra yeniden Zorba balesini izleyicilere sunarken eserdeki bazı değişiklikleri de görüntüye getirmişti. Esere eşlik eden koro sanatçıları, sahnenin iki yanında yer almışlardı (sol tarafta 12, sağ tarafta 11 sanatçı olmak üzere). Orkestra şefi Sunay Muratov'un yönettiği orkestraya, Koro Şefi Ivan Pekhov'un yönettiği koro sanatçıları bu şekilde destek verince, eserin etkileyici gücü kat kat artmış oldu. Aynı şekilde solist sanatçı Ferda Yetişer de eserin dramatik noktalarının belirginleşmesini sağlamaktaydı. Mikis Theodorakis'in muhteşem müziğinin etkisi de hem dansçılar hem izleyiciler üzerine hemen hissediliyordu.

Bu temsilde, Lorca Massine'nin asistanı Elisa Arnone idi. Dekor - Oryantal Kostüm Tasarımı Gürcan Kubilay'a, Kostüm Tasarımı Tülay Şimşek'e, Işık Fuat Gök'e aitti.

Repetitörler arasında bu balede daha önce de dans etmiş olan sanatçıların adı dikkati çekiyordu (Zeynep Sunal Öngün, Almula Özlem, Elif Fırat, Hakan Odabaşı, Özge Ay, Erten Keleş). Bale Notatörü, Aslı Öngören'di, Konduvit ise Işınsu Yapıcı'dı.

Zorba'yı bu sefer daha önceki temsillerde John rolünü başarıyla yorumlamış olan Eren Keleş canlandırmaktaydı. Eren Keleş'in enerjisi Zorba'nın hayata bakışını, dansa olan tutkusunu, yaşamak için yaşayışını en beligin şekilde yansıtıyordu. Lorca Massine, Zorba karakterine canlı dans adımları yaratmış. Zorba devamlı elini yere vurarak, yere eğilerek yere yakınlığını belirtir. Yere sağlam basılmalıdır. Atılan adımlar da sağlam olmalıdır. İnsan yaşarkek eğilip bükülebilmelidir. Vücut esnekliği önemlidir. Bütün bunlar Eren Keleş'in canlı, enerji dolu dansçılığıyla görüntüye gelmekteydi.

John rolünde ise İlhan Durgut öceki temsillerde Manoliones'i başarıyla canlandırmıştı. Nikos Kazancakis'in (1883 -1957) 1946 yılında basılmış olan Zorba romanında olayları anlatan kişi genç bir Yunandır ve kitaplara düşkündür ama bu hayatı bırakıp kaderine terk edilmiş bir linyit madenini canlandırmak üzere Girit adasına gelir. Yanında da deli dolu, her türlü işi yapabileceğini söyleyen Zorba vardır. Bu karakter, ünlü 1964 yapımı Michael Cocoyannis'in yönettiğİ Zorba filminde yarı İngiliz yarı Yunan genç yazar Basil olur. Balede ise iyice ötekileştirilmiş John karakterine dönüşür (Çıkıgil 65) Lorca Massine Zorba ile John'u iyice zıt karakterler olarak hatta eski Yunan tanrıları Dionysos ile Apollo olarak sunar. Dans adımlarında da John klasik bale adımlarıyla dans ederken, Zorba daha rahat, yere yakın dans adımlarıyla bu içi içine sığmayan, kendi kurallarıyla yaşayan karakteri canlandırır. İlhan Durgut beyazlar içinde, elinde kitabıyla bu Yunan köyündeki istenmeyen yabancıyı sağlam dansçılığıyla ve başarılı oyunculuğuyla etkileyici bir şekilde görüntüye getirdi. Eser sonunda, belki Marina ve Madame Hortance yoktur ama John ve Zorba bütün acılı olaylara rağmen dansın verdiği canlandırıcı güçle yaşamlarına devam ederlerken, ada halkı da onlara katılır.

