İdil Biret Salgına Rağmen Niye Paris'e Gitti?

France Musique'ten gelen sayısal çağrının sonunda, “Sizi Claude'un tanıtmaktan ve iletmekten büyük zevk aldığı müzikler ve icracılar arasında bulmayı ümit ederken...” dileği yer alıyordu. Geçtiğimiz 14 Haziran'da Claude Samuel 89 yaşında yaşama veda ettiğinde, çağdaş müzik camiası, salgının hızla devam ettiği Paris'te üzüntü açıklayan mesajlar dışında pek bir şey yapamamıştı. Ama uzun yıllar mikrofonlarından seslendiği Radio France ve France Musique , üç ay sonra 26 Eylül'de 104 numaralı stüdyosunda bir anma etkinliği düzenliyor, Samuel'in tanıtımlarına büyük emek verdiği çağdaş bestecilerin eserlerini icra eden büyük müzisyenleri bir araya getiren bir konser düzenliyordu.

Burada sahneye çıkanlar arasında, Prokofief'in 7. Sonatını seslendiren anıtsal piyanist, TC. Devlet Sanatçısı İdil Biret (d.1941)de bulunuyordu. Bu konser, 1 Kasım 2020 Pazar 20:00 - 22:00 arası, Arnaud Merlin'in ev sahipliği yaptığı "Carrefour de la Création" programında Radio France'ta yayınlanacak.

Peki, İdil Biret ve eşi Şefik Büyükyüksel, bu salgın döneminde kalkıp Paris'e gitme riskini neden göze aldılar? Yanıtını, dört ayrı dilde yayımlanan, rahmetli Üner Birkan'ın Türkçeye çevirdiği Dominique Xardel'in “İdil Biret - Dünya Sahnelerinde Bir Türk Piyanisti”¹ kitabına yazdığı önsözdeki şu tümcelerde bulabiliriz:

“İdil’e, Royan’da yapılacak son derece avan-gardist bir festivale katılmayı önerdiğim günü anımsıyorum. Bir maceraydı bu elbette, öyle bir macera ki, Bartok’un İki Piyano ve Vurma Çalgılar için Sonat’ının yanı sıra, Boulez’in Structure’lerinin Birinci Kitabını ve André Boucourechliev’in, Archipel adını taşıyan, çalanlardan “kontrollü doğaçlama“ gibi tehlikeli bir bölgede dolaşmalarını bekleyen çalışmasını içeriyordu. İdil, bu iş için kendisinden daha hazır olan yorumcularla (Georges Pludermacher, piyano; Jean-Pierre Drouet ve Jean-Claude Cassadesus, vurma çalgılar) bir arada, bu yepyeni, alışılmadık dili unutulmaz bir uyanıklık ve çok yerinde bir tutkuyla çözümledi. “Çok severim üzerime risk almayı” diyordu! Daha sonra, Boucourechliev’in en yakın Parisli dostlarından biri olacak, bu besteci de, zafer olarak nitelediği o seslendirmenin üzerine, sonradan çok tanınmış bir eser olan Archipels dizisini sürdürecekti.”

İdil Biret, Prokofief 7. Sonat kaydı sırasında, C. Samuel izliyor. Yıl 1961

İdil Biret'in bu önemli anma konserinde Prokofief 7. Sonatı çalması da elbette raslantı değildi. Bakın Claude Samuel aynı yazısının bir bölümünde ne diyordu:

“İdil’in, henüz genç bir kızken bir gün, Hoche Caddesi üzerindeki, Véga plaklarınin yönetim yeri olarak kullanılan büroma geldiği günü anımsıyorum (o zamanlar, plak yapımcılarının her biri birer altın babasıydı). Adını duymuştum ama henüz onunla tanışmıyordum; Prétoria markası altında yaptığı ilk plak kayıtları dolayısıyla, uzaktan tanıyordum onu. O kayıtlar için benden bir tanıtma yazısı istemişlerdi. Ben de İdil’i, kendisiyle tanışmak üzere büroma çağırmıştım; onunla çalışmayı aklıma koymuştum çünki. Hoche Caddesi’ndeki büroya annesi ve babası ile birlikte geldi; onunla ilgili, bugün de canlı duran ilk izlenimim, kişiliğinden yayılan otoritesi, irade gücü ve annesiyle babasına, onların işe müdahale etmek üzere gelmiş olmadıklarını tatlı bir dille, kesinlikle anlatması oldu. O görüşmeden, son derece başarılı iki plak çıktı: Bir Brahms ve bir Bartok-Prokofiev (o göz kamaştıran 7’nci Sonat!)”

