Belki ben de, birçok Akdeniz/Ege tutkununun muhtemel başlangıç yolunu izlemiştim; Halikarnas Balıkçı'sının (Cevat Şakir Kabaağaçlı, 1890-1973) romanlarından birini okumuştum ilk önce... Üniversite yıllarımdı ve ilk okuduğum o kitap hangisiydi, doğrusu tam anımsayamıyorum ama büyük olasılıkla ya "Mavi Sürgün"dü, ya "Gençlik Denizlerinde", belki de "Aganta Burina Burinata"... Hem Akdeniz/Ege kıyılarıyla, hem de buralarda özellikle 1960’lı, 70'li yıllardan beri yavaş yavaş biçimlenen çok boyutlu bir “deniz/kıyı kültürüyle” ilk tanışmalarım başlamıştı... Sonraki yıllarda, deneme ve inceleme yazılarının da olduğu mevcut basılı tüm Balıkçı serisini okuyabilme olanağım oldu. Devamında ya da eş zamanlı olarak, Azra Erhat (1915-1982), Sabahattin Eyüboğlu (1909-1973), öykü mekânı Ege olan ilk “mavi” romanlar (Denizin Kanı [1968], Her Gece Bodrum [1976], Mavi Karanlık [1983]), onlarla birlikte "Bodrum Bodrum", "Akdeniz Akdeniz", "Bir Yaz Daha Bitiyor", "Akdeniz Akşamları", bir koyda kayaya yapılan balık (orfoz) tasviri,... Bize özgü bir Akdeniz/Ege kültürünün unutulmaz ürünleri, belki de yapı taşları...
Bodrum, Turan Erol,(2006)
Akdeniz/Ege odaklı gezi, tatil ve yaşam kültürünün başlangıç noktasını Halikarnas Balıkçısı’nın Bodrum’a kalebentliğe gidişini kabul edersek eğer, aradan geçen bir tam yüz yılda bu güzergâhta sayısız (ve belki de inanılmaz) olumlu ve olumsuz değişiklikler oldu elbette. Öncelikle, bugünün gözde tatil beldelerinin hiçbirinin değil haritadaki yeri, adları bile bilinmiyordu. Öyle ki, Halikarnas Balıkçısı “Mavi Sürgün” kitabının başlarında, Bodrum’a nakledilmeden önce kaldığı Ankara Cebeci hapishanesi günlerini anlattığı bölümde şöyle yazar [1]: “Fakat Bodrum’un adı fenaydı. Eskiden beri Bodrum Kalesi’nden bir zindanmış gibi söz edilirdi. …/… Bodrum sözü insana zaten bir yapının karanlık alt katı anlamını veriyordu. Belki de kalenin zindanıydı. Sultan Hamit zamanında tehlikeli siyasal mahkûmlar oraya kapatılırmış. …/… Gerçi tarih babası Herodot’un oralı olduğunu biliyordum. Ama Bodrum Kalesi denilen yerin, çoktan yerlerinde yeller esen Halikarnas şehrinin duvarlarıyla bir ilgisi olmasa gerekti. …/… Velhasıl, Cebeci’de Bodrum ve Bodrum Kalesi’nin ne biçim yer olduğunu bilen yoktu.”
Kitaplardan, anılardan öğreniyoruz ki, geçen yüzyılda uzun yıllar boyunca, günümüzün ünlü tatil beldeleri olan kasabalarda örneğin elektrik yokmuş ve jeneratörlerle sağlanan elektrik de gece yarısına kadar verilirmiş genellikle. Ulaşım ayrı bir zorluk ya da macera… Balıkçı, 1925’de Ankara’dan Bodrum’a ulaşmalarının yaklaşık dört, dört buçuk ay sürdüğünü belirtir yukarıda anılan anı kitabında; yolculuğun son kısmı olan Milas’dan Bodrum’a ise, yol olmadığından biraz at üzerinde, biraz yayan gitmiş(ler).
A. Erhat da Mavi Anadolu (1957) ve Mavi Yolculuk (1962) isimli kitaplarında Ege’nin turizm ve bayındırlık durumundan da bahseder, yakınır ve bazı önerilerde de bulunur [2,3]. O yıllarda kıyılarda ve ören yerlerinde yeterli kara yolunun olmaması, mevcut bazılarının ise bozuk ve tozlu olması; temiz otel ve tuvalet yokluğu; iyi ve nitelikli lokantaların bulunmaması; orman yangınları; denizin kirletilmesi ve kontrolsüz/kuralsız balık avcılığı bunlar arasındadır. İlginç olarak, bu kitaplara yıllar sonra yaptığı eklerde, A. Erhat’ın dikkatini çeken ve vurguladığı önemli bir konu da, özellikle Bodrum’da 1970’li yıllardan itibaren başlayan kalabalıklaşma ve hızla artan yapılaşmadır.
