"Ekonomik krizle boğuşan dünyanın sanat ne kadar umurunda olabilir?"
Ünlü İngiliz şef Sir Simon Rattle (d.1955) geçtiğimiz günlerdeki sert çıkışında isim vermeden bir siyasinin ağzından duyduğu bu sözlerle konuşmaya başlamıştı. Yer Londra Barbican konser salonuydu.
BBC ve İngiliz Sanat Konseyini topa tuttuğu konuşmanın geniş özetini yazıda sizlere sunacağım. Halen Londra Senfoni Orkestrası'nın Genel Müzik Direktörlüğü'nü sürdüren ve orkestranın ömür boyu "Onursal şeflik" unvanını alan Rattle, ailevi sebepleri gerekçe göstererek Almanya'ya dönüş kararı aldı ve çok kişiye göre Almanya'nın en iyi orkestrası olarak kabul edilen Bavyera Radyo Senfoni Orkestrası'nın başına geçiyor.
Sanatçı ailevi sebepleri gerekçe gösterse de Berlin Filarmoni Orkestrası'nın başındayken Alman müzik geleneğine alışıp ondan kopamamasının asıl neden olduğu söylentisi de bulunuyor.
Berlin'den sonra Londra Senfoni ile doyumlu bir süreç yaşayamayan Sir Simon Rattle'ın İngiltere’de başta hükümet olmak üzere İngiliz yayın kurumu BBC ve İngiliz Sanat Konseyi'nin bütçe kısıntısı ve kurum kapatma girişimleri ünlü şefin sert tepkilerine sebep olmuştur.
İngiltere gibi her gecesi bir sanat festivali gibi etkinliklere ev sahipliği eden ülkenin pek çok sanat gurubunu kapatma ya da bütçe kısıtlama girişimi ünlü şef tarafından "Vandallık" olarak nitelendirilmiştir.
Aslında ingiltere'deki bu kesintiler kasım ayında başlamış, İngiliz Ulusal Operası 12.6 milyon pound gibi çok yüksek bir bütçe kesintisi ile karşı karşıya kalmış, Kurum yönetimi Londra' dan taşınma kararı almış, daha sonra Ocak ayında bir yıllık erteleme kararını takiben bir dönem daha sanat konseyi tarafından ödenek sağlanmıştır.
Daha sonra BBC klasik müzik finansman stratejisini açıklamıştır. Rattle tarafından dünyanın en iyisi olarak nitelendirilen BBC Singers’ın dağıtılma kararını veren BBC, ardından kurumun üç büyük orkestrası BBC Filarmoni, BBC Konser Orkestrası ve BBC Senfoni orkestralarına sağlanan finansmandan %20 gibi bir kesinti açıklamış, bu oranın maaşlara aynen yansıtılması kararının ardından ‘bu kurumların kapatılması düşünülebilir’ ibaresi de rapora eklenince İngiltere'de yer yerinden oynamıştır.
Tepkiler sonucu koro dağıtılması askıya alınmış, ardından Orkestralar üzerindeki düşüncelerin alternatiflere açık olduğu bildirilerek kapatılma ibaresi silinmiştir.
Rattle, bu gelişmelerin ardından 23 Nisan 2023 Pazar günü Barbican Center'da düzenlenen Londra Senfoni Orkestrası konserinde şu konuşmayı yapmıştır;
"Bayanlar ve Baylar,
Bu ülkede klasik müzikte olup bitenler hakkında bizim mesleğimizde olan herkes gibi söyleyecek çok şeyim var. En güzel iletişim müzik aracılığıyla olacağı için bana beş dakika izin verin.
Geçtiğimiz günlerde 40 yılı aşkın bir süredir dostluğum olan Glyndebourne'da birlikte çalıştığım sahne ve opera yönetmeni Sir Peter Hall ile bir konuşma yaptım. Kendisi Thatcher yıllarında Ulusal Tiyatro'yu yönetiyordu ve kültür sektörünün en büyük savunucularından biriydi.
Öğle yemeği yedik ve ona şöyle dedim: “Peter, bu küstah bir soru olacak ama görünüşe göre her ay Başbakan Avam Kamarası'ndan sana saldırıyor” ve ekledim, “Bu sana ne hissettiriyor?”
Verdiği cevap beklediğim gibiydi : “Dürüst olmak gerekirse hârika hissettirmiyor ama o üzerine düşeni yapıyor.”
Öyle ya siyasetin sanat yöneticilerini baş tacı yapması beklenen bir olay değildi ve sonra Peter haylaz bir çocuk gibi bana bakarak, “Sıra sana gelecek” dedi. O nedenle şimdi buradayım.
