Başlıktaki isimler, bir besteci ile piyano öğrenen oğluna ve piyanist bir baba ile piyano öğrencisi kızına ait. Macar besteci ve etnomüzikolog Bela Bartok (1881-1945) ile oğlu Peter Bartok ( 1924-2020), piyanist Toros Can (d.1971) ile kızı 16 yaşındaki Beril Can (d.2007). Bartok, “Mikrokosmos” başlığı altında 153 piyano parçasını 6 kitap halinde topladığı eserinin ilk üç kitabını özellikle piyanistlerin eğitimi amacıyla yazdı. Öncelikli hedefi de oğlu Peter idi.
Bartok Mikrokosmos'u yazmaya 1932'de başladı ve 1936'da tamamladı, yayımı ise 1940'da yapıldı. Aynı yıl baba Bartok ABD'ye göç etti. Oğul Peter de bir yıl sonra onlara katıldı, piyanist oldu, sonrasında ise ses mühendisliğinde gelişerek bu alanda isim yaptı.
Bartok, eşi Ditta Pásztory-Bartók'la birikte konserlerde çalabilmek amacıyla yedi parçayı iki piyano için düzenledi. Altı parçanın ise piyano ve yaylı orkestrayla çalınabilmesi için düzenlemesi yapıldı. Altı kitapta bazı parçalarda piyanistin şarkı da söylemesi gerekiyor.
Altı kitabın ilk üçü , sonrakilere oranla daha kolay parçalardan oluşuyor. Mikrokosmos'un tümünde Bartok'un Macaristan'ın değişik yöreleriyle Romanya sınırında, Kuzey Afrika'da ve Türkiye'de Osmaniye yöresinde yaptığı dinleme-derleme-kayıt çalışmalarından yansımalar bulunuyor. Değişik tonlar, pentaton sesler ve aksak ritmler. Özellikle son kitaptaki son yapıt olan Altı Dans'ta Anadolu'nun aksak ritmleri dikkati çekiyor. Bunu Bartok belki de ilk kez orada rastladığı için “Bulgar ritminde” diye başlıklandırmıştır. Aksak ritmler, Saygun'un uzun süre araştırıp üzerinde çalıştığı, Türk halk müziğinin en önemli özelliğidir. Batının tempere sistemindeki eşit ölçüler yerine, bazı ölçülerin uzun veya kısa tutularak aksamasını tanımlar. Saygun, ritm yerine Türkçe “tartı” sözcüğünü kullanmayı tercih etmiştir. Kavramı önce Bulgaristan'da görerek bu adla anılmasını sağlayan Bela Bartok'un bu yanlışını da, 1949 yılında katıldığı, Cenevre'de toplanan Uluslararası Halk Müziği Konseyi toplantısında düzelttirmiş ve kavram orada “Aksak ritm” olarak tescil edilmiştir. Gene de günümüzde karşımıza ilk nitelendirme çıkıyor, çünkü orijinal notada öyle yazıyor!
Ankara Devlet Konservatuvarı'nı Güherdal Çakırsoy'un piyano öğrencisi olarak bitiren Toros Can’ın daha sonra yurtdışında aldığı eğitimleri sırasında ABD'de Yale Üniversitesi’ndeki piyano öğretmeni, önemli Macar piyanistlerden Prof. Peter Frankl’dı. Frankl ile Bartók'un eserlerini çalışarak, bestecinin tarzındaki incelikleri öğrenmiş, Bartók'un öğrencisi ve konçertolarının ilk seslendiricisi György Sándor'un çalıştaylarına katılarak bestecinin bazı eserlerini icra etmişti. İlk kaydettiği CD'nin içeriğini Macar çağdaş besteci György Ligeti’nin (1923-2006) eserlerine ayırmıştı.Bu kaydın özellikle Fransa'da büyük yankı uyandırdığını ve çeşitli ödüller aldığını biliyoruz. Toros Can'ın Macar hocalarla çalışmış olması, Ligeti yapıtlarının ilk kaydı olması, onu Macar müzik ve müzikçilerine yakın kıldı.
Uzun süre Eskişehir Anadolu Üniversitesi'nde hocalık yapan ve profesör ünvanını da burada alan Toros Can, akademik dünyadan ayrıldıktan sonra İstanbul'da serbest yorumcu ve eğitimci olarak çalışmaya başladı. Kızı Beril ise annesi piyanist Prof. Serla Balkarlı'yla birlikte Eskişehir'de oturuyor ve öğrenimini Anadolu Üniversitesi Devlet Konservatuvarı'nda sürdürüyor. Lilian Tonella Tüzün ve Gökhan Aybulus gibi iki önemli piyano pedagogu elinde gelişti ve halen Ruba Pekdemir ile devam ediyor. 11 yaşından bu yana, kendi yaş ve düzeyine açık yarışmalarda elde ettiği dereceler, aldığı ödüller var.
Baba-kız, daha önce İstanbul'da bir resitalde beraber çalmışlardı. Bu kez toplamı 148 dakika, yani iki saatten fazla süren kayıtları İTÜ-MİAM stüdyosunda dört günlük bir çalışmayla yapmışlar. Ama kayda girinceye kadar uzunca bir çalışma-hazırlık dönemi geçirmişler. Özellikle Beril'e hocaları Lilian Tonella Tüzün ile Gökhan Aybulus'un çok yardımcı olduğunu CD'nin kitapçığında öğreniyoruz.
Bu albümün önerisi babadan kıza gitmiş ve Beril de iyi ki kabul etmiş. Amerikalı besteci George Crumb'un “Makrokosmos”unu daha önce kaydeden Toros Can, böylece makro ve mikro kozmozları müzik alanında bir araya getiren piyanist olarak, yakın müzik tarihimize geçmiş oluyor.
Türkiye'nin kaliteli yapım markası Lila Müzik tarafından her zamanki standartlarında yayımlanan iki CD'den oluşan albüm, önemli bir kazanım. Çünkü bu yapıt Türkiye'de Türk müzisyenler tarafından ilk kez kaydediliyor. Değişik düzeydeki piyano öğrencilerinin ve piyanistlerin, kompozisyon eğitimi alanların, araştırma yapan etnomüzikologların çok işine yarayacağına, meraklı dinleyicinin de ilgisini çekeceğine kuşku yok.
ŞEFİK KAHRAMANKAPTAN
10 Ekim 2023, Kaş
Albüm olarak satın almak için:
https://www.opus3a.com/k/toros-can/3faa5ab954bff9d6fe50503d8d4543be
Dijital:
https://open.spotify.com/intl-tr/album/6QO8O0tpCVl7vgbaLzhTo7