Şimdi artık kıyılara ve kıyılarda ulaşım, sorun olmaktan çıkmıştır; elektrik de ya da lüks oteller ve güzel, zarif restoranlar da… Ama özellikle sezonluk nüfus artışı; yoğun, çarpık ve agresif bir yapılaşma; deniz kirliliği; gürültü kirliliği; su kaynaklarının azlığı ve/veya gelecekteki su kıtlığı riski; her renk, boyut ve biçimde reklam panolarının beldeleri ve yolları aralıksız/engelsiz kaplaması; estetizmden uzak sahil, plaj ve park süslemeleri (!), vb. güncel büyük ve ciddi sorunlardır birçok tatil yöresinde. Öte yandan her iki yazarımızın da yazdığı kitaplardan öğreniyor ve maalesef umut kırıcı bir şekilde gözlüyoruz ki, bu güzel beldelerde yaklaşık elli altmış yıl önce başlayan bazı olumsuzluk ve uygunsuzluklar, önlenmek bir yana, günümüze değin artarak sürmüş. Bu nedenle, Akdeniz ve Ege boyunca sahip olduğumuz eşsiz doğal güzellikler ve kültürel kalıtın geleceği için, birçok beldede oluşan böylesi “betonlaşmadan ibaret kentleşme”, “doğa kirliliği” ve “estetizm içermeyen” kimi uygulamalara yönelik kapsamlı bir önlem, yaptırım ve rehabilitasyon süreci mutlaka ve ivedilikle başlatılmalıdır.
Kayadaki Balık Tasviri, Göcek-Fethiye (1974) - Bedri Rahmi Eyüboğlu
Tarihsel olarak dramatik, hüzünlü bir öyküyle, yani bir “mahpus” ve “mahpusluk”la başlasa da; “Akdeniz/Ege”nin tuzlu suyunun dantele dönüştürdüğü kıyılarda konaklamak; lacivert denizinde yüzmek ve cömert güneşinde kurumak; dostlarla bir masada mitolojik denizinin/toprağının lezzetlerini tatmak/yudumlamak; kitaplarda, tablolarda, fotoğraflarda, ezgilerde yaz günleri ve gecelerine özgü o baş döndürücülüğü duyumsamak, adeta kuşaktan kuşağa aktarılan özlemli ve arzulanan bir ritüel halini almıştır birçok kişi için artık… Ama “Akdeniz/Ege’de olmanın” bireylerde yarattığı olumlu duyguları ve çağrışımları betimlemek, sıralamak ve aktarmak da kolay değildir; hele ki yazıyla. Tıpkı, uzunca bir aradan sonra, yeni bir yazda ve seçilmiş bir kıyıda; gün doğumu ya da gün batımının, “yıllanmış” maviliğin, zeytin-turunçgil-çam ağaçlarının kokularını yüzünüze, saçlarınıza süren tatlı esintinin ve sahile ulaşan dingin dalgaların oluşturduğu aşina duygulanımları anlatabilmek gibi...
Sami Eren
18 Temmuz 2023, Ankara
Yazıda anılan eserler:
1. Denizin Kanı (Roman, 1968) - Tarık Dursun K.
2. Her Gece Bodrum (Roman, 1976) - Selim İleri
3. Mavi Karanlık (Roman, 1983) - Vedat Türkali
4. Bodrum Bodrum (Şarkı, 1971/76) - Mazhar Fuat Özkan
5. Akdeniz Akdeniz (Albüm, 1983) - Yeni Türkü
6. Bir Yaz Daha Bitiyor (Şarkı, 1986) - Grup Gündoğarken
7. Akdeniz Akşamları (Şarkı, 1991) - Grup Merdiven
8. Kayadaki Balık (Orfoz) Tasviri (Göcek-Fethiye, 1974) - Bedri Rahmi Eyüboğlu
Kaynaklar:
1. Halikarnas Balıkçısı. Mavi Sürgün. Bilgi Yayınevi-Ankara. Dördüncü basım, 1981.
2. Erhat, A. Mavi Anadolu. İnkilâp ve Aka-İstanbul. Üçüncü basım, 1979.
3. Erhat, A. Mavi Yolculuk. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları-İstanbul. Beşinci basım, 2020.
4. Tablo. Bodrum (2006)- Turan Erol (https://www.mutualart.com/Artwork/Bodrum/29178579A402E910 Erişim tarihi: 16.07.2023)
5. Fotoğraf. Kayadaki Balık (Orfoz) Tasviri (Göcek-Fethiye, 1974) - Bedri Rahmi Eyüboğlu (https://m.facebook.com/ATLASDergisi/photos/koylar%C4%B1n-sembol%C3%BCta%C5%9Fyaka-koyuna-bug%C3%BCn-yayg%C4%B1n-olarak-bedri-rahmi-koyu-deniliyor-bu/834365459951054/ Erişim Tarihi: 16.07.2023)