Bildiğiniz gibi son birkaç ay sektörümüz için yıkıcı oldu. Öyle görünüyor ki bu eylemler ve düşünce tarzları buzdağının ucu. Bu ülkedeki klasik müziğin en büyük iki destekçisi kültürümüzü budamıştır. Bu demektir ki bu işin ucu son derece endişe verici noktalara gidecektir. Uzun vadeli bir varoluş mücadelesiyle karşı karşıya olduğumuz açık ve bu pek çok kurumun tasfiyesine yol açacaktır. Mevcut yapıların parçalanmasına öylece sessiz kalamayız.
Dünyadaki tüm insanların ve kendi insanlarımızın beslenmek ve ısınmak için mücadele ettiği bu ülkede karşı karşıya olduğumuz muazzam zorlukların farkında olmayanlar olabilir. Ama bunların hiçbiri sanatı yok etmek için gerçekçi bir sebep olamaz. Bu tamamen siyasi tercihlere dayanmaktadır. Bu ülkede yaşayan herkes ne tür bir ülkede yaşamak istediğini sorgulamalı.
Uygulamaların devreye sokulması manevra alanının kalmaması ve kaçınılmaz olarak kuruluşların başarısız olmaya başlaması anlamına gelir. Ve diğer siyasi kararlar okullarda ve ardından müzik kolejlerindeki müziği etkiledikçe, müziğimizi besleyen hayati organik boru hattı kurumaya başlayacaktır.
Bunun bir kemer sıkma zamanı olduğunu ve değişimin kaçınılmaz olduğunu anlıyoruz. Bize sorulursa veya danışılırsa yardımcı olabiliriz. Klasik müzik hâlâ çok kırılgan, birbirine bağlı bir ekosistemdir ve bu hayati işlevlerden hiçbirine zarar verilmemelidir.
Bir orkestranın gerçekte nasıl çalıştığını bilen herkes, bir üyenin gelirinin % 20 oranında azaltılamayacağını bilir. O sebepten diyorum ki klasik müzikle ilgili kararları bu müziği, sanatı tanımayanlar veremez, vermemelidir. Bu uygulanırsa o zaman orkestra artık bir orkestra olmaktan çıkar ve ayrıca bir ekip oluşturmak için geçen onca yıllık uzmanlık da gitmiş olur.
Klasik müziğin ülkenin daha fazla yerinde yaşanmasını istiyorsanız, tam olarak bunu yapan kurumların gelirlerini ve hibelerini kesmek gülünçtür.
Ve bu arada bilinmesi gereken önemi br konu var. Orkestra veya koro olmadan artık bir opera kumpanyanız da olamaz. Bunlar daha sonra yeniden monte edilebilecek veya Ikea'dan satın alınabilecek şeyler değildir.
Bu kararın altında hiç şüphe yok ki cehaletten kaynaklanan inatçı bir gurur var. Tüm sanatseverler ve sanatçılar bunun farkında.
Bir mücadele içindeyiz ve klasik müziğin, ülkemizin ve kültürümüzün atan kalbinin bir parçası olarak kalmasını sağlamamız gerekiyor.
Biraz önce de söylediğim gibi aslında tek sorun vardır "Klasik müzikle ilgili kararların, sanatla ilgisi olmayan, bu sanatı bilmeyen kişiler tarafından alınmasıdır ve dünyanın tüm ülkeleri aynı sorunla karşı karşıyadır.”
Simon Rattle'ın bu konuşmasını kısmi kesintilerle sizlere sunmayı istedim. Ülkemizde ve dünyanın her yerinde görülen sıkıntılara değinmiş ünlü şef. Simon Rattle’ın konuşmasında değindiği çok sıkıntı bizim sorunlarımızla da örtüşüyor.
İşin ilginç tarafı bu konuşmanın Londra Barbican gibi sanatın kalbi olan bir yerde yapılıyor olması. Sanatın beşiği sayılan merkezlerde bu sorunların dile getirilmesi çok sıkıntı verici.
Bu, sanatın önümüzdeki dönemlerde nelere gebe olacağının da bir işareti.
Bunu geriye döndürecek güç sanatseverlerin ve sanatçıların birlikte hareket etmesi. Sir Simon Rattle’ın aynı toplantıda söylediği şu söz çok önemli:
”Hep birlikte hareket edip tepkilerimizi ortaya koymalıyız. Eninde sonunda baloları bitecek ve her şey eskisi gibi olacak”.
VEFA ÇİFTÇİOĞLU
24 Haziran 2023, Ankara
Editörün Notu: Almanya'ya dönme konusunda resmî olarak “ailevi nedenler” ileri süren Liverpool doğumlu Sir Simon Rattle, halen üçüncü eşi Çek mezzo soprano Magdalena Kozena (d.1973) ile evlidir, 2005, 2008 doğumlu iki oğulları ve 2014 doğumlu bir kızları bulunmaktadır.