İnsan vücudu, insanın hareket halindeki durumu hem sanatçıları hem bilim insanlarını çağlar boyunca ilgilendirmiş. Antik devirlerde bile dönemlerin sınırlı olanaklarına rağmen, insan vücudu üzerine araştırmalar yapılmış, görüşler ileri sürülmüş.
Bu araştırmalar arasında belki de Leonardo da Vinci'nin (1452 - 1519) yaptığı çalışmalar 21. Yüzyıl bilim insanlarını bile şaşırtacak düzeyde olmuş. Ünlü "Mona Lisa" tablosuyla tanınsa da, Leonardo da Vinci bilimle ilgilenmiş, matematik, jeoloji, anatomi üzerine yaptığı araştırmalarla bilimsel çalışmaların öncüsü olmuştur. Nörologları bile etkileyen Leonardo da Vinci'nin sinir sistemi ve beyin üzerine araştırmaları ünlüdür (Pevsner 1465). Üstelik da Vinci resim sanatını da bilim olarak görür (Benesh 312).
Leonardo da Vinci, hareket eden vücutla ilgilenirken tablolarında da bu hareket halindeki insanı resmetmek istemiş, döneminin dansları bile onun kafasını kurcalamış; hâttâ ünlü eserlerinden biri de Venedik'te Gallerie dell'Academia'da sergilenen(ca 1503) "Üç Dans Eden Figür" dür.
Resimlerinin içerdiği "hareketlilik", ölümünün 500. Yılı olan 2019'da özel bir proje çalışması sonucu, da Vinci'nin birçok eserlerinin de bulunduğu Windsor Şatosu'nda hem bir sergi teması olmuş hem bir koreografik çalışmaya yol açmış, koreograf Edwin Ray eserlerdeki hareketliliği dans çalışmasına dönüştürmüş ( Royal Collection Trust 1).
Leonoardo da Vinci bir koreograf değildi ama insan vücudunun hareketi üzerine araştırmalar yapıyor, insan beyninin, sinir sisteminin gizemleri üzerine kafa yoruyordu.
21. Yüzyıl'a gelene kadar da bu tip çalışmalar, bilimsel araştırmalar devam ederken koreograflar da insan bedeninin anlatım gücü, insanın hareketleri ve jestleri üzerine araştırmalar yapıyorlar, kuramlar geliştiriyorlar, yazılar yazıyorlar, yeni teknikler deniyorlardı.
21. Yüzyıl'ın koreografları arasında bir koreograf ise gerçekten "bale ve bilim" ikilisi üzerinde çalışmakta ve eserlerini yaratırken bu ikiliyi öne çıkartmakta.
Ünlü koreograf Wayne McGregor, Leonardo da Vinci kadar araştırmalarına değişik yaklaşımlar getiriyor. Prix de Lausanne 2021 Yaşam Boyu Başarı ödüllü efsane koreograf Wayne McGregor 12 Mart 1970 tarihinde İngiltere'de doğmuş. Halen Stüdyo Wayne McGregor'un (ki bu onun bir çeşit bilimsel araştırma laboratuvarı) sanat yönetmeni. Ayrıca 2006 yılından beri İngiltere Kraliyet Balesi'nin koreografı. 2004 yılından beri de Cambridge Üniversitesi'nin Deneysel Psikoloji Bölümü'nde araştıma görevlisi. Akademik kurumlar ile yakından ilişkisi olan Wayne McGregor yoğun bir şekilde "beyin bilimi" ile "hareket" arasındaki bağlantıyı uygulamalı olarak araştırmakta ve eserlerini yaratırken bilgisayar teknolojisi ve biyolojik bilimleri de çalışmalarıyla birleştirmekte. McGregor, görsel sanatları, filmi, dans sanatını birleştirirken ilginç bir "hareketler dili" yaratıyor.
Birçok ödüle aday gösterilmiş ve birçok ödül sahibi olan Wayne McGregor, 2011 yılında dans sanatına olan üretken, yaratıcı, ve bilimsel katkılarından dolayı CBE (Commander of the Order of the British Empire) ünvanını almış.
