ÇOK GÖRMEK İSTEDİĞİM AMA GÖREMEDİĞİM
BİR UYUYAN GÜZEL BALESİ ÜZERİNE GÖRÜŞLER
10 Ekim 2020 tarihinde, Zürich Balesi koreograf Christian Spuck'un Uyuyan Güzel Balesi'ni sahneledi. 14 Ekim de temsil tekrarlandı. Ekim ve Kasım ayındaki temsillerin biletlerinin tamamı satılmıştı. Ancak, sanatçılardan biri hastalanınca temsiller iptal edildi. Zürich Kanton'u da artan hastalıklar nedeniyle bütün opera, bale, konser gibi etkinlikleri yasakladı. Zürich Opera binası 1200 kişilik bir oturma düzenine sahip. Temsile gelen izleyiciler arasında da hastalananlar olmadı mı acaba? Bu konuda bilgi yok.
Neden bu baleyi çok görmek istedim? 1969 Marburg Almanya doğumlu koreograf ve Zürich Balesi Sanat Yönetmeni Christian Spuck'un daha önce izlediğim eserlerinde dikkati hemen çeken özellikler; koreografik düzenlemelerin çok başarılı olduğu, kostüm-dekor-ışık tasarımlarının da etkileyici oluşu, koreografın eserlere değişik yaklaşımlar getirmesi.
Spuck bale eğitimine başlamadan önce Frankfurt'ta bir hastanede psikiyatri bölümünde de çalışmış. Sonraları John Cranko Okulu'nda bale eğitimine başlamış. 1995 yılında Stuttgart Bale Topluluğu'na katılmış ve daha çok koreografiyle ilgilenmiş.
Eserlere sorgulayıcı ve felsefi bir yaklaşımı var. Klasik baleyi modernize eden bir koreograf. Eserlerinde güldürü ögeleri kullanırken, ünlü komedi yazarı Molière (Jean-Baptiste Poquelin)(1622-1673) gibi izleyicileri de uyarmak ve düşündürmek istiyor. Eserlerinde tiyatro ögeleri de yer alıyor.
Uyuyan Güzel balesine de değişik bir yaklaşım getirmiş. Esere ait yazılar hemen çıkmıştı. Resimler de vardı. Ama eseri görmeden gerçek durum bilinmiyor.
Aurora'ya güzellikler armağan eden perileri bu yorumda erkek dansçılar canlandırmış. Spuck bu dansçıları "akışkan cinsiyetli" yapmayı seçmiş. Bu seçimle ne yapmak istemiş acaba ? Eseri görmek lazım. Esere bazı yorumlar getiren yazarlar eseri "bir eylem balesi" olarak değerlendirmişler. Ne için "eylem"? Yine eseri görmek lazım. Bazı yazarlar da baleyi "şirret" bulmuş. Neden acaba ?
Bu yazılar, yorumlar, ve fotolar elbette birçok soruyu beraberinde getiriyor. Spuck eserlerine sorgulayıcı bir yaklaşım getiriyor olabilir. Ama izleyiciler de sorgulayıcı olmak zorunda.
Bu eser sahnelendiği zaman, yazılan haberlere göre izleyiciler yan yana oturmuş ama maskeli olarak... Orkestra çukurunda müzisyenler yokmuş !!!! Orkestrayı yöneten Robertas Šervenikas opera binasına çok yakın başka bir mekanda orkestrayı yönetirken buradan opera binasına canlı yayın yapılmış ve dansçılar bu canlı yayın müziğiyle dans etmişler. Bunu çok izlemek isterdim.
Burada devreye teknoloji de giriyor. Dekorlar da hareketliymiş. Kostümler de ilginçmiş. Spuck, devamlı olarak dekor tasarımcısı Rufus Didwiszus ve kostümcü Buki Shiff ile çalışmakta. Defalarca izlediğim diğer Spuck balelerinde de hem dekorlar hem kostümler çok anlamlı ve başarılıydılar. Bu Uyuyan Güzel balesinin de dekorlarını ve kostümlerini sahnede görmek isterdim. Fotolar yeterli olmuyor. 2012 yılından beri yönettiği Zürich Balesi'ndeki görevi 2025 yılına kadar uzatılmış olan koreograf Spuck gerçekten alışılmış şekilde sahnelenen klasik balelere sorgulayıcı yaklaşımlar getiriyor.
