Prof. Dr. Metin And, 17 Haziran 1927 - 30 Eylül 2008 tarihleri arasında yaşamış ilgi alanları geniş, hayatı oyun gibi gören, titiz bir araştırmacı, sınır tanımayan bir koleksiyoncu, arşivci, oyun oynar gibi ders anlatan bir eğitimci, izlediği sahne eserlerinin ince noktalarını vurgulayan ve okuyucuyu eğiten bir eleştirmen, yüzünden eksik etmediği gülümsemesinin arkasında sakladığı göz yanıltıcı muzipliklerle izleyicileri eğlendiren, eğlendirdiği kadar düşündüren çok yönlü bir insan.
Prof. Dr. Talat Halman (1931 -2014), "And'ımız Anıtımız" adlı Metin And için yazdığı bir yazısında Metin And'ı bir "Rönesans İnsanı" olarak değerlendirmiş, hatta ona "anıt" bile demiştir. Aynı yazıda "Metin And'ın en büyük ünü, tiyatro-sanat-kültür tarihçiliğinde… Bilgin, eleştirmen...Belgeselci, konferansçı, halk oyunları - dans -bale uzmanı, Karagözcü, minyatür uzmanı, illüzyonist...Ve bilge" diyerek Metin And'ın çok yönlülüğünü anlatmak istemiş (Halman 12).
30 Eylül 2023 tarihi , Metin And'ın 15. ölüm yıldönümü olduğu için 29 - 30 Eylül- 1 Ekim 2023 tarihlerinde "Metin And'ı Anma Günleri" düzenlendi. 29 Eylül 2023 tarihinde Ankara Goethe-Institut'de "Bir Arşiv Tutkunu Metin And" adlı konuşmayı Metin And'ın kızı Esra And gerçekleştirdi. Esra And babasının ölümünden sonraki 15 yılda yaptıklarını ayrıntılarıyla anlattı. Babasının"kültür mirası"nı bir arkeolog gibi bu mirasın derinliklerine inerek analiz etmiş, elde ettiklerini sınıflandırmış, belgelemiş, onları erişilebilir hale getirmiş, babasının yolunda bir arşiv oluşturmuş. Esra And bu 15 yılda büyük bir sabırla değişik dönemlerden geçmiş.
Bu geçtiği dönemleri de konuşması sırasında görsellerle dinleyicilere sundu.
Metin And'ın kendi yazdığı (yalnızca 1958 - 2006 yılları arasında 54 kitap) kitaplardan ayrı olarak kendi kitap kolleksiyonundaki kitapların (10 000 e yakın) Haliç Üniversitesi'nin kütüphanesindeki raflarda yer aldığını bir görselde görmek gerçekten heyecan vericiydi. Metin And'ın değişik kolleksiyonlarından da (zar kolleksiyonu gibi) görseller Metin And'ın çok yönlü yanlarını görüntüye getirmekteydi.
30 Eylül 2023 tarihinde ise, Cin Ali Müzesi'ndeki bir oturumda hukukçu yazar Turan Tanyer, Metin And'ın yaşadığı Ankara'daki Metin And'ı, dinleyicileri o günlere götürerek ayrıntılarıyla anlattı. Onun bilgilendirici konuşmasından sonra Prof. Dr. Ayşegül Yüksel, "eğitimci ve meslekdaş" Metin And'ı çok canlı bir şekilde sunarken Metin And'ın nasıl öğrencilerini ve beraber çalıştığı insanları yönlendirdiğini, onlarda merak uyandırarak araştırma yolları açtığını, ve bu şekilde yeni görüşlerle yeni çalışmaların ortaya çıkışlarını dile getirdi.
Esra And ve Metin And'ın öğrencileri Efza Topçu , Sevgi Türkay, Necla Çıkıgil Huzur Apt. Önünde (Çelebi Sokak No. 1 Ankara)
Bu konuşmalardan sonra, Ankara'daki Çelebi Sokak 1.No daki Huzur Apartmanı'nda Çankaya Belediyesi, Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü, Müdür Yardımcısı Serhan Sarıkaya'nın da bulunduğu bir "Plaka Töreni" yapıldı. Şimdi, Metin And'ın 37 yıl yaşamış olduğu bu binanın bir "Metin And Plakası" var. Özellikle kızı Esra And, Metin And'in öğrencileri ve törene katılanlar için bu tören gerçekten duygusal bir durum yarattı.
