Beethoven 250, İdil Biret 150. Ömür Biter, Yol Bitmez!
Bir fantezi yapalım:
250 yaşındaki Beethoven'a “Eserlerinize en büyük hizmeti yapan piyanist kim?” diye sorulsaydı, yanıtı kuşkusuz “İdil Biret adlı Türk piyanist” olurdu. Çünkü bestecinin her zaman arzuladığı gibi eserlerini onun yazdığı gibi çalan, en çok kayıt altına alan, senfonilerine Franz Liszt tarafından yapılmış transkripsiyonların da tümünü kaydedip dünyaya tanıtan başkaca piyanist yok. Bu alanda yola çıkanlara açık ara fark atan Anıtsal Piyanist İdil Biret'in, 250. doğum yılında “Beethoven için ne yaptın?” diye soracaklara kucak dolusu cevabı var.
Büyük bestecinin 5 piyano konçertosunun sadece birine veya birkaçına takılıp kalmayan, beşini de özüne bağlı çalışıyla aynı mükemmellikte seslendiren Biret, bu konçertolarla iki kez birer maraton yaptı ve bunlar kayıt altına alındı. İlki Şef Naci Özgüç'le (1998), ikincisi bu kez şef Antoni Witt'le (2008) Bilkent Senfoni Orkestrası eşliğinde ikişer günde beş konçertoyu çalarak yaptığı maratonlardı. Bu iki maratona da bizzat tanıklık etmiştim. 2020'de beş konçertoyu ve korolu fanteziyi bu kez CSO ile yapacaktı, hatta Korolu Fantezi'yi 3000 kişilik salonda Avrupa Birliği için seslendireceklerdi ama salgın bunlara izin vermedi. Gene de yaz ayları gelince adına bu yıl ikincisi düzenlenen Muğla Büyükşehir Belediyesi İdil Biret Festivali'nde Bodrum Antik Tiyatrosu'nda 4. ve 5. Konçertoları şef Münif Akalın yönetimindeki Muğla Belediye Orkestrası eşliğinde kendisi çalarken, ilk üç konçertoyu da genç piyanistler Kemal Cem Yılmaz, Buğra Yüksel ve Can Okan'ın çalmalarına imkan sağladı. Salgın koşullarında Bodrum'da Kaleiçi etkinlikleri genellikle 50-100 kişi arasında dinleyici toplarken, İdil Biret Festivali'nde iki gecede toplam 1500 kişinin antik tiyatroya geldiğini şef Akalın'dan öğrendim.
Biret'in kariyerindeki Beethoven kayıtlarının toplamı bestecinin 250. yılında 20 CD'ye ulaştı. Anıtsal Piyanist, Beethoven'in otuz iki sonatı, beş konçertosu, Korolu Fantezi'si ve -Franz Liszt'in piyanoya uyarladığı- dokuz senfonisinden oluşan 19 CD'lik Beethoven Edisyonu'nu, yirmi üç senelik uzun bir süreye yayılmış olan elli iki gün içinde kaydetmişti. İdil Biret 1980-1998 arasında Türkiye ve Fransa'da verdiği 14 konserde Beethoven'in tüm sonatları ve konçertoları ile Liszt tarafından yapılan senfoni uyarlamalarının tamamını çalarak bu yapıtların hepsini konserlerde çalan ve stüdyo kaydını yapan tek piyanist olarak tarihe geçti. 2020'de buna Diabelli Varyasyonları'nı da ekleyerek Beethoven dizisini 20 CD'ye ulaştırmış oldu. Bundan ötesi zaten yok.
Ama, herkesin koskoca Beethoven kutusuna ulaşmakta güçlük çektiğini gözleyen, Biret'in eşi ve yapımcısı Şefik Büyükyüksel, gene bestecinin 250. yılına özel “Best of Beethoven” seçkisini hazırladı. 19 CD'den derlenen 4 CD'nin yer aldığı bu kutuda 6 sonat, bir konçerto, bir senfoni ve bir fantezi yer alıyor. Böylece dileyenler Beethoven'den iyi bir Biret seçkisini internet üzerinden sipariş edebiliyor.
Biret'in Beethoven edisyonuna 2020 yılında eklenen Diabelli Varyasyonları, Türkiye'de yayımlanmasının yanı sıra NAXOS'un uluslararası dağıtımıyla Japonya'ya kadar ulaştı. Bilindiği gibi NAXOS, Biret'e Chopin Tüm Yapıtları serisini sipariş etmiş, yıllardır yayıncılığını, Biret kendi IBA etiketini oluşturduktan sonra da uluslararası dağıtımcılığını üstlenmiş önemli bir şirket. Öyle ki, sırf gündemde olabilmek kaygısıyla olsa gerek, bir zamanlar bu şirketi “2. sınıf” diye küçümseyenler bile sonunda bu etiket altında CD yayınladılar. NAXOS, Biret'in Diabelli Varyasyonları'nı büyük bir hızla Japonya'daki dijital temsilcileri aracılığıyla satışa sunuverdi. Ondan önce aynı sürati Best of Beethoven için de uygulamıştı. Bu CD'de NAXOS dağıtımıyla, örneğin Amazon başta olmak üzere dünyanın her ülkesinden alınabiliyor.
