Kargocu, “Hocam keşke herkese senin gibi evrak, kitap filan gelse. Teslimi kolay oluyor” demez mi? Tebessüm ederek “Keşke” dedim. Zarfı açınca Kadıköy-Moda'daki Tarihçi Kitabevi'nin son yayını çıktı içinden. Adı biraz uzun:
TÜRKİYE'NİN MİLLİ OPERA KURUMU / “DEVLET OPERASI”NIN KURULUŞ ÖYKÜSÜ VE EDEBİYATÇILARIN DEĞERLENDİRMELERİ (1936- 1941).
Kitap, sessiz sedasız, kendi reklamını yapmadan büyük işlerin yapılmasının altyapısını hazırlamış, bizim İlber Ortaylı'nın “kültür şövalyesi” diye nitelendirdiği Murat Katoğlu'nun (d. 1939) imzasını taşıyor. Atatürk'ün çok önem verdiği ve Ankara'da oluşturulan ikinci fakülte olan DTCF'ni Sanat Tarihi ve Tiyatro Enstitüsü'nde yüksek lisan diploması alarak tamamlayıp, ardından doktorasını da aynı fakültede yapan Katoğlu'nun bulunduğu görevler arasında Kültür Bakanlığı'nda Eski Eserler Genel Müdürlüğü, Müsteşar Yardımcılığı, Başbakanlık Müşavirliği, TRT Genel Müdür Müşavirliği yer alır. Daha sonra Danışmanlıklarını İzmir, Ankara ve Kadıköy Belediyelerinde yürüttü.
Bugün İzmir'de AASSM gibi ülkenin en iyi akustikli konser salonuna sahip iki salonlu bir merkez yer alıyorsa, ardındaki fikir babası rahmetli Ahmet Priştina'nın danışmanlığını yapan Katoğlu'dur.
Kadıköy'de de Süreyya Operası'nın özgün haline dönüştürülerek yeniden sanat dünyasına önemli ve tarihi bir mekân olarak kazandırılması, eski Kaymakamlık binasının da Tarih Edebiyat Sanat Sanat Kütüphanesi'ne dönüştürülmesinin fikir babası ve takipçisidir. Süreyya Operası'nda yerlerdeki eski mozayik karoların bile eskilerinin korunup, aynılarının yaptırılarak kırılmış olanların tamamlanmasına kadar her ayrıntıyla ilgilendiğine tanık etmişliğim vardır. Kadıköy'ün son üç belediye başkanı Selami Öztürk , Aykurt Nuhoğlu ve Şerdil Dara Odabaşı döneminde pek çok kültür yatırımı ve sanatsal düzenlemenin fikir babasıdır Murat Katoğlu. Ama son derece mütevazi kişiliğiyle pek ortada görünmez.
Kitabın önsözünü Devlet Opera ve Balesi'nde iki kez Genel Müdürlük görevinde bulunan orkestra şefi Rengim Gökmen yazmış. Ardından Katoğlu'nun kendi sunuşu geliyor.
Kitabın bölüm başlıklarını alıntılamak, nasıl bir izleğe sahip olduğunu göstermek bakımından en doğrusu:
TÜRKİYE'DE İLK OPERA TEMSİLLERİ ÜZERİNE DEĞİNMELER
Yabancı Opera Kumpanyalarının İstanbul Temsilleri
Yerli Opera Eserleri Arayışı
Halit Ziya Uşaklıgil
Cumhuriyet Döneminde Gelişmeler
MİLLİ OPERA TOPLULUĞUNA GİDEN YOLDA İKİNCİ AŞAMA
Devlet Konservatuvarı Temsilleri
Konservatuvar Dışında Deneme Temsilleri
Düzenli ve Sürekli Halka Açık Temsiller
İlk Temsil ve Kuruluş
Mesut Cemil'in Mesleki Eleştirisi
GENEL DEĞERLENDİRME
Profesyonel/Okullu Eğitim, Yabancı Uzman
Türkiye'de İlk Opera İcracılarının Yetiştiği Şartlar
1939-49 Kuruluş Döneminde Sahnelenen Operalar
KAYNAKÇA
DİZİN
***
Katoğlu kitabında dipnota yer vermemiş, gerekli açıklamayı parantez içinde metnin akışı içinde vermiş. Bunu yazılanın kolay okunmasını sağlamak için yapmış. Aynı biçimde, o yıllarda kullanılan ve günümüzde anlaşılması güç eski dil sözcüklerin anlamını da parantez içinde yerleştirerek okura yardımcı olmaya çalışmış.
Kitapta bazılarını belki de ilk kez görmekte olduğumuz çok miktarda anlatılanları bütünleyici fotoğraf ve afiş yer alıyor. Yazılarından yararlandığı edebiyatçıların ve bazı teknik kişilerin öykü ve ilgisini de akış içinde ayrı puntolar ve fotoğraflarıyla yerleştirmiş. Bunlar sırasıyla bakın kimler: Halit Ziya Uşaklıgil, Cevat Dursunoğlu, PaUl Hindemith, Carl Ebert, Ernst Praetorius, Georg Markowitz, Eduard Zuckmayer, Lico Amar, Cevat Memduh Altar, Sabahattin Ali, Turgut Zaim, Hasan Âli Yücel, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Falih Rıfkı Atay, Hüseyin Cahit Yalçın.
Katoğlu, arka kapakta şu özeti yapıyor:
“Bugün Türkiye'nin altı şehrinde temsiller veren Devlet Opera ve Balesi tam bir Cumhuriyet çocuğudur. Bu kitap ülkenin sanat hayatı için özellikli ve toplum için genç bir sahne sanatı olan operanın doğuşundaki düşünsel anlayışı ve kuruluşundaki kararlı uygulamaları hikâye etmektedir.”
Günümüze kadar yayımlanmış çeşitli kitapları, yüze yakın makalesi bulunan Murat Katoğlu'nun bu çalışması, yakın tarihizle ilgili yeterli bilgi sahibi olmayan günümüz gençliği, konservatuvar öğrencileri hâtta DOB'da çalışan gençler için okunması, üzerinde düşünülmesi gereken bir öyküyü içeriyor.
ŞEFİK KAHRAMANKAPTAN
5 Ağustos 2023, Kaş
Not: Liste fiyatı 95 TL olan 160 sayfalık normal boydaki kitabı 61.75 TL'den başlayan fiyatlarla internetteki kitapçılardan edinmeniz mümkün.