Metin And'ın Oyun ve Bügü: Türk Kültüründe Oyun Kavramı adlı kitabında bir strateji ve zeka oyunu olan "mangala" ya yer verilmiş (And 44,342,344,346,351). 1 Ekim 2023 tarihinde ise Cin Ali Müzesi'ndaki program "mangala" oyununa aitti. Programda , "Mangala Oyun Belgeseli", "Mangala ve Metin And", Mangala Turnuvası" yer almıştı. Bu programı bu oyun hakkında araştırmalar yapmış olan Serkan Aziz Ceyhan (Mangala Oyun Derneği Başkanı) ve Serdar Asaf Ceyhan kardeşler gerçekleştirmişler.
Bu şekilde Metin And'ın vurguladığı "oyuncu insan" ("Homo Ludens") yeniden canlanmış oluyor. Metin And, Esra And'ın konuşmasında da bahsettiği gibi ünlü tarihçi ve filozof Johan Huizinga'nın (1872 - 1945) Homo Ludens (1938) adlı kitabındaki "oyuncu insan" dan çok etkilenmiş.
Metin And'ın çok yönlü çalışmalarının ve yazılarının, kitaplarının arasında, 2023 yılında 75 yıllık bir tarihi olan Türk Balesi'ne ait araştırmaları onun Türk Balesi'ne olan katkılarını da belgeselleştirmiş. 1951 -2006 yılları arasında yazdığı sahne sanatları yazılarının 108 i bale eserlerine ait. 1951 - 2006 yılları arasında en yoğun bir şekilde bale yazıları yazdığı dönem 1958 -1967 yıllarına rastlıyor (Çıkıgil 35). Özellikle 1958'de yazdığı yazılarda Türk Balesi'nin oluşum evrelerini tanıtıyor. 1961 yılında Coppelia balesi ilk olarak Ankara'da Türk dansçıları tarafından sahnelenince Metin Hoca tarafından bu bale bütün ayrıntılarıyla tanıtılıyor ve değerlendiriliyor. Metin Hoca'nın sahnelenen baleler üzerine ayrıntılı bilgilerle donatılmış olan Devlet Opera ve Balesi Yayınları ansiklopedik değer taşıyor, eserlerin temsillerinden sonra da dergi ve gazetelerde, Metin Hoca görüşlerini, tepkilerini, ve beğenilerini belirtiyor. Bu yazılar eşi bulunmaz bir arşiv oluşturuyor (Çıkıgil 36). Türk Balesi'nin ilk yıllarındaki bu çalışmalar bir şekilde o dönem izleyicilerini de bilgilendirmiş, hatta eğitmiş oluyor.
Belki Metin And bir arşiv tutkunuydu ama şimdi kızı Esra And da "Metin And Arşivi" ile (aynı yolda) Metin And'ın bu kültür hazinesini çok değerli çalışmalarıyla canlı tutuyor.
Necla Çıkıgil
Ankara, 8 Ekim 2023
KAYNAKLAR
And, Metin, Oyun ve Bügü: Türk Kültüründe Oyun Kavramı, Yapı Kredi Yayınları, 2003.
Çıkıgil, Necla, "Bale Sanatında Eğitimci - Eleştirmen Metin And",
Sahne: İki Aylık Tiyatro Dergisi, Kasım - Aralık 2008, 35 - 36.
(Bu yazıdaki bilgilerin kaynağı: Şakiroğlu, Mahmut H., "Prof.Dr. Metin And Bibliografyası: 1951 - 2006, ", Metin And'a Armağan, Hazırlayan: Sabri Koz, İstanbul 2007, 19 -55).
Halman,Talat, "And'mız Anıtımız", Metin And'a Armağan , Hazırlayan: Sabri Koz, İstanbul, 2007, 12 -18.
