Süreyya Operası anıtsal piyanistimiz İdil Biret'i (d.1941) 9 Mart 2020 Pazartesi günü ağırladı. Doğumunun 250. yılında Beethoven'ınanıldığı 2020 yılında değerli piyanistimiz "İdil Biret" Ludwig van Beethoven'i (1770-1827) bu konserle anmanın yanı sıra, 2020'yi ölümsüzleştirmek için "BTHVN 2020 - İDİL BİRET BEETHOVEN" adıyla besteciye ait daha önce kaydettiği eserlerinden seçki içeren yeni bir CD kutusu çıkartmış. Ve güzel bir düşünce ile her CD için hazırlanan kitapçık ıslak imzasıyla çok değerli bir hatıra haline getirilmiş. Her ne kadar şahsen hem sohbet etmeyi hem de imzasını almayı tercih etseydim de, söz konusu salgın sebebiyle yerinde alınan bir önlem olarak sohbet etmekten mahrum kaldık.
Sanatçı konserin birinci bölümünde bestecinin Franz Liszt (1811-1886) tarafından yapılan Op. 21 eser sayılı 1. Senfoni'sinin piyano uyarlamasını seslendirdi.
30 yaşındaki Beethoven'ın Birinci Senfonisi ilk icrasından sonra acımasızca eleştirilmişti. Ancak bu görüşler çabuk unutulmuş, Haydn ve Mozart gibi ustaların etkisinde kalan bestecinin kendisine özgü yenilikçi üslup ve uygulamaları katmaktan çekinmediği eseri ilerde doğacak devrimlerin önemli bir habercisi olarak müzik tarihinde hâk ettiği yere çok geçmeden kavuşmuştu. Liszt tam anlamıyla bir Beethoven tutkunu olarak bestecinin eserlerini yüceltmek ve duyurmak gibi bir misyon edinmişti. Liszt'in 11 yaşından beri Beethoven'a olan hayranlığı sonucu onun müziğini piyanosu aracılığıyla tüm dünyaya yayma tutkusu, bestecinin tüm senfonilerinin piyano uyarlamalarını yapmasıyla sonuçlanmıştı.
İdil Biret bestecinin F. Liszt düzenlemesini kendinden genç piyanistlere örnek olacak bir virtüözitede icra etti. İlerleyen yaşına rağmen piyano başında yıllara meydan okuyan sanatçıya Süreyya Operası salonunu dolduran tüm seyirciler hayranlıklarını alkışlarıyla ve beğeni nidalarıyla ifade ettiler.
Bu geceye asıl damgasını vuran performans ise Beethoven'ın Op. 120 eser sayılı Anton Diabelli’nin (1781-1858) Bir Valsi Üzerine 33 Çeşitleme'sinin değerli piyanist İdil Biret tarafından seslendirilmesiydi. Ne tesadüf ki 2019 yılında İstanbul Müzik Festivali kapsamında bu eser aynı Süreyya Operası sahnesinde piyanist Piotr Anderszewski (d.1969) tarafından seslendirilmişti ve maalesef hayal kırıklığıydı.
Beethoven'in Diabelli Çeşitlemeleri dinlenmesi hiç kolay bir eser değil. Her ne kadar Beethoven dehasını içerse de, sanatsal bir yapıttan ziyade Beethoven'ın Diabelli'ye verdiği "mizahi ve ironik bir cevap" hissi yaratıyor. Niye mi? 1819 yılında müzik yayıncısı Anton Diabelli, dönemin ünlü bestecilerine "Al bu basit valsimin üzerine sadece bir sayfalık çeşitleme yap ve bana yolla" derken sanırım Beethoven'ın aykırı kişiliğini, küstah tabiatını ve inanılmaz yaratıcı dehasını hesaba katmamıştı. Yolladığı valsin Beethoven'ın ellerinde 33 farklı şekle sokularak "çeşitlemenin" sınırlarını zorlayacağını beklemediği aşikardı. Zaten bu teklif kendisine ulaştığında Beethoven hiç hoşlanmamış ve reddetmişti. Beethoven' ın anlatıldığı biyografiler ve onun hakkında aktarılan anekdotlarda "asla bir boyunduruk altına girmeyen, kral önünde bile eğilmeyen” diye nitelendirilen besteci, Diabelli'nin bu talebini belki "getirdiği sınırlamalar ve dehasının sınanması" olarak algılamıştı. Belki de bu nedenle “banal” olarak nitelendirilen bu vals'n çeşitlendirilmesi talebini, sınırsız dehasıyla "formdan forma sokarak hicvettiği" bir meydan okuma haline getirmişti.
Beethoven'ın bu 33 çeşitlemed sergilediği mizahi yaklaşım doğrultusunda "TERS YÜZ EDİLMİŞ YÜCELİK" (Bu ifadeyi bize kazandırdığı için müzik araştırmacısı piyanist Feyzi Erçin'e teşekkürler) kavramını nasıl eserinin içine işlediği bilgisi, eseri bu bakış açısıyla anlamlı ve dinlenebilir kılıyor.
33 Çeşitleme, Beethoven' ın son dönem eserlerinden olup, varyasyon tekniğinin en kusursuz örneklerinden bir sayılıyor. Beethoven dehasının en incelikli yapıtlarından biri olan eseri ünlü bazı piyano virtüözleri dönemin klasik varyasyon anlayışını kesinlikle geride bıraktığı için "Opus Ultimum" (başyapıtın zirvesi) olarak tanımlıyor.
Anıtsal piyanistimiz İdil Biret eserin içerdiği virtüözite gerektiren küçük zekice oyunları, değişken tempoya sahip çeşit çeşit formları ve sadece 7 notayı dahice sıralayan ustayı 250. yılında onurlandıran bir muhteşem performans ortaya koydu.
Açıkçası herkesin ufkunu genişleten ve ve varsa önyargılarını kıran bir konser gecesi oldu. Tüm salonun ayakta alkışlayarak 4 kez sahneye davet ettiği Biret, Handel'in(1685-1759) Wilhelm Kempff'in (1895-1991) düzenlemesini yaptığı romantik eser "Sol Minör Minüet HWV 434"i çalarak bis yaptı.
Osman Enfiyecizade
15 Mart 2020, İstanbul