İmzasız, yani ressamı bilinmeyen resim tabloları bende hep bir hüzün oluşturur. Orada, bir müzenin duvarında, bir okulda ya da bir evde belki de bir dükkânda somut tekilliğiyle asılı duran ama yaratıcısı bilinmeyen resim tabloları…
Bu duyguyu en son, Ankara Resim ve Heykel Müzesi’nin kataloğundaki “Ayvalık Gemisi” isimli tabloyu [1] tesadüfen görünce yaşadım. Yapan sanatçının -imzası okunamadığından- kim olduğu bilinmeyen, 1952 tarihli bu son derece alımlı, güzel yağlı boya tablodaki (62,5 x 120 cm) vapur, Ege Denizi’nin lacivert sularında martıların eşliğinde yol alıyor… Bugün olduğu gibi, tarih boyunca da Kuzey Ege’nin incilerinden biri olmuş Ayvalık’tan yeni demir almış ya da Ayvalık limanı yakınlarına gelmek üzere miydi acaba?
Mavi, turuncu ve beyaz renklerin hâkim olduğu tablodaki bu vapur hakkında bir uluslararası deniz trafiği web sayfasında da bazı küçük bilgilere rastladım [2]. Elbette tablodaki gemi ile orada bahsedilen eski, artık seferde olmayan gemi aynı gemiyse eğer, Ayvalık isimli vapurun 1952 yapımı, 86 m uzunluğunda, 12 m genişliğinde, 1925 grostonluk bir yolcu ve kargo gemisi olduğu belirtiliyor. Müzedeki tablonun da yapıldığı yıl “1952” olarak belirtildiğinden kayıtlarda, bilinmeyen ressamımız bu geminin hemen ilk seferlerinden birindeyken resmini yapmış olabilir; Ayvalık’ta, İzmir’de ya da İstanbul’da…
Ayvalık hakkında gerek belgesel gerekse roman türünde önemli eserleri bulunan edebiyatçı ve gazeteci Ahmet Yorulmaz (1932-2014) “Ayvalık’ı Gezerken” isimli kitabında şu bilgiyi verir [3]: “Cumhuriyet kurulduğundan 1952 yılına kadar geçen süre içinde, deniz yolu ile de Ayvalık’a gelinebiliyordu. Hem de haftada iki kez. İstanbul’dan kalkan vapurlar Ayvalık’a gelir, yolcularını indirir, İzmir yolcusunu alarak İzmir’e yönelirdi. Dönüşünde Ayvalık’a gelenler iner, İstanbul yolcusu binerdi. Vapurların yanaşacağı bir iskelenin bulunmayışı nedeniyle, sahilin açığında demirleyen vapura ulaşım sandallarla gerçekleştiriliyordu.”
İlginç olarak her üç kaynakta da “1952” yılı görülüyor: Müzedeki tablonun yapılış tarihinde, geminin künyesine dair uluslararası denizcilik web sitesinde ve A. Yorulmaz’ın kitabında. Eğer tüm bu bilgiler (tarihler) doğru ise, sanatsal öneminin yanı sıra, tablonun; geminin tarihçesi bağlamında da çok önemli bir belgesel işlev yüklendiğini söylemek de mümkündür. Bu kaynaklara ek olarak, Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş.’nin* değerli katkıları ve teveccühü sayesinde, 1923-1953 arasında düzenli İzmir-Ayvalık-İstanbul seferleri ile Ayvalık’tan başka güzergâhlara (ör. Dikili, Burhaniye) vapur seferleri olduğunu öğrendim ve Ayvalık Gemisi’nin**, İstanbul’da seyir halindeyken çekilmiş iki nadide fotoğrafına da ulaşabildim [4].
Öte yandan, 1957’de başlayan düzenli mavi gezilerin*** ilkine ve sonrakilere katılanlardan Azra Erhat (1915-1982), “Mavi Yolculuk” adlı kitabının bir bölümünde şöyle yazmıştır [5]: “İmroz’dan (Gökçeada) istemeye istemeye ayrıldık. Nitekim beş mavi yolcuyu orada bıraktık. Onlar Çarşamba gecesi İmroz’a uğrayan Ayvalık vapuruyla dönecekti. Çanakkale’ye dönüş yolculuğu rahat, güzel oldu.”
Artık İzmir ve İstanbul’dan ya da başka limanlardan Ayvalık’a tarifeli yolcu gemileri işlemiyor. Ama adını bilmediğimiz ve belki de hiç bilinmeyecek ressamımızın o güzel ve etkileyici tablosundaki “Ayvalık Gemisi”, Ankara’daki müzede Ege seferlerini hep sürdürüyor olacak…
SAMİ EREN
12 Temmuz 2024, Ayvalık
*: Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş.’ye, bu yazım için bana gönderdikleri çok değerli bilgiler ve yine çok değerli, nadide Ayvalık Gemisi fotoğrafları için teşekkür ederim.
**: Ayvalık Gemisi’nin hangi yıla kadar denizlerimizde görev yaptığına, ne zaman emekli olduğuna dair bir bilgiye ulaşamadım.
***: Tarihteki ilk mavi gezinin 1946’da İzmir’den Bodrum ve Gökova’ya Halikarnas Balıkçısı’nın (1890-1973) öncülüğünde yapıldığını yazar kaynaklar. 1957’ye kadar geçen on yıllık dönemde mavi yolculuk yapılmamıştır ya da az sayıda yapıldığı tahmin edilmektedir [6,7].
Kaynaklar
1. Tablo. Ayvalık Gemisi (1952). Ressam : Bilinmiyor (https://arhm.ktb.gov.tr/artworks/detail/2763/ayvalik-gemisi
Erişim Tarihi :11.07.2024 )
2. https://www.marinetraffic.com/tr/ais/details/ships/shipid:973144/mmsi:-5032125/imo:5032125/vessel:AYVALIK Erişim tarihi:11.07.2024
3. Yorulmaz, A. Ayvalık’ı Gezerken. Geylân Kitabevi / Teknografik Matbaacılık A.Ş.- İstanbul. Üçüncü basım, 1991, s. 13
4. Kişisel yazışma (11-14.02.2024)
5. Erhat, A. Mavi Yolculuk. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları-İstanbul. Beşinci basım, 2020, s.147
6. Yetgin, D., Yılmaz, A. İlk Mavi Yolculuklar. Kozak, N. (Editör), Dünden Bugüne Türkiye’de Turizm içinde (829-845). Yıkılmazlar Basın Yayın Promosyon ve Kağıt San. Tic. Ltd. Şti. - İstanbul, 2018.
7. Kaya, Ş. Kültürel Miras Bağlamında Mavi Yolculuk: Tarihi, Bugünü ve Geleceği. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi 2023: 34 (3); 239-254.
8. Fotoğraf-1. Ayvalık Gemisi (Kaynak: Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş., 14.02.2024)
9. Fotoğraf-2. Ayvalık Gemisi (Kaynak: Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş., 14.02.2024)