Tam 60 yıllık derin bir dostluk, sağlam bir dayanışma söz konusuydu. Bunu anlamak için şu kronolojiye bir göz atmakta yarar var:

CLAUDE SAMUEL VE İDİL BİRET

Plak Çalışmaları

1961 C. Samuel Fransiz Vega Plakları müzik direktörü iken Idil Biret ile dört LP yapmasi için bir kontrat imzaliyor.

Brahms – Paganini ve Haendel Çeşitlemeleri; Prokofiev 7. Sonat, Bartok Allegro Barbaro ve diğer eserler; Beethoven Pastoral Sonat Nr. 16, Brahms Op. 76 Capricciolar;

Daha sonra DECCA devraldı kontrati / Ravel Couperin’in mezari, Gaspard de la nuit (LP yayınlanmadı – IBA CD olarak yayınlandı); Rachmaninov Moments Musicaux 0p. 16, Corelli Çeşitlemeleri

Festival Çalışmaları

1968 La Rochelle Modern Müzik Festivali,

1973 Persepolis Festivali (İran)

2006 Acanthes Festivali.

Messian ve Paris Konservatuvarı'ndan hocası Jacpues Fevrier'yle jüri masasında.1967

Jüri Çalışmaları

1967 Royan Messiaen Modern Müzik Yarışması,

Sonraki yıllarda Paris'te çeşitli jüriler

Radio France Çalışmaları

1989-1997 arası, C. Samuel, Radio France Musique direktörü iken :

1990 Rémy Stricker ile Idil Biret söyleşisi, müzikli. Bir haftada beş günde toplam 15 saat yayınlandı.

1995 Radio France stüdyosunda Pierre Boulez 3 Sonat kaydı. Naxos tarafından yayınlandı, altı ayda 30.000 adet satıldı ve Fransa'da yılın Altın Diyapazon Ödülünü aldı.

1996 Eski Konservatuvar salonunda (1811 yapimi Chopin, Liszt ve Berlioz konserler verdi orda) Radio France Musique için resital

1997 Fransız Radyo Orkestrası (Orchestre National) ile Prokofief 3. Piyano Konçertosunu seslendirdi.

Yazılar

1979 İdil Biret’in Paris resitalinde çaldığı Berlioz Symphonie Fantastique (Liszt uyarlamasi) hakkında olağanüstü kritik yazısı (Le Matin gazetesi)

2006 İdil Biret’in Fransada Buchet/Chastel tarafindan yayınlanan Une Pianiste Turc en France kitabının önsözü

2010 İdil Biret Belgeseli'nde geniş konuşma

***

“Titiz insan” diye nitelendirdiği İdil Biret'e Claude Samuel'in bu denli önem vermesi sadece iyi piyanist olmasından değildi:

“ İdil’de beni büyüleyen şey, kendi uğraş alanının dışında, kültürünün genişliği ve etkileyici düşünce özgürlüğüdür; sonra da, gerçek değerler üzerine kurulmuş olan ve gelip geçici başarıların kokusunun dağılacağı gün geldiğinde (bunun için sabırlı olmamız gerek) ister istemez kabul edileceğine inandığım meslek çizgisinin özgün karakteridir.”

2019'da Paris'te son buluşma...

Evet, başlıktaki “İdil Biret Salgına Rağmen Niye Paris'e Gitti?” sorusunun yanıtı da böylece ortaya çıkmış oluyor.

İdil Biret, 31 Ekim'de de, eğer genel anlamda programlarda bir değişiklik olmazsa, CSO'nun yeni salonunda bir resital verecek.

ŞEFİK KAHRAMANKAPTAN

3 Ekim 2020, Kaş