Ankara Devlet Opera ve Balesi, 5 Mart 2016 tarihinde Yevgeni Onyegin balesini Türkiye’de ilk olarak sahneledi. Pushkin’in Eugene Onegin adlı şiirsel-romanından yaratılmış bu 2 perdelik balenin librettosunu ve koreografisini Ukraynalı konuk koreograf Yaroslav Ivanenko yapmış. Eserin müziği Tchaikovsky’nin “Serenad”, “Francesca da Rimini”, “İtalyan Kapriçyosu”, “Rokoko Çeşitlemeleri”, “Ballet Imperial”, “Nocturne” gibi bestelerinden oluşmuş. Orkestrayı Sunay Muratov yönetiyor. Dekorları Özgür Usta, kostümleri Tülay Usta, Işık düzenlemesini Fuat Gök yapmışlar. Bu eserin ortaya çıkmasında, Koreografi Assistanı- Sanem Ergüler; Repetitörler- Arzu Kıran, Serhat Elifer, Özge Ay; Bale Notatörü- Aslı Öngören; Kondüvit- Işınsu Yapıcı, Murat Saydam sorumlu olurlarken, Video-Prodüksüyonunu Ali Karaköse, İsmail Tekindemir gerçekleştirmişler.
Konuk koreograf Yaroslav Ivanenko balenin librettosunu o şekilde düzenlemiş ki 2 Perdelik eserin sahneleri birbirlerini akıcı bir şekilde izliyorlar ve eserde hiçbir kopukluk olmuyor. Bu akıcı geçişler sahnenin ana kısmından bir perdeyle ayrılımış olan ön planında gerçekleşirken sahne dekorlarının değişimi hiçbir aksama olmadan yapılıyor. Sahne kullanımı dikkat çekici bir şekilde başarılı. Dekor düzenlemesi sahnede bir kargaşaya yol açmıyor. Dansçılar ve dansları ön plana çıkıyor. Perde ilk açıldığında (perde yukarı çekilerek) bomboş gibi görünen sahnede yaldızlı süslemeleri olan kırmızı bir örtüyle kaplı genişçe bir yatak, onun sol yanında yine yaldızlı çerçeveleri olan kırmızı bir paravan, sahnenin sağ ön köşesinde tavandan asılı yaldızlı boş bir çerçeve göze çarpıyor. Birdenbire örtünün kıvrımları arasından Onegin uyanarak yataktan çıkıyor ve uşakları ona yardıma geliyorlar. Bu çok basit günlük hareketler çok ince bir koreografik düzenleme ile görüntüye gelirken Onegin giyinmiş olarak elinde bastonu (ki bu eserde bastona bile hareketlilik verilmiş) ve başında siyah silindir şapkası ile diğer sahneye geçiyor. Onegin’in yanında kadın arkadaşları (ki bunlar bazan yatak örtüsünün kıvrımları arasında ve paravanın arkasında olabiliyorlar) onu havada bile taşıyabiliyorlar.
Onegin bir bale bile izliyor. Bu şekilde sahne içinde başka bir sahne oluşuyor ve yine de sahnede bir yığılma olmuyor. Sahne alanı bütünüyle kullanılmış.
Bu balede mektupların çok önemli bir yeri var. Ancak, bale diliyle mektubun içeriğini izleyicilere yansıtmak çok iyi düşünülmüş bir koreografik düzenleme gerektiriyor. Onegin’e amcasının ölüm haberi bir mektupla verilir. Onegin iskemlesinde oturup mektubu okurken kendi çocukluğu gözlerinin önünde canlanır ve amca, yeğeni Onegin’in büyüyüp serpilmesini izler. Onegin yetişkin biri olarak amcasını kucakladığı zaman amcası kolları arasından kayıp gider ve sahnenin arka planında bir tabut taşıyıcıları tarafından sahneden geçirilerek sahne dışına çıkarılır ve bu şekilde mektubun içeriği koreografik düzenleme ile başarılı bir şekilde görüntüye getirilmiş oluyor.
Pushkin’in Eugene Onegin adlı şiirsel-romanında Onegin babasının mirasını kadınlara, balolara, eğlencelere harcayıp borç-harç içinde tüketince amcasının ölümüyle ona kalan miras onu kurtarır. Onegin bu sefer de uşakları ve bavullarıyla kırsal kesime gider. Kırsal kesim insanları neşeli neşeli dans etmektedirler. Bu sahnede kız dansçıların havaya kaldırılmaları, oğlanların zıplamalı harketleri, hareketlerin sıralanmasındaki akıcılık Pushkin’in şiiirsel-romanındaki lirik anlatımı da görüntüye getirirken yörede yşayan insanların canlılığını da yansıtıyor. Bu canlılığın ortasında durgun, kendi hayal dünyasında, kitabına dikkatini vermiş bir Tatiana vardır. Tatiana’nın kitabındaki karakterler beyazlı giysileriyle Tatiana’nın hayalinden geçerek sahnede görüntüye gelirler ve gerçek karakterler sahneye gelince kaybolurlar. Konuk koreograf Yaroslav Ivanenko, en durağan durumu bile koreografik düzenleme ile görüntüye getirerek sahnede devamlı bir hareketlilik ve akıcılık sağlamış.