McGregor, La Scala Tiyatro Balesi, Paris Opera Balesi, San Francisco Bale Topluluğu, Stuttgart Bale gibi ünlü uluslararası topluluklar için yepyeni eserler yaratmış. Harry Potter and Goblet of Fire (Harry Potter ve Ateş Kadehi) filminde hareket yönetmeni olarak çalışmış, İngiltere Kraliyet Balesi için Woolf Works (2015) adlı baleyi yaratırken ünlü yazar Virginia Woolf'un (1882 - 1941) eserlerinden yararlanmış ve neo-klasik post-minimalistik besteci Max Richter'in (1966 -) müziğini kullanmış ( Wayne McGregor: Wikipedia 1-18).
Wayne McGregeor'un "bale" ile "bilim" kaynaştırma çalışmasına bir örnek Atomos (2013) da görülebilir. McGregor bu çalışmasında bölünemeyen en küçük yapılarla ilgilenmiş ve vücudu nasıl atomize edeceğini düşünmüş. Aynı anda hareket, ses, ışık, film ögelerini de atomize etmek istemiş. McGregor, hareketleri gerçekten yepyeni ve sinerji dolu bir yaklaşımla değerlendiriyor ve bilim ile teknolojiyi dans sanatıyla kaynaştırırken dansın gelişmesinde bilimin ve teknolojinin katkılarından en yaratıcı şekilde faydalanıyor (Anderson 2).
Bu çok yönlü, çok değişik çalışmalar gerçekleştirmiş olan koreograf en son çalışmalarında "bale" ile "bilim" i iyice kaynaştırmış. Autobiography (2017) adlı eserinde kendi genetik kodlamasını kullanarak ve açıklanmayan bir algortitma ile 23 kısımdan oluşan (23 çift kromozom karşılığı) bir eser yaratmış. Ancak, bir temsilde bütün 23 kısım kullanılmıyor (Zimmer 2).
Birçok bale topluluğuna katkıları olan McGregor, Bavyera Devlet Balesi için de değişik çalışmalar yapmış. Bavyera Devlet Balesi 14 Nisan - 22 Nisan 2018 tarihleri arasında Münih şehrinde bir Bale Festivali düzenlediği zaman program, Portre, Hırçın Kız, Romeo ve Juliet, Onegin, Alice Harikalar Diyarında, Spartacus, Anna Karenina balelerini içermişti. Bu baleler yanında, Genç Bavyera Balesi ve Münih Müzik ve Tiyatro Yüksek Okulu bünyesindeki Bale Akademisi ile birlikte hazırlanan kısa balelerden oluşan bir matine temsili de festivalde yer almıştı (Bayerisches Staatsballett Portrait (Portre) Balesi Program Kitaçığı 1-28).
Bu baleler arasında Portre Wayne McGregor'a ait. (Bu çalışma, 17 - 25 Nisan 2021 tarihleri arasında Bavyera Balesi Dijital Bale Festivali düzenlediği zaman, 19 Nisan 2021 tarihinde tekrar (bu sefer) sanal ortamda izleyiciler ile buluştu).
Kairos Sunyata Borderlands(altta)
2018 Festivali'nin açılışı Portre eserinin ilk defa sahnelenişiyle 14 Nisan 2018 tarihinde gerçekleşti. Eserde 3 kısa bale Kairos (En Uygun Zaman), Sunyata (Boşluk), Borderlands (Sınır Bölgesi) yer almaktaydılar. Bu baleler arasında Sunyata geçekten ilk olarak 14 Nisan 2018 tarihinde sahnelenmiş oluyordu. Diğer balelerden Kairos 24 Nisan 2014 tarihinde Zürih Balesi, Borderlands 23 Ocak 2013 tarihinde San Francisco Balesi tarafından ilk olarak sahnelenmişlerdi. Ancak, Borderlands'ın Bavyera Devlet Balesi tarafından Münih'te ilk olarak sahnelenişi de yine 14 Nisan 2018 tarihinde gerçekleşti (Bayerisches Staatsballett Portrait Program Kitapçığı 1-128).
Wayne McGregor ile yapılan söyleşilerde, McGregor çalışmalarına ait uzun uzun açıklamalar yapan bir koreograf ama Portrait eserinin Program Kitapçığı'nda özellikle ayrıntılı açıklamalar yapılmasını istememiş. Program Kitapçığı, çeşitli milletlerin şairlerinin şiirlerinden ( ki aralarında Mevlana, Göksu Kunak şiirleri, Oya Erdoğan grafik çalışması da var) seçmeler var.
Şiirler zaman kavramını, insan ilişkilerini, duyguları anlatan sözcüklerden oluşuyor. Ne var ki, kelimeler basılı kağıt üzerinde sessiz kalıyorlar ve belki de yalnızca beyinde oluşan fikirleri yansıtıyorlar ama dans dili ve dans adımları bu şiirlerin sözcüklerini aşarak değişik şekiller görüntüye getiriyorlar. Dansçıların vücutları, müzikle veya ses kullanımıyla; fikirleri başka bir boyutta daima hareket halinde hem akıcı hem değişken bir şekilde canlandırıyorlar ve dansçının anlatım gücü şiirleri aşarken sahnedeki kompozisyonlar şiir oluyorlar; hatta şiirin de ötesine geçiyorlar.
Portrait'i oluşturan Kairos, Sunyata, Borderlands adlı kısa çalışmalar Wayne McGregor'un gerçekten dansçı vücudunu yoğuruşunu, işleyişini görüntüye getiriyorlar. Aynı zamanda, Wayne McGregor'un "beyin - vücut" ilişkisini inceleyişinin de sonuçları görülebiliyor.
Beyindeki nörolojik değişimleri baleye yansıtmak Wayne McGregor'un en çok yapmak isetedikleri arasında... Kendisinin araştırmacı, gözlemci, analizci, sentezci, yaratıcı ve bilim insanı yönleri koreografi sanatına da yeni bir boyut getiriyor ve belki de Wayne McGregor 21. Yüzyıl "yapay zekâ" asrının ve "bilim ve teknoloji" çağının sanatçı-bilimci temsilcisi oluyor (Çıkıgil 44).
Bu 21. Yüzyıl "bilim insanı-koreograf" halen Venedik'te gerçekleşmesi düşünülen Biennale Danza' ya (23 Temmuz - 1 Ağustos 2021) Stüdyo Wayne McGregor ile katılmak üzere çalışıyor (Pedroni 1).
Doç.Dr. Necla Çıkıgil
21 Mayıs 2021, Ankara
KAYNAKLAR
Anderson, Zoë,
"Company Wayne McGregor, Sadler's Wells, London, Review: There's a new breath and intimacy to his choreography", Independent, 9 Ekim 2017, 1-2.
(https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/tehatre-dance/reviews/company-wayne-mcgregor-sadler-s-wells-review-a7991481.html)(Kullanma tarihi: 15 Mayıs 2021).
Bayerisches Staatsballett Portrait Balesi Program Kitapçığı, 2017-2018 Sezonu: München:Gotteswinter und Aumaier GmbH.
Benesh,O.,
"Leonardo da Vince and the Beginning of Scientific Drawing", American Scientist, 31(4)(Ekim 1943), 311 - 328.
(https://www.jstor.org/stable/27826007)(Kullanma tarihi: 15 Mayıs 2021)
Çıkıgil, Necla,
"Bir Bale Festivali ve Bir Koreograf", Sahne: Tiyatro ve Opera-Bale Dergisi, Temmuz-Ağustos 2018, 38 - 45.
Pedroni, Francesca,
"Wayne McGregor the Lions and the College in Venice", Danza, 16 Şubat 2021, 1.
(danzaedanza.com/en/news/mcgregor-biennale-lions-and-college.html)
(Kullanma tarihi: 15 Mayıs 2021).
Pevsner,Jonathan,
"Leonardo da Vinci's Studies of he Brain, Review", Lancet, 393(6 Nisan 2019), 1465-72.
(https://doi.org/10.1016/s0140-6736(19)30302-2)(Kullanma tarihi: 15 Mayıs 2021).
Royal Collection Trust,
"Leonardo da Vinci: Masterpieces of Motion at Windsor Castle", News, 27 Ağustos 2019, 1.
(rct/about/news-and-features/leonardo-da-vinci-masterpieces-of-mption-at-windsor-castle#)
(Kullanma tarihi: 15 Mayıs 2021).
Wayne McGregor, Wikpedia,
(https://en.wikipedia.org/wiki/wayne-mcgregor/2018)(Kullanma tarihi: 15 Mayıs 2021).
Zimmer, Elizabeth,
"Company Wayne McGregfor Turns Gewnetic Code into Embodied Poetry", The Village Voice, 1 Mart 2018, 1-7.
(https://www.villagevoice.com/2018/03/01/company-wayne-mcgregor-turns-genetic-code-into-embodied-poetry)(Kullanma tarihi: 15 Mayıs 2021).