Türk Balesi, 2018 yılında kuruluşunun 70. Yılını yaşarken, Nisan ayının sonlarına doğru büyük bir kayıp yaşadı. 1934 İzmir doğumlu, Türk Balesi’nin ilk bale sanatçılarından, Devlet Sanatçısı Tenasüp Önad aramızdan ayrıldı.
Ankara Devlet Opera ve Balesi solistlerinden, Ankara Devlet Koservatuvarı Bale Ana Sanat Dalı eğitimcilerinden, Ahmet Say’ın Müzik Ansiklopedisi’ne katkıda bulunmuş olan Doç. Dr. Efza Topçu, Türkiye’de Bale Sanatı adlı Yüksek Lisans Sanat Eseri Çalışma Raporunda, Tenasüp Önad hakkında ayrıntılı bilgi vermiştir. Önad ilk bale çalışmalarına Eminönü ve Beyoğlu Halkevlerinde başlar. İlk hocası Krassa Arzumanova’ dır (Topçu 194-195):
Türk Devlet Balesi kurucusu Dame Ninette de Valois, 1947 de Türk devletinin davetlisi olarak İstanbul’a geldiği zaman ilk bale okulunu kurmak ve bu okula öğrenci almak üzere araştırmalar yaparken Önad’ın de Yeşilköy Bale Okulu’na katılmasını ister. Yeşilköy Bale Okulu, 6 Ocak 1948 tarihinde kurumsal Türk Bale Okulu olarak eğitim vermeye başlar (Topçu 13).
Yeşilköy Okulu’ndaki öğrenciler arasında Türk Bale tarihinin ilk dansçıları Hüsnu Sunal, Ferit Akın , Güloya Gürelli (Aruoba), Gülen Almışlar (Tekebaş), Ayla Dayıgil (Ünal), Tacide Deliktaş, Meral Öge, ve Yüksel Çapanoğlu vardır. Bu öğrencilere Tenasüp Önad, Güzide Kalın (Noyon) ve Kaya Akkoyunlu da katılır (Topçu 14).
Sahne Dergisi’nin Ocak-Şubat 2014 sayısında, Ankara Devlet Opera ve Balesi, Koro Sanatçısı Esin Katoğlu’nun Tenasüp Önad ile yaptığı bir röportaj yayınlanmıştı. Bu röportajda, Tenasüp Önad konservatuvarda nasıl sıkı bir disiplinle çalıştıklarını, mezun olduktan sonra nasıl opera eserlerinde de dans ettiklerini anlatıyor.
Solist olarak dans ettiği baleler arasında Coppelia (“Şafak Dansı”), Les Sylphides, Kuğu Gölü, The Rake’s Progress (Hovarda’nın Sonu), The Burrow (Kapandakiler), Uyuyan Güzel, Giselle, Les Patineurs(Patenciler), Checkmate (Satranç) baleleri bulunuyor (Katoğlu 55).
Röportajda onu en çok etkileyen balenin, Dame Ninette de Valois’nın Satranç balesi olduğunu belirtiyor. Ayrıca, Dame Ninette de Valois da Satranç balesini en iyi Türklerin oynadığını vurgulamıştır (Katoğlu 51).
Önad, 1954-56 yılları arasında Londra’da Kraliyet Bale Okulu’nda öğrenci olmuş ve Kraliyet Bale Okulu’ndan mezun olan ilk Türk kadın dansçı ünvanını almış (Öktem 4). 1967 yılında ise, İngiliz Kraliyet Bale Akademisi’nde Bale Öğretmenliği eğitimini almış ve bir yıl orada konuk öğretmen olarak ders vermiş. Türkiye’ye döndüğü zaman Devlet Bale Topluluğu’nun ilk bale öğretmeni olarak çalışmalarına devam etmiş ve Bale Baş Öğretmeni olmuştur (Topçu 194).
Öğretmenleri arasında, Beatrice Appleyard’ın (Mrs Fenmen) disiplinli eğitimciliğini hiç unutamayan Tenasüp Önad aynı şekilde çok disiplinli bir öğrencilik, sanatçılık, eğitimcilik hayatı yaşamış.
Yeri gelmişken ve Tenasüp Hoca’yı anarken onunla olan kendi deneyimimi de paylaşmak isterim.
1970 – 1971 Sezonu’nda Ankara Devlet Opera ve Balesi, Kuğu Gölü’nü tekrar sahneye koyarken baledeki Ana Kraliçe rolü için kendi dansçılarının dışında bir arayışa girmişti. Baş vurdukları kaynak dansçıların eski hocası Mrs Fenmen (Beatrice Appleyard) idi. Mrs Fenmen, 1954 yılndan beri kurucusu olduğu Fenmen Bale Okulu’nu yönetmekteydi ve orada ders vermekteydi. Öğrencileri arasında okulun İlk, Orta Bale Sınavları’nı vermiş, İleri düzeydeki Bale Sınavları’na hazırlanmakta olan Necla Çıkıgil de vardı. Mrs Fenmen bana bu rolü üstlenip üstlenemiyeceğimi sormuş beni Opera’daki Kuğu Gölü provalarına yollamıştı. Provaları Tenasüp Hoca almaktaydı ve beni bu rol için çalıştırdı. İlk temsilde kendisi Kraliçe rolünde sahneye çıktı.
Sonraları, Fenmen Bale Okulu öğrencisi olarak ben o rolde sahneye çıktım. Daha önce de dansçı olarak sahnede hayranlıkla izlediğim Tenasüp Hoca’nin sıkı disiplini ve yaratıcı eğitmenliği beni çok etkilemişti. Bu temsiller sırasında Dame Ninette de Valois ile de tanışma olanağım olmuş, Türk Balesi’nin nice değerli sanatçıları ile aynı sahneyi paylaşmıştım.
Türk Bale tarihinin bu çok kıymetli sanatçısı belki aramızda değil ama Türk Balesi’ne olan katkıları belleklerdeki yerlerini koruyacaklardır.
Doç.Dr. Necla Çıkıgil
30 Nisan 2018
KAYNAKLAR
Katoğlu, Esin
“Tenasüp Onat”, Sahne :Tiyatro ve Opera Bale Dergisi, Ocak-Şubat 2014, 50-57
(Tenasüp Hoca’nın soyadının aslında ÖNAD olduğunu Efza Topçu onunla yaptığı bir söyleşide öğrenmiştir)
Öktem, Gülden
“Dramatik Prima’ya Veda”, Milliyet, 28 Nisan 2018,4.
Topçu, Efza
Türkiye’de Bale Sanatı,Yüksek Lisans Sanat Eseri Çalışması Raporu,
Ankara; Hacettepe Ünivesitesi, 2001.
(ADOB sanatçılarından, Efza Topçu aynı zamanda, Ankara Üniversitesi, DTCF Tiyatro Kürsüsü ve Fenmen Bale Okulu mezunudur)