Onegin bu kırsal kesim insanlarının içine gelince (onu bu kişilerle arkadaşı Lensky tanıştırır), herkesle ilgilenir ama Tatiana’nın durağan hali dikatini çekince onu canlandırıp onunla dans eder. Tatiana bu ikili danstan sonra Onegin’e aşık olur ve ona bir mektup yazar. Bu arada Lensky Tatiana’nın kız kardeşi Olga’ya evlenme teklif eder ve Olga’nın ellerini çırparak ve zıplayarak kabul ettiği bu teklif üzerine çiçeği ve armağanlarıya Olga’nın annesine gelir. (Lensky bir sanatçıdır. Olga’nın portresini yapmaktadır. Bitirdiği portreyi de armağan olarak getirir). Olga, Tatiana’nın aksine içi içine sığmayan, hareketli dışa dönük bir kızdır. Tatiana’nın yatağı da sahneye gelir ve Tatiana korkulu bir rüya görür. Sahne kararır, yüzleri beyaz bandajlı dansçılar arasında ayı postunun içinden Onegin çıkar ve Lensky’i defalarca bıçaklıyarak öldürür. Rüya sahnesinden hemen sonra Tatiana’nın doğum günü kutlamaları için Tatiana’nın beyaz giysisinin üzerine doğum günü elbisesi giydirilir (bu biraz zorluk yaratıyor). Doğum günü pastası yanan mumlarıyla sahneye getirilir. Tam Tatiana mumları üflemek üzereykem sahne donar. Tatiana Onegin’i düşünmektedir. Sonra sahne yeniden canlanır. Ancak, doğum günü partisinde Onegin Tatiana’nın one yazdığı mektubu yırtar ve Tatiana’yı öylesine bırakır. Üstelik Olga ile ilgilenip onunla dans etmeye başlar. Lensky diğer dansçıların arkasında bu durumu hınçla izlerken iyice sinirlenip Onegin’e beyaz eldivenini fırlatır.
Düello sahnesinde siyah takım elbiseli görevliler silah çantasını getirip kontrollerini yaparlarken bir düellonun bütün kurallarını dans diliyle yerine getirirler. Onegin usulen Lensky’e düellodan vaz geçmesini teklif eder. Lensky ikna olmayınca düello gerçekleşir, silahlar patlar ve Lensky ölür. Bu sefer Lensky’nin tabutu sahnenin ön kısmında taşınır ve tabutu siyah giysileriyle matemliler izler.
Bir korkulu rüya, bir doğum günü kutlaması, bir düello birbirlerini kovalarlar ve Onegin’in bu yıkıntılardan uzaklaşması gerekir.
Tatiana ise (Pushkin’in eserinde Prens Gremin) bir General ile evlenir. Evlilik resmi çekilirken bir ara Tatiana General’in kolundan çıkar (General’in kolu öylece hareketsiz kalır) ve Onegin’i düşünür. Video-projeksiyon ile Onegin görüntüye gelir. Tatiana sonra General’in koluna geri döner. Bir partide General’in askerleri ve davetliler neşeli neşeli dans etmektedirler. Onegin de bu partiye gelir ve Tatiana’yı görünce ona bir aşk mektubu yazıp onunla buluşmak ister. Buluştukları zaman Tatiana ile olan ikili dans, bir daha gerçekleşmeyecek olan birlikteliklerini koreografik düzenle görüntüye getirir. Tatiana eserdeki son mektubu çıkarır ve yırtarak Onegin’e herşeyin geçmişte kaldığını ve bitmiş olduğunu belirtir.
Yaroslav Ivanenko, 2 perdelik balede ana olayları özetlemiş, en önemli noktaları bale diliyle görüntüye getirmiş. Özellikle ikili danslarda, dansçıların dönmeli hareketlerinde, zıplamalı hareketlerinde dansçıların canlandırdığı karakterlere uygun düzenlemelerle Pushkin’in şiirsel-romanını etkileyici bir şekilde yeniden bale diliyle anlatmış. Bale dili ve Pushkin’in eseri dengeli bir şekilde harmalanmış. Ivanenko, Hamburg Balesi’nde koreograf Neumeier ile çalışmış ki Neumeier edebiyat eserlerini bale diline en başarılı şekilde dönüştüren bir koreograf. Yer yer Ivanenko’nun koreografisinde de Neumeier etkisi hissediliyorsa da Ivanenko kendine özgü titiz ve temiz bir yaklaşımla en ince noktaları bile gözden kaçmayacak şekilde değerlendirerek berrak bir bale yaratmış.