Türkiye'de de Uyuyan Güzel Balesi ilk olarak 8 Kasım 1963 tarihinde Ankara Devlet Tiyatrosu Bale Bölümü (topluluğun o tarihteki adı) tarafından sahnelenmiş. Türk Balesi'nin kurucusu Dame Ninette de Valois'nın (1898-2001) yönetiminde baleyi Lorna Mossford (1924-1972) sahneye koymuş. Bale defalarca tekrarlanmış. Türkiye'deki yorumlarda klasik çizgilere sadık kalınmış.
Uyuyan Güzel Balesi ilk olarak 16 Ocak 1890 tarihinde St. Petersburg'da , Mariinski Tiyatrosu'da gösterime girmiş. Bale dünyadaki birçok bale topluluğu tarafından oynanmış ve hala sahnelerde yerini almaktadır. Birçok koreograf genelde ilk koreograf Marius Petipa'nın (1818-1910) dans düzenine sadık kalarak eseri sahneler. Bazı durumlarda ek çalışmalar da yapılmakta. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra 1946 yılında Londra Kraliyet Operası'nın (Covent Garden) yeniden açılışında Uyuyan Güzel sahnelendiği zaman Dame Ninette de Valois ve Frederick Ashton 'ın (1904-1988) koreografik düzenlemeleri de esere eklenmişti.
Bazı koreografların baleye ilginç yaklaşımları olmuş ve balenin klasik çizgisi dışına çıkılmıştır.
1946 doğumlu Youri Vámos 1992 yılında yarattığı Uyuyan Güzel'de baleye, Anna Anderson'un kendini Büyük Düşes Anastasia zannetiği bir yorum getirmiştir. 1996 yılında, 1945 doğumlu Mats Ek kara komedi ağırlıklı balesinde Aurora'yı ergenlik çağında bir genç kız olarak canlandırmış, bu kızı masaldaki büyücünün iğnesi yerine günlük yaşamdaki bir uyuşturucu iğnesi derin bir uykuya daldırmıştır. 2012 yılında ise 1960 doğumlu Matthew Bourne birçok ödül kazanan çok renkli ve değişik bir Gotik Uyuyan Güzel yaratmış, Aurora'yı balenin ilk sahnelendiği 1890 yılına götürmüş , o yılda uykuya daldırmış ve baleyi değişik asırlardan geçirerek günümüze (2011 yılına) getirmiştir. Bu çok hareketli, çok renkli bale büyük beğeni toplamış ve ödüller kazanmıştır.
Bu seçilmiş örnekler, bale tarihinde iyice yerleşmiş olan klasik balelere nasıl değişik açılardan bakılabileceğini gösteriyor. Koreograf Spuck bu yaklaşımları başarılı bir şekilde gerçekleştiren bir yaratıcı sanatçı. Ekim 2020 de iki temsil de olsa sahnede yerini alabilmiş Uyuyan Güzel balesini çok görmek isterdim ve kendi sorgulamalarımla değerlendirmek isterdim.
NECLA ÇIKIGİL
14 Kasım 2020, Ankara
KAYNAKLAR
Batschelet, Sarah,
"Christian Spuck's New Sleeping Beauty Runs into Overdrive in Zürich", Bachtrack, 12 October2020, 1,
(bachtrack.com/review-sleeping-beauty-christian-spuck-ballet-zurich-october-2020)
(Kullanım tarihi: 11.11.2020).
Çıkıgil, Necla,
"Uyuyan Güzel Balesi", Sahne Dergisi, Mart-Nisan, 2012, 50-54.
Guest, Ivor,
The Dancer's Heritage: A Short History of Ballet, Londra: Richard Clay,1988: