Traugott Fuchs ve 1940'lardan Anadolu Manzaraları…

Alman dil bilimci, akademisyen, edebiyatçı ve ressam Traugott Fuchs (1906-1997), Nazilerin yönetimi ve uygulamaları nedeniyle ülkesinden ayrılmış ve Türkiye’nin Alman akademisyen, uzman, teknisyen ve sanatçıları ülkeye davet programı kapsamında 1934’de İstanbul’a gelmiştir [1]. İstanbul Üniversitesi’nde Alman Dili ve Edebiyatı dersleri veren ve Anadolu için “Dünyanın en büyüleyici yerlerinden biri” tanımlaması [2] yapan T. Fuchs, Türkiye’de çalıştığı ve yaşadığı dönemlerde başta İstanbul olmak üzere değişik kent ve mekânlara ait doğa, insan ve bina/anıt görünümlerini, ağırlıklı olarak kuru boya, sulu boya ve kara kalem teknikleri ile resmetmiştir.

Göçmenlere konser gecesi, Çorum 1944-45

Örneğin, Türkiye’nin Almanya ile ekonomik ve siyasal ilişkilerini kestiği tarihten (2 Ağustos 1944) sonra ve II. Dünya Savaşı bitene kadar, ülkedeki tüm Alman uyruklulara uygulanan kural gereği, zorunlu ikamet için gönderildiği Çorum’u ve insanlarını Türkiye’de belki de -bu denli ayrıntılı- ilk kez resim tablolarına aktaran; o dönemi ve gündelik insan yaşamlarını belgesel anlamında da betimleyen sanatçıdır. Bir savrulma, bilinmezlik ve yoksunluk döneminde gelen beklenmeyen bir sürgünlüğün naif ve lirik ürünleri…

Şüphesiz ilgili sanat ve bilim dalı çevreleri tarafından yaygın bir bilinirliği olmakla beraber, olasılıkla zaman içinde unutulmuş ya da belki biraz geri planda kalmış resimlerinden biri de, “Sardes” isimli (Sardeis/Sardis/Sart), güzel ve etkileyici kuru boya- yağlı pastel tablosudur. İlk kez tesadüfen bir kaynakta gördüğüm bu tablo, kanımca gerek yakın tarihimiz gerekse de ülkemizin resim sanatı ve arkeoloji bilimi açısından önemli, seçkin ve nadide bir yapıttır.

Çorum'da pazaryeri, 1944-45

Tıpkı yukarıda bahsettiğim 1944-1945 yıllarına ait “Çorum Resimleri” serisi gibi…

Çorum'da bir marangozhane avlusu, 1944-45

Mevcut yazılı bilgilerden şu anda T. Fuchs’un bir akrabasında ya da Boğaziçi Üniversitesi arşivlerinde olduğunu tahmin edebileceğimiz tüm bu, hem sanatsal hem de tarihsel açıdan anlamlı ve önemli tablolar, estetize bir nostaljik tat yanında, ülkemizin sanat tarihinde belki minör ama çok özel ve özgün bir işlev de yükleniyorlar. Öyle ki, T. Fuchs’un Anadolu tabloları, özellikle hem dönem hem de salt resim teması olarak ele alındığında; çok sayıda Türk ressamının dahil olduğu “Yurt Gezileri” kültür-eğitim projesinin (1938-1943) bireysel, spontane ve rastlantısal bir devamı olarak da değerlendirilebilir belki.

1934’den II. Dünya Savaşı’nın bitimine kadar ve sonrasında da -kısa bir süre dışında- uzun yıllar boyunca hep ülkemizde yaşayan, üniversitelerde ders veren, çok yönlü sanatsal çalışmalarını sürdüren Prof. Dr. Traugott Fuchs 1997’de İstanbul’da vefat etmiştir. Özellikle son yıllarda hakkında çok sayıda makale ve kitap yazıldığı; ayrıca belge ve yapıtlarının da (resim, yazı, şiir, mektup, fotoğraf, vb.) arşivlendiği, kataloglara ve dijital ortamlara geçirildiği görülmektedir. Duyarlı, yetenekli ve üretken bir sanatçının “savaş-iltica-sürgün” günlerindeki “barış-dinginlik-özgürlük” düşlerinin de yansıdığı ve kanımca bugün hem sanatsal hem de tarihsel ve folklorik öneme/değere sahip “Çorum Resimleri” ile “Sardes” tablosu da bunların arasındadır…