Doğaldır ki, İdil Biret'in kayıt etkinlikleri ile eski kayıtlarının IBA etiketi altında yenilenmiş olarak dünya dağıtımına çıkması Beethoven ile sınırlı değil. Son çıkanlar Debussy (2 CD), C. Franck, M. Ravel, Mozart (2 CD).
İdil Biret kayıt etkinliklerini son dönemde Mozart konçertolar ile sürdürüyor. Paris günlerinden itibaren Biret'in Mozart yorumları hep beğenilmiştir. 20. yüzyılın önemli şeflerinden Aaron Copland, 1973'te İstanbul ve Ankara'da devlet orkestralarımızı yönettikten sonra, solist olarak Mozart çalan İdil Biret hakkında, hocası Nadia Boulanger'ye yazdığı el yazısı mektupta “What a fine artist she is” diyor, “ Ne kadar iyi bir sanatçı” anlamında...
Biret, İngiltere'de yaptığı iki Mozart konçerto kaydından sonra, bu kez bestecinin 21 ve 22. Konçertolarını, gene bazı “ dünyaca ünlü” piyanistlerimizin beğenmeyip küçümsediği Türk orkestralarından Bursa Bölge Devlet Senfoni Orkestrası ile şef Ender Sakpınar yönetiminde seslendirip kaydetti.
Bu kayıtlar dinleyici tanıklığında Bursa'daki elektronik ve ses mühendisi Ali Kamruz tarafından canlı olarak yapıldı, konser sonrası birkaç orkestra ölçüsünün tekrarıyla ortaya pırıl pırıl bir iş çıktı. Kayıt Uludağ Premium tarafından desteklendi. Hoşuma giden arka kartonette, her iki konçertodaki üflemeli solocuların adlarına da yer verilmiş olmasıydı. Flütte Özlem Pastırmacıoğlu, fagotta İlker Karcıoğlu, klarnette Aylin Ensoy Çakıcı'nın ad ve emekleri de uluslararası alanda anılmış oldu. Bu kaydın bir önemli yanı da, her iki konçertoda bir ve üçüncü bölümdeki kadansların bizzat İdil Biret'e ait olmasıydı.
Şefik Büyükyüksel, Best of Beethoven'in gördüğü ilgi üzerine, hem yeni kayıtlar, hem de eldekilerle kayıt piyasası jargonunda “compilition” denilen türde, “Best of” dizisini çeşitlendirmeyi düşünüyor. İlk hazırlanacaklar 4'er CD'den oluşacak “Best of Turkish” ve “Best of Chamber”.
“Best of Turkish”te Ahmet Adnan Saygun piyano konçertosu ve 6 Prelüd, Cemal Reşit Rey İstanbul Çeşitlemeleri, Ulvi Cemal Erkin piyano konçertosu, Erkin Quartet, Çetin Işıközlü piyano konçertosu ve balad, Ateş Pars piyano konçertosu, Ateş Pars viyola ve piyano sonatı, İlhan Mimaroğlu “Session” ile Ertuğrul Oğuz Fırat'ın eserlerinin yanı sıra Liszt'in Donizetti'nin Sultan Abdülmecid için Büyük Marşı üzerine parafrazı bu seçkide yer alacak. “Best of Chamber” seçkisinde ise şu bestecilerden piyanolu oda müziği eserleri bulunacak: Beethoven, Schumann, Mendelssohn, Mahler, Brahms, Berlioz/Liszt, Franck.
Fanfare dergisinde Ken Metzer'in Ravey yorumları için yaptığı “Bu, güçlerinin zirvesindeki mükemmel bir piyanistin değerli bir belgesidir” nitelendirmesini Biret'in tüm verimine genellemek mümkün.
İdil Biret CD'leri NAXOS katolog numarası olarak 149'a ulaştı. Çaykovski Piyanolu Üçlü CD'si de 2020 sonuna kadar yayımlanacak. Bu durumda ne oluyor? Beethoven 250, İdil Biret 150...
Tıpkı uzun yol sürücülerinin araçlarında gördüğümüz deyiş gibi: Ömür biter, yol bitmez..!
ŞEFİK KAHRAMANKAPTAN
Bu yazı Andante Dergisinin Ekim 2020 sayısında yayımlanmıştır.