Köyün dulu Marina'yı ise 2017 Zorba temsilinde Oryantal Kızlar arasında dans etmiş olan Sultan Erol ( o zaman Menteşe) canlandırdı. Sultan Erol, hem dansçılığıyla, hem dramatik oyunculuğuyla çok başarılı bir Marina olmuştu. John ile olan ikili danslardaki etkileyici koreografik düzenleme İlhan Durgut - Sultan Erol ikilisiyle iyice belirginleşmiş olarak görüntüye geldi. Sultan Erol'ün yüz ifadesi de bu rolü canlandırırken çok başarılıydı. Ancak, John'a bir şey olmaz ama Marina bu ilişkinin bedelini hayatıyla ödeyecektir.

Manolioes rolünde SamsunDOB dan ADOB'a konuk olarak katılan daha önce de bu rolü canlandırmış olan David Khozashvili etkileyici bir şekilde dansçılığını ve oyunculuğunu sergiledi. Dans hareketlerini gerçekten temiz ve berrak bir şekilde hiçbir aksama göstermeden sundu.

29 Nisan 2024 tarihindeki temsilde hemen dikkati çeken çok başarılı bir oyunculuk ve dansçılık Madame Hortance 'ı canlandıran Serapsu Yaşar tarafından sergilendi. Madame Hortance romanda da vaktiyle çok yürek yakmış bir güzeldir. Hayranlarının sayısı bile belli değildir. Ancak, artık bu özelliklerini kaybetmiş ve kalan etkileyici yönlerini kurtarma çabalarıyla boğuşan, son bir defa da bir hayranı tarafından sevilmek isteyen sonra da ölüp giden bir karakterdir.

Serapsu Yaşar bu zavallı kadının değişken duygularını, ama yine de etkileyici bir güzelliğini üstün bir sanatçılıkla görüntüye getirdi. Bu kadın belli ki vaktiyle çok güzel bir kadınmış. Zorba bu kaybolmuş güzelliği yeniden geçici de olsa canlandırıyor ve Madame Hortance'a bir düğün alayı bile yaratıyor. Serapsu Yaşar'ın yorumunda bu kadın gerçekten geçici bir güzel, etkileyici bir karakter oluveriyor, bir anlık da olsa mutlu oluyor, ve bu geçişleri, duygu dalgalanmalarını Serapsu Yaşar başarıyla görüntüye getiriyor.

Yine eserin başarılı bir yönü de topluluk danslarında görülüyordu. Dansçıların baş, omuz, kol, el, ayak hareketleri kesinlikle bir aksama göstermiyordu. Bayram tatillerinde bile provalar, çalışamalar devam ettiği için topluluk dansları disiplinli çalışmayı yansıtıyor, sahnedeki enerji izleyicilere de yayılıyordu.

Bu sahnelenişte "Oryantal Kızlar" ın sayısı artmış. Önceki temsillerdeki 7 dansçı şimdi 9 olmuş. Bu fıkır fıkır dansçılar Zorba'nın etrafında onu iyice etkiliyorlar.

29 Nisan 2024 Zorba Balesi'nin "Dünya Dans Günü"'ne denk gelmesi dans sanatının gücünü sergileme bakımından çok anlamlı olmuş. Lorca Massine'nin dansa verdiği değer ve dans dilinin gücünü koreografik çalışmalarıyla görüntüye getirmesindeki başarısı Zorba balesiyle de kanıtlanmış oluyor. ADOB sanatçıları da Zorba balesini etkileyici bir şekilde canlandırırlarken, dans sanatının tutarlılığını, devamlılığını, birleştirici gücünü izleyicilere sunmuş oluyorlar.

Necla Çıkıgil

1 Mayıs 2024, Ankara

Fotolar: Arda Aktar, Selam fotosu: Necla Çıkıgil

KAYNAKLAR

Çıkıgil, Necla,

"Romandan Baleye: Zorba", Sahne:Tiyatro-Opera ve Bale Dergisi, Ocak-Şubat 2011, 64-67.

Çıkıgil, Necla,

"Zorba Balesi'nde İki Yorum", Sanattan Yansımalar, 6 Nisan 2018, 1

https://www.sanattanyansimalar.com/yazarlar/necla-cikigil/zorba-balesinde-iki-yorum/1677/

ES Gündem,

"Büyükerşen'den Sirtaki Şov",

esgundem26.com/guncel/opera-bale-gunleri-zorba-ile-basladi-h21931.html