Bu balede en dikkat çeken durum bütün dansçıların hangi rolde olurlarsa olsunlar çok özverili, disiplinli bir çalışmayı yansıtmaları. Özellikle uşakların sahneye girişleri, çıkışları, sahnede yürümeleri durmaları, el hareketleri, bavul taşımaları, tepside içki veya yiyecek sunmaları dikkat çekiyor. Onegin’i canlandıran Burak Kayıhan her zamanki gibi canlandırdığı karaktere hakkını vererek dengeli, sağlam bir dansçılık sergiliyor; zıplamalı hareketlerde bir an için havada kalıp yumuşak bir şekilde yere iniyor ve temiz bir şekilde, dengesini bozmadan bir sonraki harekete geçiyor. Tatiana rolünde Özge Başaran ince, kırılgan, romantik Tatiana’dan olgun, cazibeli, ayakları yere basan Tatiana’ya geçiyor. Dansında da başlarda daha sade, yalın hareketler sergilerken sonaraları daha karmaşık, dönmeli, zıplamalı hareketlerin üstesinden geliyor. Tüy gibi hafif olduğu için diğer dansçılar onu havaya kaldırdıkları zaman onu kelebek gibi uçuruyorlar. İkili danslarda da bazı dönmeli hareketlerden sonra gelen hareketleri Özge bir kelebeğin kanatlarını açıp kapadığı gibi görüntüye getiriyor. Kardeşi Olga (Özge Onat) neşeli, cilveli bir karakteri canlandırdığı için yer yer ellerini çırpıyor, yer yer sıçrıyor; Lensky ile olan ikili danslarda dengeli, titiz bir çalışma sergiliyor. Lensky (Eren Keleş) romantik bir sanatçı (Pushkin’in eserinde şair) ve duygularına kapılarak (ölümü bile göze alarak) bir düelloya bile girebiliyor. 4 Prens-4 Asker (Emre Güler- Uluç Aytan- Volkan Altunel- Sho Kamiko) diğer dansçılar gibi dengeli, sağlam bir dansçılık sergiliyorlar. Emre Güler – Uluç Aytan aynı zamanda Onegin’in eğlence düşkünü arkadaşlarını canlandırıyorlar. Onegin’in yatağından fıkır fıkır çıkan Sanem Subaygil, paravanın arkasından önce ayağı görünen sonra kendisi beliren Gökçe Çakıroğlu da beyaz giysileriyle Onegin’in Don Juan tarzı hayatını yansıtıyorlar. Tatiana’nın Annesi (Müge Gündüz), Tatiana’nın Dadısı (Serap Armağan), Onegin’in Amcası (Hakan Odabaşı), Onegin’in Gençliği (Etkin Süzer), Onegin’in Çocukluğu (Alperen Dağ), Onegin’in Dadısı (Esra Çapanoğlu) da rollerini büyük titizlikle sergiliyorlar.
Bale Sahnesi’nde balerin Sultan Menteşe, balet Volkan Altunel, Tepegöz Ertuğrul Bolat kısa rollerinde çarpıcı bir görüntü sunuyorlar. (Pushkin’in eserinde de Onegin bir baleye gider ancak balede sıkılır). Kırsal kesimde Solist Çift, Ezgi Odabaşı – Kadir Okurer canlı danslarıyla; Kadir Okurer uzmanlaştığı dönmeleri, zıplamalarıyla etkileyici bir görüntü oluşturuyorlar. Ezgi Odabaşı Balo Sahnesi’nde Solist Kız’ı başarıyla canlandırıyor. Kızlar ve Erkekler ise aynı anda ve bir arada olarak hareketleri aksamadan görüntüye getiriyorlar.
Bütün dansçılar belli ki büyük bir zevkle dans ediyorlar ve bu başarılı koreografik çalışmanın keyfini çıkarıyorlar. Sonuç olarak, ortaya berrak, tutarlı, titizlik yansıtan bir bale eseri sergilenmiş oluyor. Konuk koreograf Yaroslav Ivanenko dansçıların özelliklerini değerlendirerek ve bu özellikleri vurgulayarak eseri sahnelemiş. Bu arada, Pushkin’in Eugene Onegin’ine de hakkını vererek bu ünlü Rus klasik eserini bale diliyle görüntüye getirmiş.
5 Mart 2016 temsilinin dikkat çeken başka bir özelliği de gerek temsil arasında gerek temsil sonunda izleyicilerin yüzündeki mutluluk idi. Bu şekilde sanatçı-izleyici etkileşimi de gerçekleşmiş oluyor. Dört dörtlük bir eserin “güzellikler” i dalga dalga izleyicilere de yayılarak hem dansçıları hem izleyicileri yücelten tutarlı bir “sanat” ortaya çıkıyor.
7 Mart 2016
Doç. Dr. Necla Çıkıgil
