Sanattan Yansımalar'daki, 17 Aralık 2017 tarihli "Fındıkkıran'ın 125.Yılı" başlıklı yazımda Mark Morris (1956- ), Graeme Murphy (1950- ), Matthew Bourne (1960- ), Uğur Seyrek (1953- ), Christian Spuck (1967- ) gibi değişik koreografların ünlü Fındıkkıran Balesi'ne değişik yaklaşımlarını belirtmiştim (Çıkıgil, Sanattan Yansımalar, 17 Aralık 2017).
Fındıkkıran, 18 Aralık 1892 tarihinde, St. Petersburg'da ilk defa sahnelenir (Koegler 392).
Genellikle bu bale Noel Zamanı ve Yeni Yıl kutlamaları sırasında çeşitli bale toplulukları tarafından izleyicilere keyifli zamanlar geçirtirdi. 2020'nin son haftalarında iki boyutlu hayatı iyice benimsemiş izleyiciler Fındıkkıran Balesi'ni ancak ekranlarda görebilecekler. Eski temsilleri ekranda görebilmek, ünlü dansçıların, koreografların değişik yorumlarını izlemek belki iki boyutlu durumlarda daha ilginç olabilir. Yine de görkemli bir opera binasının sahnesinde canlı dansçıları izlemek, orkestra çukurundaki gerçek müzisyenleri dinlemek, yeri doldurulamayacak bir deneyim...
Koreograflar "Klasik Baleler"e zaman zaman yeni boyutlar getiriyorlar. Bazen şimşekleri üzerlerine çekiyorlar. Bazen getirdikleri anlam ve yeni yaklaşımlarla övgü kazanıyorlar.
Ünlü koreograf John Neumeier (1939- ) hem klasik baleleri yeniden ele alışıyla hem edebiyat eserlerini baleye dönüştürüşüyle (ki Shakespeare oyunlarından bazılarını bile baleleştirmiş) bale tarihinde yer almış deneyimli bir koreograf (Çıkıgil, Sanattan Yansımalar, 6 Temmuz 2016).
21 Ekim 1971 tarihinde Frankfurt Balesi için bir Fındıkkıran sahneler. Aynı baleyi Hamburg Balesi için de 27 Ekim 1974 te izleyicilerle buluşturur.
Bu Fındıkkıran'da alışılmış Noel Kutlamaları yoktur. Balede Marie'nin 12. doğum günü kutlanmaktadır. Marie'nin kız kardeşi Louise de bir balerindir. Drosselmeier ise bir bale eğitmenidir ve Marie'ye bir çift ipek bale pabucu hediye eder. Fritz bir askeri okul öğrencisidir ve arkadaşları asker öğrencileri de bu kutlamaya davet etmiştir. Bunlar arasında Gunther, Marie'ye bir Fındıkkıran hediye eder. Marie Gunther'e aşık olur. Bale pabuçlarını giymek ister ama dans edemez ve uykuya dalar. Uykusunda Gunther ile bir tiyatroda dans eder. Bu sihirli dünyada değişik ülkelerden gelen dansçılar da vardır. Neumeier bu yorumuyla bir bale öyküsü yaratıp bale aracılığıyla Fındıkkıran'ı yeniden görüntüye getirmiştir (Garbellini 1).
Fındıkıran Balesi, Koeograf: John Neumeier, Drosselmeier bir bale eğitmeni. Marie, Drosselmeier'in hediye ettiği ipek bale papuçlarını hayranlıkla elinde tutuyor. (Foto: Kiran West)
Marie'nin doğum günü kutlamaları ( Foto: Kiran West )
Fındıkkıran'a değişik bir yorum getiren diğer bir koreograf is Jean-Christophe Maillot'dur. (1960- ). 18 aralık 1999 tarihinde Monte Carlo Balesi için Casse- Noisette Circus adlı bir sirk atmosferinde geçen Fındıkkıran yaratır. 26 Aralık 2013 tarihinde ise Casse- Noisette Compagnie'de adeta kendi yaşamını baleye getirir. Maillot, Monte Carlo Balesi'nin koreograf ve yönetmenidir. Bu tarih ise onun bu görevdeki 20. yılıdır. Bu şekilde bir kutlama da gerçekleşecektir. Bu yorumda, Stahlbaum evi bir bale topluluğunun stüdyosudur. Drosselmeier bu yorumda bir peri olur ve topluluğa hediye olarak yeni bir koreograf getirir. Bu koreograf da bale topluluğunun festivallerinde yeni danslar yaratır. Sanki bu yorum, Maillot'nun 1993 yılında Monaco'ya gelip çalışmalarına başlaması, Prenses Caroline ile tanışması ve yeniliklere odaklanmasını görüntüye getirmektedir. Maillot, Prenses ile tanıştıktan sonra dans ortamıyla her türlü çalışmaları yapabilme olanaklarını elde eder (Ballet de Monte-Carlo 1).
Casse-Noisette Compagnie, Monte-Carlo Bale Topluluğu, Koreograf: Jean-Christophe Maillot
(Foto: Alice Blangero)
Bir değişik yaklaşım da Christopher Wheeldon'ın (1973- ) Joffrey Ballet için 2016 yılında yarattığı Fındıkkıran Balesi'nde görülür. Bu bir işçi sınıfı Fındıkkıran'ıdır. Marie, Polonyalı göçmen bir ailenin kızıdır. Dul annesi ile yaşamaktadır. Anne bir heykeltraştır. Wheeldon, 1893 yılında Chicago Dünya Fuarı hazırlıkları sırasında geçen olayları görüntüye getirir. Marie'nin heykeltraş annesi de Fuar için altın bir heykel yapmaktadır. Drosselmeier ise bu fuarın mimarıdır. Anne de bu yorumun Şekerleme Perisidir (Jones 1 )
Joffrey Ballet, Koreograf: Christopher Wheeldon, (Foto: Cheryl Mann)
Joffrey Ballet, Koreograf: Christopher Wheeldon, (Foto: Cheryl Mann)
Bu değişik yorumlar, zaman zaman alışılmış Fındıkkıran Balelerinden uzaklaşsalar bile, başka yaklaşımlarla baleye yeni boyutlar katıyorlar. Yeni boyutlarıyla bale de canlı kalmaya devam ediyor.
NECLA ÇIKIGİL
20 Aralık 2020, Ankara
KAYNAKLAR
Ballet de Monte Carlo, (balletsdemontecarlo.com/en/repertoire-maillot-casse-noisette-compagnie), Kullanım tarihi: 19 Aralık 2020
Çıkıgil, Necla, "Fındıkkıran Balesi'nin 125. Yılı", Sanattan Yansımalar, 17 Aralık 2017.
Çıkıgil, Necla, "Edebiyat Eserlerini Dans Ettiren Koreograf", Sanattan Yansımalar, 6 Temmuz
2016.
Garbellini, Nicole "The Nutcracker by John Neumeier: Hong Kong Arts Festival", HKELD, 1,(hkeld.com/arfticles/view/review-the-nutcracker-by-john-neumeier-hong-kong-arts-festival),
Kullanım tarihi: 19 Aralık 2020.
Jones, Chris, "Christopher Wheeldon forges a Nutcracker for Chicago", Chicago Tribune, 11 December 2016, 1
(chicagotribune.com/entertainment/theatet/ct-nutcracker-joffrey-review-ent-1212-20161211-column.html), Kullanım tarihi: 19 Aralık 2020.
Koegler, Horst, The Concise Oxford Dictionary of Ballet, London: Oxford University Press, 1977.